Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:20 pm on 2019/08/24 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  artaburu 

  iz. /adj. 1 iz. Artoaren burua. Artaburuaren aleak. Artaburua aletu. 2 adj. Pertsonez mintzatuz, argi gutxikoa. (Irain hitz gisa erabiltzen da). Ik. atunburu; kaiku 2; kirten 3. Hori mutil artaburua! (Hiztegi Batua) || Lok. artaburuak jorratzera joan: irse a freir espárragos (Elhuyar hiztegia)
  

  
  

  Orotariko Euskal Hiztegian

  artaburu (V, G; Lar, Añ), artoburu (L, BN, S; Lecl, Dv, H, VocB). Ref.: A (artaburu, arto-buru); Lh (artho-buru); Lrq (artho-bizar); Urkia EEs 1930, 27; Etxba Eib (artaburu); Ibarra Dima (arta burue); Elexp Berg.

  1. Mazorca de maíz. “Artho-buru, épi de maïs” Dv. “Arto-jaiki. Arta-buruak aletutzeko mai zuloduna” Urkia EEs 1930, 27. “Mazo, makil. Arta-buruak artojaikian jotzeko makil ala zurezko gabia” Id. ib. 27. “Eskekuari, artaburua emoten jakon lenago, dirua eskas ebillenetik” Etxba Eib. “Artaburuak apaingarritzat ikusten die batian bestian” Elexp Berg. Cf. Izt C 29: “Artolandare bat lau buru ondo beteakin”. Tr. La forma arto- es empleada por los escritores orientales y CartAnd, Aguirre de Asteasu, Udarregi y B. Ayerbe, y la forma arta- por los occidentales.

  Batzuek urteetan bizi dira lapurretan, beartsuak dirala aitzakiatzat arturik, emendik artuko ditue artoburuak, andik balak. AA II 175. Soroko arto buru batere ukitzeko lizenzirik ez duala oraindik. CartAnd 378. Zuhain poxi zenbait eta artho buruak. Dv Lab 240. Lau asto eme aurrian / ta ar bat atzian, / arto-burubak janez / noizik bakoitzian. Ud 123. Mandiyo aundi batean / artaburuak aletzen. EA OlBe 19. Zola dena lurra, eta zilokatua itsuski, gaina, hainbertzetaraino joana non arto-buruak soailutik dilindan baitzagoden. JE Bur 187. Bizarra bai, artaburuari udazkenean bezela, zuri ta beltz ta arre nondiknai agertzen zaiete. A Ardi 13. Aleak une, diardu, nagiz, Aldiak / yalkitzen artaburua. Ldi BB 36. Zirrumio bat ba ginun goizero landetan / artaburuak urratuz oraindik esnetan. Or Eus 47. Artaburuari txurikin geiegi utzita. Ib. 59n. Gaztain ondoen mokotsak eta arto buruen kukulustak orituak. Zub 101. Irripar dagie artaburu elduak zorro igartuen tartetik. TAg Uzt 277. Artaburuak galdorrean zutik dauzkaten masalastoak larrugorrituta. Ib. 291. Artaburuak gurdika marandiora eraman ondoren. Ib. 292. Ikaragarrizko artalandara bat izan du; bi metro luzean, zazpi artaburukoa ta oso aletsuak gañera. EgutAr 3-1-1957 (ap. DRA s.v. artalandara). Zartaka etenaz erazten diote artaburuari zorrozko jantzia. Ib. 293. Artoburuari kapatxa kendu ta garandu. EgutAr 1-12-1958 (ap. DRA). Pioka txoritxuak, / aleka garauntzen / artaburu ozen bat, / ez berdin ta motel. Gand Elorri 50. Kazkabarrak, gogor astintzen ditu artaburuak. NEtx LBB 104. Artoak eldu dira, eta agura zarren antzera buruak makurtuta, artoburuak. Alzola Atalak 68. Astoari ere artoburu pare bat emateko. BAyerbe 22. Artaburua jaten badaki akerrak. Zendoia 34. v. tbn. Insausti 287. Artoburu: Zendoia 194.

  “Fig., borono, atontado. Ori mutil artaburua!” DRA. Se recoge este mismo sentido tbn. en Gte Erd s.v. tontoa. “Estúpido bobo. Ixilik egon ari, artaburuoi alakuoi” Elexp Berg.

  “Artaburuak urkultzera, a freir espárragos, doazala artaburuak urkultzera, que se vayan a freir espárragos” Zam Man 8. “Artaburuak jorratzen joan adi! (G-azp), ¡Vete a freir espárragos!” A Apend y EY III 286.

  2. “En ciertas casas, aunque parezca ilógico, llámase así a las piñas de pino. Sin. piñu-kaskara, piñu-buru” Elexp Berg.

  Sinonimoak: iz. eta adj.
  

  1. arto(-)buru.
  2. kokolo, lerdo, inozo, lelo, memelo, tentel. Ant. azkar, burutsu, zentzudun

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. mazorca (de maíz) (2) iz./izond. tonto, -a; atontado, -a; insustancial
  fr iz. épi [de maïs]
  en (1) iz. [artoa] corncob, cob, ear of corn (2) iz./izond. [pertsona] stupid, imbecile, idiot
  port (1) iz. maçaroca (de maíz) (2) iz./izond. tonto, -a; ƒ abestalhado, -a; insubstancial

  -Ikusi duzue artaburu handi horren aurpegia? [Harry Potter eta Azkabango presoa, J.K. Rowling / Iñaki Mendiguren (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  artaburu (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:43 pm on 2019/08/23 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aho(-)soinu 

  iz. aho soinu, aho-soinu Ahoz jotzen den musika-tresna txikia, metalezko egitura batean dituen mihi batzuk dardararaziz soinua ateratzen duena. Baserrietako mutil koskor mordoxka Madariagan biltzen ginen eta nik aho soinua jotzen nuen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  AHO-SOINU. a) Sonido del lenguaje. Egotzirik ortarako letra bakoitzari ots edo aosoñu bat bakarra beti. Aran Loyola 4 (ap. DRA). Ago-soiñurik ez baiña biotz-oiua du. “Verbis carnis et vocibus”. Or Aitork 244. b) “Ao-soñu (G, AN), beso; litm., música de la boca” A.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es(Mus.) armónica
  fr harmonica
  en harmonica
  port (instrumento) harmônica

  Gero, haietako batek, zaharrena bera, aho-soinua jo zuen, besteek, izter joka, kantatu egin zuten. [Azken gutuna, Vassili Grossman / Felipe Juaristi (Erein, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  aho(-)soinu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:50 pm on 2019/08/22 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zirriparra 

  iz. Zarraparra, istilua, iskanbila. Sakristau zaharrak esan zuen zirriparra handiak ibili zituztela Frai Jose zaharrak eta mutikoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zirri-parra (V, G), zirri-parre (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (zirri-parre); Elexp Berg.

  I (Sust.).

  1. Alboroto, enredo. “Alboroto, ruido confuso” A. “Tumulto, confusión, enredo. Ondoren izan zan zirri-parriak aukeratuta, al izan eban iges eittia” Etxba Eib. Sakristau zarrak esan zuan zirriparra andiak ibili zituztela Prai Jose zarrak eta ijito txikiak. Urruz Urz 107. Zeu ixan ete-zara, gero zirriparra onen asmatzallia? Otx 29. Ganorabako talde aren zirriparra ta joan-etorriak ikusita. Erkiag Arran 44.

  2. Chirrido. Sisal sokari atera eraziz / sekulako zirriparrak, / bi orduko tirek aultzen zituan / aserako irriparrak. Insausti 114.

  II (Adv.).

  1. (V, G ap. A). “(Trabajar) a salga lo que saliere” A.

  2. “(V, G), muy a la ligera, en un dos por tres” A.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [iskanbila]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, aharra Ipar., eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. alboroto, tumulto, enredo
  fr iz. tapage, vacarme
  en iz. racket, din
  port iz. alvoroço, alvoroto

  Unean-unean zirriparra gizentzen ari da, eta, klaseko lagun batzuk ni nagoen aldera datozela ikusirik, burua makurtzen dut. [Zorion perfektua, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zirriparra (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:52 pm on 2019/08/21 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  basaburu 

  iz. Herri edo eskualde batean goieneko auzoei eta inguruko lurraldeei ematen zaien izena. Basaburuan toki naro bat, bertan urjaiotz gardena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  basaburu (B, BN, S ap. A; VocBN, Gèze, Dv, H).

  Núcleo de población aislado, generalmente en zona montañosa. “Nom qu’on donne aux hameaux les plus élevés des villages” VocBN. “Partie écartée d’un village” Gèze. “Hameau” H. “Nombre que se da a los caseríos más elevados de las poblaciones rurales” A. v. baserri.

  Zona alta, zona de montaña. Gero bialdu zuten Jamaikako Basaburura edo tokirik menditsuenera ta an ere asi zan bizkor lanean. Or SCruz 132s. Beroa aultzen zenean basaburuetan elur odeia zurrunbilloka astean. Or Mi 42. Basaburuan toki naro bat, / bertan urjaiotz gardena. EA OlBe 108.

  “Le nom devient nom propre de lieu, partout il y a un basaburu” Dv. Cf. O VocPo 68: “Soule Meridionale (qui est le quartier de la montagne, appellé vulgairement Basaburua)”; y Lrq: “Basabürü, Haute-Soule (Soule méridionale)”. Se da tbn. este mismo nombre a dos valles navarros, y a la zona más alta del de Baztán.

  Sinonimoak: iz. g.e.

      [auzo goienak]: bazter-herri, baserri g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar hiztegia eta Google translate):

  es iz. núcleo de población aislado, generalmente en zona montañosa
  fr iz. noyau de population isolée, généralement en zone montagneuse
  en iz. nucleus of isolated population, generally in mountainous area
  port iz. núcleo de população isolada, geralmente em área montanhosa

  Sekulako sineskeriak baziren bereziki basaburuetan eta apezek baitezpada kontra egin behar zieten, Montilletek idazten duenaz.  [Sorginak (lehen eta orain, Afrikan eta hemen), Xipri Arbelbide, Elkar, 2011] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  basaburu (Argazkia: rinconesgipuzkoa.diariovasco.com)

   
• 

  Maite 10:59 pm on 2019/08/20 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arbendolondo 

  iz. Oso goiz loratzen den zuhaitza, hosto erorkor eta luzaranak, lore zuri edo arrosak, zurtoin bihurria, eta hazia jateko oso ona duena (Prunus dulcis). Arbendolondoa bere hezurretik sortzen den bezala. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arbendolondo (Urt Gram 23 -> A), armendolondo (SP), armendolaondo. Almendro. “Armendol-ondoa, amandier” SP. “Amandier, arbendolondoa” Urt Gram 23. “Amygdala, arbendolondóa, arbendola” Urt II 71. Ediren da bidea armendolaondo khiratsen eztitara ganbiatzeko, ondoan zilhatze hutsaz handik gozo khiratsaren ilki arazitzeko. SP Phil 87 (He 89 arbendol-ondo). Armendolondoa bere hezurretik sortzen den bezala. Ib. 315. Illargiz elurturiko arbendolondo batek. Amez Plat 32.

  Sinonimoak: iz.

      [arbendola]: arbendol, amanda Ipar., almendrondo Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Bot.) almendro, almendral, almendrero, almendrera, allozo (Prunus dulcis)
  fr iz. amandier
  en iz. almond tree
  port iz. (Bot.) amendoeira

  Neska-mutil taldea arbendolondo baten azpian jarri, eta gitarra joz eta gitarra entzunez ematen zituzten orduak. [Egurra Pinotxori, Aritz Gorrotxategi (Alberdania, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  arbendolondo (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:08 pm on 2019/08/19 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  arbaso 

  iz. 1 Batez ere pl. Aitona-amonez gorako aurrekoa. Lurpean lo dautza gure arbasoak. Arbasoen ohiturak. 2 iz. Birraitona edo birramona. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [aurrekoa]: asaba, aurreko, aurretiko.
  [asaba]: asaba, aitalehen, aitagoi, birraitona(giz.), birramona(emak.)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. bisabuelo, -a (2) iz. patriarca; antecesor, -a (39 iz. (pl.) antepasado
  fr iz. (pl.) aïeul, ancêtre
  en iz. (pl.) ancestors
  port (1) iz. bisavô (2) iz. antecessor, -a (3) iz. (pl.) antepassado, -a

  Eta gehien-gehienok maite izan ditugu geure arbaso horiek, edo haien oroitzapena, edo haien gabezia sentitu, ezagutzerik izan ez badugu.  [Errekarteko koadernoa, Xabier Mendiguren Elizegi (Elkar, 2001)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  arbaso (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:47 pm on 2019/08/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizabete 

  iz. Gizakiaren tamaina, garaiera edo neurria. Gizabetera heldu. Lau edo bost gizabete gora altxatzen dira. Gizabeteko elurra bazen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizabete (-th- L-ain ap. A; Dv).

  1. Medida equivalente a la altura de un hombre. “Gizon baten betea; giza-bete baten, gizon baten luzearen negurria adiarazteko” FIr 160. v. gizonbete. Badira lama batzu, lau edo bortz gizabethe gora altxatzen direnak. Prop 1880b, 174. v. tbn. HU Zez 117. Hogoi urthe eta zenbeit hilabethe ditu iragan gizabethera heltzen. Eskual 3-1-1908 (ap. DRA). Kurpitu au lurrera bedi, ta ondatu bedi nigaz zazpi giza-bete. “Siete estados debajo de tierra”. Or Tormes 111. Bazegoen gizon bat harkaitz erpinean. […]. Gizabetea ez zuen ondo nabari, aurpegia ordea jainko batena zeukan. Mde Pr 119.

  (Con -ko, adnom.). “Lau-sei gizabetheko zuloa da (BN-ciz), gizabeteko otea badago (G-azp), […] gizabeteko elurra bazan (G-azp)” Gte Erd 13.

  2. Humanidad, plenitud humana. Auetan erdiets al izaten duelako norberak bere gizabetearen neurri doia. Gazt MusIx 59. Espaiñiako Pizkundearoan gizabetezko eredurik garaiena bezela. Ib. 63. Ele-jakitun arauz ez-baña gizabete arauz alboratzen da Bibliara. Ib. 62. Gizona, berriz, gizabetekoa da. MIH 266. Ezagutu nahi genuke, bere gizabete osoan. MEIG VII 69.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. estatura humana, tamaño/talla/altura de la persona
  fr
  en
  port

  Lau edo bost gizabete gora altxatzen dira. (Hiztegi Batua)

  

  gizabete (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)