iz. Esnearen gantza, globulu txikitan emultsionaturik dagoena; esnearen gainean eratzen den gantzezko geruza. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: iz. Bizk. g.e.
[esne-gaina] esne-gain, esne-tela, gain (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es nata [de la leche]; tela, crema [de la leche]
fr crème de lait
en cream [of milk]
Esnea egosten du eta gero kipurra kentzen dio.
kipur (FlickrCC, Chiot's Run)
iz. Lur azpia, lurrazalaren azpiko tokia (lekutasunezko kasu-atzizkiez). Lurpean datza ehortzia.(Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: iz.
[lurrazpia] lurrazpi (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es subsuelo, subterráneo, bajo tierra
fr sous-sol
en underground
1 adlag. Ipar. ‘noski, jakina’: ezagutu zenuen? bai araiz! 2 adlag. Ipar. ‘oxala!’: bakea eginen dugu araiz!
Sinonimoak:
adond. Ipar. [noski] bai noski, jakina, nola ez, noski, naski Ipar., aurki Bizk., prefosta Zub., noskiro g.e.
interj. Ipar. [oxala] agian Ipar., oxala Ipar.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es al parecer, según parece; ciertamente, sin duda
fr naturellement, évidemment, certainement, bien sûr
en of course, certainly
Ikusiko du gu akituak garela eta gisakoa izanen da.
Azken aldian erran zuen ontsa ari garela ikasten.
Mintzatuko da maite dituen gauzez.
Erranen digu ateraldi bat eginen dugula.
Bakoitzak proiektu bat burutu behar du eta hori landuko dugu. Kontent da.
Erakasle honek maite gaitu.
Laguntzen gaitu.
Ordenagailu berria badu, ez?
Araiz ez da ohartuko nire puskak ahantzi ditudala.
Zergatik begiratzen nau irribarre horrekin. Zer gertatu da?
Zer egin behar dut?Baina, azkenean, zer gordetzen du erakaslearen irribarreak, klasera sartzen denean?
Maite ditut irribarreak, Bea Salaberri (Han eta hemen)
iz. 1. Leguminosoen familiako baratze–landare belarkara eta urterokoa, fruitutzat giltzurrun–antzeko haziak dituen lekak ematen dituena; lekak (aletu aurretik) nahiz haziak (ihartuz gero) jateko onak dira (Phaseolus vulgaris). 2. Delako landarearen hazia. Babarrun zuriak, gorriak, beltzak, nabarrak, luzeak, pikartak, motzak. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: iz.
[banabarra] baba, mailar, indaba Bizk., ilar Ipar./Naf., banabar Naf., indirar Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es alubia, judÃa (Phaseolus vulgaris)
fr haricot
en bean; kidney bean, haricot (bean)
Bihar arratsaldean bertan, mendi aldean trenbide ondoan sua egin nahi baduzu egin dezakezu: oinak lur hotzean iltzaturik dituzula babarrun batzuek berotu lata batean, trenak nola alde egiten duen so eginez. [Piano gainean gosaltzen, Harkaitz Cano] (Ereduzko Prosa Gaur)
babarrun (CC, @FiloBlogia)
Babak. Gorriak, lapikoak dauden horiek. Zuriak, Fabada Litoral potean topatuko dituzunak. Baba baltz edo beltzak, berriz, berez berdeak direnak; azekin eta urdaiarekin prestatzen dira gozoen.
iz. 1. Zurezko pieza bat hustuz egiten den oinetakoa, hainbat lurraldetako baserritarrek erabiltzen dutena. Egun, zola zurezkoa izanik, gainontzekoa larruzkoa izan dezakete. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoan ‘eskalapoi’ begiratuta.)
Sinonimoak: iz.
[kalotxa] kalotx, txokolo, kloska Ipar., eskalapoi
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es zueco, chanclo
fr sabot, galoche
en clog
Gure mutikotan ate onduan egoten zien txankuluak. Elexp Berg. (Orotariko Euskal Hiztegia)
Argazkiak.org | Txankuluak © cc-by-sa: Luistxo.F
izond. Barnean hutsune edo barrunbe asko duena, trinkoa ez dena, harroa. Zuhaitz arola. • hezur arol. ANAT. Umetokia plakazko edo hodizko sare batean antolatuta duen hezur-mota, tarteko guneak mintzez beteta dituena. || kafe arol. Kafe urtsua. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: izond.
[harroa] astin, harro, apotz Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Bergarako Euskara: (bergarakoeuskara.net)
aról. 1. arol, aróla. (d). adjektiboa. I. Ahula.  Fofo, -a, hinchado, -a, poroso, -a, de poca fuerza, densidad o consistencia. I aiz personia arola. Baita gaixotasunezko gizen faltsuez edo barrutik usteldutako arbolez ere. Gutxi erabilia. Ik. ául. 2. arol, aróla. (d). adjektiboa. Ahoberoa eta zoro samarra. Gutxi erabilia.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es (1) poroso, -a, esponjoso, -a; endeble, fofo, -a (2)Â (kafea) aguado, flojo (3) (Anat.) esponjoso, -a
fr poreux, -euse ; spongieux, -euse
en spongy
Hi haiz hi pertsona arola!
OEHn hau ageri da:
arol
arol
harolari
arolde
aroltasun
1 arol (V-ger-m-gip, G). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 123; Elexp Berg.
Fofo, esponjoso, poroso; hinchado y hueco; endeble. “Arola, cosa porosa” Ast Disc 584. “Bedar edo bedarkien artean arola esaten iako, beste gauza askon arteko apotz edo aputzari: aza arolak, ogi apotza. Arroa, anditua, puztua, barru-utsa esan gure dabe” Ezale 1897, 150as. “(V-ger-m), fofo, hinchado. Aza arolak, berzas fofas. Gizon arolak, hombres muelles” A. “(V-ger-m), poroso” Ib. “(G), endeble” Ib. “A la tierra de buenas condiciones se le dan, entre otros epÃtetos, los siguientes: […] arol (V-m, G-goi), arro (V-m), esponjosa” A s.v. lur. “De poca densidad. Aldia eguan Ermuarretako ogi mardotik, beste labari batzuen ogi arolera” Etxba Eib. “Aragi arola dauka orrek (V-gip)” Gte Erd 123 (junto a aragi berak ditu orrek, hagari guria du etc., de otras zonas). “Fofo, hinchado, de poca fuerza o consistencia. I aiz personia arola. Baita gaixotasunezko gizen faltsuez edo barrutik usteldutako arbolez esana. Gutxi erabilia” Elexp Berg. Zelan, bada, bildur izango ez gara pago arol ta argalak, jausi baziran Libanoko zedro sendo aiñ zinduak. JJMg Mayatz 53 (H traduce “piqué de vers”). [Lora] eder bat egoan gorri gorria bera, orri-zabala ta arola edo aputza. Ezale 1897, 149a. Eta, zer don, ba, nire bixitz arol au, aize-izpitxuak bakarrik iraso au. Arriaga Lekob 36. Orratza sarturiko puxika edo mazkuri arro arola lez, zerbait zirudian zorion-bola puztua […] aizez utsitu zimel ta zimur gelditu arte. Erkiag Arran 95. Gizakumeen uste arol eta utsak. Zait Plat 88.
“Eguraldi arolak (V-ple), tiempos deliciosos” A.
“Arola. Aho beroa eta zoro samarra. Gutxi erabilia” Elexp Berg.
Etim. Probablemente relacionado con vasc. ahul (q. v.).
XX. mendeko corpus estatistikoan hau duzu:
1. 1969-1990 Euskara Batua Literatur prosa I. Garmendia 0082
Besterik ba da, halaber, zuen habian, zuen etxategian: zeren goizeroko egunetariko zazpigarrenean (domeka deritzote bekaizti hauek) otoitzak gorantz igortzen zituztenkal, edo zuen aurkako eraiki batzar berri horietako eskilek ukitu bestez barrura belaunikatu haragi arolen antzutasuna igarri orduko; nahiz otoitz malgu gezurtien berneirrikek hitzez hitz amatatu aiherrak sotanapetik ilkhi bezainez eta oihartzun gurentzen diren bakoitzean, ziur, oihu bat sortzen bait da, oihartzunaren zintzat, Ortzi goibeltzen duen deihadar itsu bat.
2. 1969-1990 Sailkatu gabeak Aldizkariak J.G. Etxebarria 0001
Non artu indarra gure landarearen sustraiak, lurra erkin eta arol bada? Guk ereindakoa satorrak jaten badabe, alferrik gure izerdi guztiak.
Lexikoaren Behatokian:
Ni hiztunaren munduaren kontzepzioa sakon aztertzearen aldekoa naiz, hizkuntzaren forma berez biltzen da eta. Horretarako, baina, izaera lokaleko ikerketa prozesu luzeak behar dira. Politikoei hain erraz saltzen zaizkien tamaina handiko fruitu arolez bestelakoak. (Fredi Paia)
Kaixo, Andoni!
Mila esker sarrera osatzeagatik! Ni ez naiz joan hain urrun, hiztegi arruntetan baino ez dut begiratu eta ez nuen uste hitzak hainbeste zuenik atzetik! Beste adiera guztiak gutxi gorabehera kontrolatuak nituen, baina atentzioa eman dit bereziki:
“Eguraldi arolak (V-ple), tiempos deliciosos†A.
Milioi bat esker, benetan! 🙂
Eibarren batez ere “esponjoso” esateko erabiltzen da, pastela, ogia eta lurrari jartzen zaien adjektiboa da, eta hauen hirurendako ona da. Ikusi bestela Eibarko hiztegian http://www.eibarko-euskara.com/hiztegia/bilatu
Bestetik, gaur eguneko frutari atxikitzekoa ere izan liteke, hau zentzu txarrean, jakina. Nork ez ditu sagar gorri eder askoak, “Loti ederra” ipuinean agertzekoak bezalakoak erosi, eta jatean konturatu ez dutela gusturik? Horiek ere sagar arolak dira!
Ze erabilgarria den berba hau!
Ez dago zalantzarik, Leire, ia denatarako erabil daiteke. Gustatzen zait berba hau!! Berba??? Nik esan dut hori? 🙂
Hamen ba, nere ekarpentxua 😉
http://eibar.org/blogak/sarasua/archive/2005/07/07/139/
Ederra artikulua eta azalpenak, Asier! Mila esker!! 🙂
iz. Entzuteko gaitasuna ahultzea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
Sinonimoak: iz.
[gortasuna] elkortasun Ipar., gortasun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):
es sordera
fr surdité
en deafness
Gorreria apur bat makaldu eta entendimendua berreskuratu nuelarik, jauzi zalu batez buruz behera jarri eta baserriko kare zurizko hormaren kontra paratu nintzen, buruz behera, neukan beso bakarraren gainean. [Neguko Zirkua, Harkaitz Cano (Susa, 2005)]Â (Ereduzko Prosa Gaur)
Reply