Tagged: Z Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 8:25 pm on 2021/09/29 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zirt-ireki 

    ad. Ate edo leiho bat erdi irekita utzi.

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zirt-ireki. txirtiriki (G-azp ap. Gketx Loiola ). “Entornar, dejar entreabierta una puerta o ventana. Leioa txirtirikita dago ” Gketx Loiola. v. ertireki. . (Part. en función de compl. pred.). Atea txirtiriki dago. NEtx LBB 107. Begiak txirtiriki ipiñiaz, kiñu gaiztoz botatzen dio semeari. Ib. 126.

    ZIRT-IREKIAN, ZIRTIDIKIAN. En un abrir y cerrar. Begiak zirtidikian. Ezale 1898, 287. (ap. DRA; la ref. es incorrecta)

    Sinonimoak: ad.

    [atea, leihoa]: erdi ireki

    Beste hizkuntza batzuetan (Orotariko Euskal Hiztegia eta Word Reference hiztegia):

    es ad. entornar, dejar entreabierta una puerta o ventana
    fr ad. laisser entrouvert, laisser entrebâillé
    en ad. leave [sth] ajar, half-close, half-shut
    port ad. encostar

    Testuinguruan

    Atea zirt-irekita dago.

     
  • Maite 11:13 pm on 2021/08/16 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zozo 

    1 iz. Urretxindorraren familiako txoria, luma beltzak eta moko laranja (arrak) edo lumadi arrea eta moko horixka (emeak) dituena (Turdus merula). Zozo arra eta emea. Zozoak beleari ipurbeltz (esr. zah.). 2 adj. Ergela, inozoa. Bazuen mutikoak zozo aire bat. Damurik gara euskaldunak hain ezaxola eta hain zozo gure arbasoen mintzairaren aldera! || (Gauzez mintzatuz). Zoroek duten irri lelo zozo hura zuen. Beldur zozo batengatik. Zozoak ez diren arrazoiak. || ur-zozo iz. Cinclidae familiako txoria, zozoa baino txikiagoa, lumadia arre iluna eta bularra zuria dituena (Cinclus cinclus). (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    1 zozo. v. soso.

    2 zozo. Tr. Documentado en la tradición meridional y septentrional. En general, los autores septentrionales emplean xoxo para la primera acepción y zozo para la segunda, aunque algunos escritores del s. XX usan ambas formas para el adjetivo (J. Etchepare, Barbier, Lafitte y J.B. Etchepare). En textos meridionales zozo es la forma mejor documentada en ambas acepciones. Hay xoxo (que en algunos ejs. puede tener valor expresivo) en JanEd , Mokoroa, Enbeita y Ugalde, y ambas formas en Orixe y Munita. Hay soso en Azcue y D. Agirre, además de en algunos cuentos populares. Salvo errata, hay xuxo en Herria (24-8-1967, sg. DRA ). En DFrec hay 10 ejs. de zozo y 2 de xoxo. 1. (gral.; Volt 95, SP (sozo), Urt Gram 20, Lar, Añ, Izt C 200, VocBN , Dv, H, VocB , Arzdi Aves 163), xoxo (L, B, BN, Ae, Sal, S, R; VocBN, Gèze, Dv, H (L, BN), VocB), soso (V-gip). Ref.: Bon-Ond 144; VocPir 442; A (xoxo, zozo); Lh; Lrq; Iz Ulz, ArOñ (sóso); SM EiPaj ; Izeta BHizt2 ; Elexp Berg . Mirlo. ” Sozoa, merle” SP. “Tordo” Lar, Añ e Izt C 200. ” Zozo aseak gingak igui ” Lar. “Merle” VocBN, VocPir 442, Gèze, Dv, H y Lrq. “Grive, draine” H. ” Xoxoa, merle” Ib. “Tordo o tordito” VocB. . “Tordo, mirlo. Zozoak beleari buru-beltz (BN-baig)” A. “(Turdus merula), zozua, […] tordo, mirlo” Arzdi Aves 163. ” Zozo, mirlo común (Turdus merula) SM EiPaj y MItziar Txoriak 121. ” Tordo” Izeta BHizt2. . Cf. Mok EEs 1923, 193: “Larradi oietara baño lentxeago jaikitzen dan ttonttor borobil orri Xoxo-lapiko deitzen diote”. v. marti-zozo, MARTIKO ZOZO.
    Zozo, birigarro ta beste txorijak. Mg PAb 180. Ekarri zuan gizonak egazti bat eta bere ustean zozoa zan. AA II 93. Muturra zimur dauka, / ipurdiya guri; / mokoz ere ez dio / barkatzen iñori, / egiya esateko / xoxua diruri. JanEd I 62. Belien garraxi latza, sosoaren txortxorra. Ag G 3 (262 zozo). Sosoak, usoak eta azeriak lanberria omen zuten, baso salla artuta. (G-azp). JMB Mund II 133. Sosua ebillen Kurtxiako itturri-aldian. (V-m). Ib. 137. Xoxoak xixtuz ari ziren oihanetik, biligarroak ttirrittaka mahastietarik. Barb Sup 168. Xoxo beltza hemengo xoria da. Dass-Eliss GH 1924, 228. Xoxüak zerraillütik haier üxtüllatzen. GH 1924, 768. Nago zertako dioten / emana / xoxoari, xoxoaren / izena. / Sasi bazterrez ihesi, […] Trufaz ihiztariari, / Hegaldatu den xoxoa / Daukat ez dela zozoa. Ox 105. Xoxo zozo, dohakabe, / Berhoz berho, sasiz sasi, / Nondik joanen haiz ihesi? Ib. 106. Xoxuak eztu, gero, beti sasi berean kantatzen. (AN-araq) ‘La suerte cambia con facilidad’ . Inza Eusk 1928 (II), 104. Xoxuak eztu, gero, beti sasi berean kantatzen. (AN-araq) ‘La suerte cambia con facilidad’ . Inza Eusk 1928 (II), 104. Nere naia da uxo ta xoxo, alkarturik ein kabitxo goxo. Enb 130 (191 zozo). Zozoak fascista (ator beltz) beleari. Anab Usauri 119. Aien tartian alai kantari / xoxa ta birrigarruak. MendaroTx 100 (sin duda errata; cf. xoxo ib. 107, 111, 171 y 280). Zozoak beleari… dakiguna. Ldi BB 30. Ez eta enarak kabia zozoak alakoxea egiten. Ldi IL 125. Birigarro, xoxo ta gañerako txoriak. Munita 130 (22 zozo). Behor-xori, urtxintxa edo bertze xoxok jasaiten dituzte ihizlarien kolerak. Herr 30-10-1958, 4. Oilarraren kukuruka, xoxoaren xoxota, kalaren ttiuka. Lf Herr 3-8-1961, 4. Or gordetan dira inguruko zozoak. Alzola Atalak 82. Zozua eta birigarrua kantuz ai diran tokira. Uzt Sas 331. Xoxoak beleri: epur beltz. Inza NaEsZarr 915. Otsailak buha buha, xoxoa kafiran hila. EZBB II 85. Zozo bati [bi tiroak] tirako balizkio bezela. TxGarm BordaB 127. v. tbn. VMg 35. Zav Fab RIEV 1907, 537. Izt Po 165. AB AmaE 404. Apaol 28. Azc PB 175 (50 soso). EZBB I 43. JBDei 1919, 252. Zub 101. Or Eus 278. TAg Uzt 74. Gand Elorri 170. Erkiag BatB 38. BEnb NereA 201. Lasa Poem 88. BasoM 83. Insausti 296. Xoxo: Gy 68. Iraola EEs 1917, 40. Mok 14. Ugalde Iltz 17. Ataño TxanKan 209. Ostolaiz 69. Larre ArtzainE 114.

    2. (G, AN, L, B, BN, S, R; VocBN, Gèze, Dv, VocB), xoxo (H). Ref.: A; Gte Erd 287; Izeta BHitz2. “Sot” Gèze. “Stupide, idiot” Dv. “On dit en Labourd: erho, zozo pikarta, comme semblablement en fr. ‘fou, sot fieffé'” H (s.v. pikarta). “Tonto, idiota, bobo, estúpido, imbécil. Aita bezain zozoa da semea (B)” A. “Bobo. Zein zozoa zaren. Zozo ergela” Izeta BHizt2. Cf. VocNav: “Zózua, atontado, bobo (Regata)”. Orobat erraiten da zozo batengatik asto bat dela. Dv Lab 281. Oren batetik bertzerat, egungo nausia izan ziteken biharko muthil, egungo profeta biharko zozo! Hb Egia 124. Gizon hau zozoa da, dio aitzindariak soldadoer, nola hartu duzue zozo hau barrandari batentzat? Laph 66. Goazin iduri zozo. HU Zez 106. Aberatsa zelakotz, errepublikanoa eta sortze apaletikakoa, beren eskuko xoxoa zaukaten. HU Aurp 154. Xoxo ala gezurtien erresuman bizi othe gira? JE Bur 194. Zozoek lehen hitza atheratu artio igurik zazu bethi. Ib. 38. Hegaldatu den xoxoa / Daukat ez dela zozoa. Ox 105. Ara zer dakarten soldadu zozo aiek. Or SCruz 27. Damurik, bertzalde, gira eskualdunak hoin ezazol eta hoin zozo, gure arbasoen mintzaiaren alderat. JE Ber 76. Kaxko gaixtoa dute Indianoek, bainan ez dire zozoak. Zerb Metsiko 255. Ez duk xoxorik gu hiruen artean. “Un imbécile”. Barb Leg 144. Behin bazen muthiko zozo bat. “Un idiot”. Ib. 144. Utzi zazu gixaixo ori pakean, xoxoa da ta… Sabiag Y 1934, 30. Auzi-tartean egiten du xoxoarena, bere ezinbertze eta penak hatsapasaka kondatzen, oro oihu, oro jestu. Lf ELit 179 (Murtuts 53 zozo). Zozo pikarta! Zertako heldu hiz etxerat galtxak ifrentzuz emanik? Egunaria 1-9-1957 (ap. DRA; v. tbn. zozo pikart en Herr 7-1-1960 (ap. DRA)). –Zer erantzun zian? –Izan zunan azala oraindik ere “idurikizun bezala artu diteke” esateko, xoxo arek. Or QA 107 (200 zozo). Au ezin-ulerta zala ez siñesteko bezain zozo ez nintzan. Ib. 131. Mutil “zozo” batekin etorri bear izan dualako. MAtx Gazt 73. Zuek zozo batzuk zerate. Vill Jaink 20. Zure burua erakutsi behar duzu kasernan sartu orduko. Etzitela xoxo bat bezala egon, besten beldurrez. JEtchep 94. –Ez duk lehoinik! –Ba, araiz: zozoa! Ib. 39. Eskolatu zozoa, munduko zozoena. EZBB I 101. Gure gizon begi makur, sudur haundi zozoak. Etchebarne 65.
    v. tbn. Arb Igand 133. Zub 21. Ardoy SFran 232. JKort in NEtx LBB 313. Xoxo: Herr 7-1-1960 (ap. DRA). (Uso pred.). (Quedarse, etc.) como tonto. Egon zen hor, geldi eta zozo. Mde Pr 113. Fite egiten ditie gogoetak, ez duk zozo egoiteko tenorea. JEtchep 80. (Precedido de gen., uso sust.). Gaizo edo alegia gaizo hura ez haatik uste gabean, huts eginik, oneko eskualdeari lotuko, bere ez jakinean, bere zozoan. HU Zez 193. Baginoazken ere solas beretan luzaz, basa-lapin sasitik brixt athera batek ez balu bere xoxoan trebesatzera egin. JE Ber 101. (Empleado como sobrenombre). Orduntxe urten kartzelatik, eta gure Juanito ta Martin Zozo barriro be okerrekoen bat egiteko prest daukoguz. Bilbao IpuiB 23. (Ref. a cosas). Tonto; sin sentido. Gerla zozo hortan. HU Zez 23. Erhoek duten irri lele zozo hura. JE Bur 136. Loria da holako lagunekin pidaiaz ibiltzea, eta urriki bezala dut, beldur zozo baten gatik egoiten bainaiz etxetik gehiago atheratu gabe. Barb Sup 25. Behatze zozoa. FIr 192. Afixa zozo batzuek. JE Ber 74. Deus ez dela ikusleentzat zozoago eta unharriago jostarazlea, itzea iduri, mugitu gabe egotea baino. Zerb BiGo 301. Idurikizun zozo aietan etziñauden zu. Or Aitork 61. Zer, Jesusek uzten baitu jestu xoxo horietan emazte purtzil hori, arras ontsa badakielarik nor den? Gazte Mayo 1958 (ap. DRA). Aurre-iritzi zozo batzuen indarrez. Vill Jaink 92. Esperantzan bizi zen bethi: bainan gizon ahularen esperantza xoxoa. JEtchep 50. Ez da ofizio zozorik, jendetan dira zozoak. EZBB I 109. Zozokeriek, diodan bidenabar, maiz dituzte hain zozoak ez diren arrazoiak. MEIG VIII 35.
    v. tbn. Ardoy SFran 231. Zendoia 8.

    3. “(L, BN, R), bonazo. Se dice de los niños en son de cariño” A.

    Sinonimoak (UZEI eta Adorez sinonimoen hiztegiak)

    iz. [xoxo] : zozo

    izond. [ergela]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. (Zool.) mirlo (2) izond. tonto, -a, insustancial, bobo, -a
    fr (1) iz. (Zool.) merle (2) izond. niais, -e ; stupide, nigaud, -e
    en (1) iz. (Zool.) blackbird (2) izond. stupid, dumb, foolish
    port (1) iz. (Zool.) melro (2) izond. tonto, -a, insubstancial, bobo, -a

    Testuinguruan

    Zozoak beleari ipurbeltz. Esr. zah.

     
  • Maite 7:53 pm on 2021/08/14 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zimino 

    iz. Ipar. Tximinoa.  (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zimino. v. tximino.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [tximinoa]: tximino Heg., tximu Gip. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz.  iz. (Ipar.) mono, -a; simio ➥ tximino
    fr iz. (Ipar.) singe
    en iz. monkey, ape
    port iz. macaco, -a

    Testuinguruan

    Eta gu ere ziminotzat gauzkazu, akaso? [Neguko zirkua, Harkaitz Cano (Susa, 2005)]

     
  • Maite 9:40 pm on 2021/08/02 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zerrauts 

    iz. Zerratzean, zuretik ateratzen den hauts modukoa. Hondarra eta zerrautsa nahasirik. Bazter batean, palet baten gainean, zaku batzuk, zerrautsez beteak, tabernako zoruan barreiatzeko. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zerrauts. (V, G; Lar, Añ, Hb, Zam Voc), serrauts (V-gip; Izt 110v), zerrautz, zerra-hauts (L, BN, S ap. Lh ). Ref.: A; Lh (zerra-hauts); Iz Als; Etxba Eib (serrautsa); Elexp Berg (serrauts) . Serrín. “Asserraduras” Lar. “Serradura” Izt 110v. ” Milla mesede egiten dau zerrautsak etxean, […] (V-m), el serrín presta mil servicios en la casa” A. ” Serrants [sic., sin duda errata por serrauts] (V, G), serrín; litm., polvo de sierra” Ib. ” Buruan dauka serrautsa, eta ez garunik ” Etxba Eib. . ” Serrautsa botatzen zan frontoia garbitzeko ” Elexp Berg. . v. ZERRA-ZAHI. [Igortziko da solaidua] ondarrarekin eta […] zerrautz bustitakoarekin. Aran-Bago ManMed 210. Ori buru puska, gizona! Or ez dao serra autsik! Zurekin konparatzeko zer zan Bilintx? Iraola 43. Odolgi, kortxo ta zerrautzez [nazimentuan] mendi, aitz eta bidexkak egiten. NEtx Antz 74 (112 zerrauts). Kaja batean ondarraz edo zer-autsaz nastuta eduki. Bai ondarra eta bai zer-autsa ezeak egon bear dute, ez bustiak. Munita 40 (v. tbn. 41). Lepo gañean daramakiten ganbara zerrautsez betea izango dute. Basarri ZArg 1958 (enero), 15 (ap. DRA). Motel-une oietan zerrautsa bota genduan. Albeniz 266.

    Sinonimoak: iz.

    [zerrakina]: zuhirin, zerrakin g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. serrín, aserrín
    fr iz. sciure
    en iz. sawdust
    port iz. serragem, serradura

    Testuinguruan

    Zerrauts askatu berriaren usaina dago airean. [Belarraren ahoa, Harkaitz Cano (Alberdania, 2004)]

     
  • Maite 10:09 pm on 2021/07/09 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zortzidun 

    adj. eta iz. MUS. Eskalako ondoz ondoko zortzi notak osatutako bitartea. Zortziduna osatzen duten bi soinuek izen bera dute eta altuenari dagokion uhinaren maiztasuna baxuaren bikoitza da. (Harluxet hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zortzidun. “Octava, composición poética” Lar.

    Wikipedian:

    Zortziduna eskala diatonikoaren ondoz ondoko zortzi notaren arteko bitartea da. Goiko notaren uhin-maiztasuna behekoaren bikoitza da. Zortziduna osatzen duten bi notek izen bera dute, eta zortzidun desberdineko izen bereko notak bereizteko zenbait sistema erabiltzen dira.

    Bi frekuentzien arteko zortzidunen kopurua logaritmo bitarraren erabileraren bidez kalkula daiteke. Horrela, adibidez, giza belarriaren bidez entzun daitezkeen frekuentzien tartea 20 Hz-tik 20.000 Hz-ra bitartekoa bada, tarte horrek hartzen duen zortzidunen kopurua honako hau da:

    Irakurri sarrera Wikipedian: zortzidun

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es adj./iz. (Mus.) octava
    fr adj./iz. (Mus.) octave
    en iz./izond. (Mus.) octave
    port adj./iz. (Mus.) oitava

    Testuinguruan

    Goiko zortzidun batzuen txorrotxioz eta beheko zortzidun sakon azkendari batez amaitu zen pieza. [Dublindarrak, James Joyce / Irene Aldasoro (Alberdania, 1999)]

     
  • Maite 11:56 pm on 2021/07/04 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    zoroko 

    adj. g.er. Zoroxka. Ai, zoroko!, nork asmatu dik hori? (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    zoroko. (Dim. de 1 zoro). Locuelo. Batzuk, euren neurritik urten gura daben zoroko, itsu, asto, ganbelu dongeak diralako. Ag Kr 137. Urbian ibilli zan ederki, epero ta peku gabe, akitika ta bertsolari, zoroko ta txit umeturik, arkumetxoakin jolasean. Ag G 148. Ai, zoroko! Nork asmatu dik ori? NEtx LBB 207. Argia koxk eta kaxk, / zoroko gaiztoa. ñ. Ib. 216.

    Sinonimoak: izond. g.e.

    [zoroxka]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., pergut Zub., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. locuelo, -a
    fr izond. inconscient
    en izond. foolish, (UK) daft
    port izond. louco(a)

    Testuinguruan

    Ai, zoroko!, nork asmatu dik hori? (Hiztegi Batua)

     
  • Maite 9:32 pm on 2021/07/01 Permalink | Reply
    Tags: Z   

    ziba 

    iz. Kordel bati loturik, indarra emanez eta lurrera jaurtiz, puntu baten gainean birarazten zaion zurezko jostailua. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.

    [zurezko jostailua]: zibota (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es peonza, peón, trompo [juego]
    fr toupie [jouet]
    en (spinning) top
    port pião

    Eskolan ikasi genituen gauza asko eta asko gure memoriatik joan dira, baina bizitakoa hor geldituko da betirako, agerian edo ezkutuan. Urteak eta urteak zibarik hartu barik dagoenak lehenengo edo bigarren ahaleginean jarriko du dantzan. Bizipenak direlako ahazten ez direnak. Beharbada horregatik saldu nahi dizkigute esperientziak eta ez markak. [Detaile txikiak, Zihara Enbeita (Larrepetit, 2015-06-18)] (Berria.eus)

    ziba (Fernando Mac, FlickrCC)

     
c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel