Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 7:19 pm on 2022/01/09 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  biziliar 

  iz. Ipar. g.er. Biztanlea. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  biziliar. Habitante. v. biztanle. Azken mende huntan, Eskual-Herria biziliarrez emendatu da. Herr 3-5-1956, 4. Berreun bat miliun biziliar izanen dituen Europa handi bat. Herr 8-10-1964, 4.

  Sinonimoak: iz.

  [biziliar] : biztanle, bizilari

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) habitante; vecino, -a, morador, -a
  fr iz. (Ipar.) habitant
  en iz. (Ipar.) inhabitant, resident
  port iz. (Ipar.) habitante; morador, -a

  Testuinguruan

  Ramona eta bere senar Frantses ere ganberako biziliar ziren. [Mailuaren odola, Aingeru Epaltza (Elkar, 2006)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:43 pm on 2022/01/08 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  bigira 

  iz. Aiz. Arratsean, hitz egiteko eta atsegin hartzeko egiten zen bilera. Bigirak dira beste olgeta batzuk, baserri-etxeetan mutilek eta neskek gauaz egiten dituztenak. Bigiretako dantza nahasietan. Artazuriketa ospetsu eta bigira infernukoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  bigira. Etim. Del lat. vigilia; v. SHLV 34s. y PT 317, para su posible relación con begira y begiratu .

  1. (V; Dgs-Lar 11, H, A DBols), bigiria (Lar, Añ), begira (V-oroz), begiria (Lar), bigera, bigeda (V-ger), bigida (Izt 122v). Ref.: A (bigira, begira); A Apend (bigeda). Velada, reunión nocturna. “Con estas fiestas y regocijos velaban todas las noches en la dicha ermita […] a las cuales velas ellos llaman begirak” IC II 47. “Vela, vigilia” Lar. “Velador, el que vela, beillaria, bigirian dagoena” Ib. “Trasnochar, bella egin, bigirian egon” Ib. “Vela, vigilia de noche” Añ. “Visitas de noche o juntas, bigidak” Izt 122v. “Comedia” Dgs-Lar. “(Vc), tertulia, sarao. Generalmente se toma en mal sentido” A. “Begira (V-oroz), vela, tertulia” Ib. Tr. Documentado sobre todo en autores vizcaínos de principios del s. XIX; a partir de esta época, su uso disminuye, aunque conoce una cierta revitalización a principios del s. XX, con autores como Aguirre y (en mayor medida) Azkue. Si exceptuamos Birjin, no se encuentra en los textos con el significado de ‘vela, vigilia’ que le dan los dicc., de Larramendi y Añibarro. En cuanto a la distribución de variantes, bigira es con mucho la más usada; begiria aparece en Birjin, y bigera (posible errata) en una ocasión en Añibarro.
  Begiratureintutzu Serora gartsu hauen bizi-araua ta garraztasunak, hauen begiriak, barurak, lizifrinak. “Leurs veilles”. Birjin 494. Euren etxetan artazuriketa ospetsu ta bigira infernukuak isten edo permitietan ditubenak. CrIc 117. Gauetako dibersio oei ematen die bigiraren izena. Mg CC 93. Bigira ta danza lotsabagiak. Mg CO 134. Bigiraak dira beste olgeeta batzuk baseerri etxeetan mutilak eta neskaak gabaz egiten ditubeenak. fB Olg 109s. Zein tronpia, zein sartain zaar bat (baseerrijetako bigireetan useetan dan legez) guztiekin joten da soinuba. Ib. 32s. Nekezarijeen sarauba da Bigiria. Ta andikijeen Bigiria da Sarauba. Ib. 116. Diabrubak eruezala guraso, onelakobigiraak etxian isten zitubeenak. JJMg BasEsc 111. Ea erromeria, batzaako dantza, naasteko yolas ta gau-bigereetara agindu badozuz. Añ EL2 140 (Harriet cita gau bigireak). Gau-bigiretara. Ib. 149. Arrats atakobigira, billera edo batuerea amaitu zan. Ag AL 66. Bigirea (tertulia) amaitu arteraño, bera izan zan gau atako jardungei bakarra. Ag Kr 135. Bigirako guztiak Indianoaren lepotik barrez-eztanda egiten jagi zirean. Ib. 137. Bigira bat, lagun-arteko etxe-biltzarre bat, bukatuta, bakoitza bere legorperako jeiki oi ziranetan. RIEV 1907, 168. Orainarte beronen bigirak ardazketari ta artazuritzaile-artekoak izan doaz; aurrerantzean, te-usaina surrak eta pianu-otsa belarriak asmau daien bigiretara bere eroango dogu gure izkera zar au. A EEs 1916, 109. Meza-nagusi ta arratseko bigira-bitartean. A LEItz 6. Gaurkoa langoxe bigira bat (velada bat) egin. Ib. 133. Irugarren bonbil andia erdi beterik utzi nien ta aien bigirak noizarte iraun otezuen batek badaki. A Ardi 41. Illuntzetan izan oi da euren bigira edo batzartxua. Erkiag BatB 136.

  2. “Visita, bigira, ikustamena, ikusmena” Izt 122v. Cf. bigiratu.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [berriketa]: berriketa, hizketaldi, tertulia. Ant. isilaldi.

  [beila]: beila

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) vela, vigilia; reunión/velada nocturna
  fr iz. veille; réunion, soirée
  en iz. vigil; meeting, evening soiree
  port iz. vigilia; reunião, sarau

  Testuinguruan

  Bilboko kale arteko bizitza, burgesia giroko bigirak eta hiriko musika mundua maite zituen, zalantzarik gabe. [Azkue, bilbotar ezezaguna, Jurgi Kintana, Erein, 2015]

  

   
• 

  Maite 10:43 pm on 2022/01/07 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zare 

  iz. Ipar. eta Naf. Otarrea. Hila hobira, bizia zarera (esr. zah.). (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zare. Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, se encuentra tbn. en algunos vizcaínos (Moguel, Kirkikiño) y guipuzcoanos (Lizardi, Orixe, E. Arrese).

  1. (gral.; Ht VocGr 395, Lar, VocS 140, Añ (AN), Izt 24r, Arch VocGr , VocBN , Hb, Gèze, Dv, H), zara (V), zarre (BN-mix), sare (V-gip, BN-mix; SP). Ref.: A (zare, zara); Lrq /sáe/; Etxba Eib (saria); SM EiTec2 (zara); ZMoso 66; EAEL 142.
  Cesto. “Cesta, cesto” Lar, Añ. “Cuébano” Lar. “Panier” Ht VocGr 395, VocS 140, Arch VocGr, VocBN, Dv, H y Lrq. “Corbeille” Gèze. “Zara esaten da Markiña-aldean goi-estu ta barru-sakonagaitik” A Ezale 1897, 150n. Cf. VocNav: “Zaria, cestillo enlutado y cubierto, conteniendo un rollo de cera […]. Lo colocan sobre la sepultura […] (V. de Roncal)”. v. eskuzare.

  Palma adar batzuk harturik, hetzaz zare, saski eta otharre egiten haritzen zela. Ax 23 (V 13). Hila obira, bizia zarera. Saug 42. Bi iaberen horak, zarea gora. “Sa mangeaille” . O Pr 102 (Azkue, que cita este refrán, transcribe sare). Zaraak. Mg PAb 135 (en una lista de utensilios de ferrería). Ophilez zaria beitzen / betherik jente prauben. Balad 41. Bertzeak [zakurrak] ezen zarea goardatzeko hobeki, / laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164. Ezarten da lürra edo hautsa zare batetan. Ip Dial 116 (It, Dv saski, Ur otzara). Haitatzen dütie [arrañ] hunak eta zaretan ezarten. “In vasa” . Ip Mt 13, 48 (Lç, TB, SalabBN, Echn un(t)zi, He otharre, Dv borboil, Ol, Or, IBk, IBe saski, Ker otzara). Sobratu zenetik biltu zein amabi zare beterik puzkaz. Hual Mt 14, 20 (Echn zare, Ur (V) zara; Ip zareta). Zare bat fruturekin ethorri zitzaion. Laph 156. Bakhotxak zaukala besoan zare bat luzernaz betherik. Prop 1876-77, 114. Soka muztü zian eta zaria bere ganat bildü. Const 19. Etxetik ateratzen da zare bat buruan daramala. TP Kattalin 189. Begi gorriz neskari / kargatuz zarea. Etcham 142. Ekarri eben zara bat, berau auzpez ipiñirik; mutilla lurrian belaunikatu zan eta zara-ganian makurtu zan. Kk Ab II 147. Bi zirrika andiek ibiliazten dute sokatik dilindan paratzen dituzten burdinezko zareak eta oken barnean mia edo egurra. FIr 134. Baditeke hel ahal dezon medikuak, gider luxe baten puntan, zare ñimiño zalantzari bat. JE Med 68. Zenbat ortondo (zare)-bete puska yaso zenituzten? Ir YKBiz 235. Alea arturik, zarea dar-dar. Or Eus 314. Emazte larri bat, bethi zare bat besoan. Larz Iru 22. Oraingo arraintzariak gain gainetik muntatuak dira arraintzako arropa, amu, sare eta zarez. Herr 21-2-1963, 2. Gure etxean badira lau zare; hetarik zaharrena zure! (Elizako amarrenak ematean). EZBB I 137s.

  2. “Zara (V), medida de dos fanegas” A. Arroa bi maats legor ta zara bete (bi anega) garien ordain, ongi, zintzoro ta aguro-askorik itzultzeko itza eman zidan. (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 209 (Anab RIEV 1928, 610 y AIr ib. 603 bi zarerdi; Or RIEV 1929, 8 lau erreu).

  Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

  [otarrea]: otarre, saski, otzara Bizk., esporta Naf., zestera g.e., zesto Heg. beh., banasta Heg. g.e., xexto Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (GN/Ipar.) cuévano, cesto, canasta grande
  fr iz. hotte, panier, grand panier
  en iz. pannier, wicker basket, basket, big basket
  port iz. cesto

  Testuinguruan

  Ausartu izan balira, hartu otarreak eta zare handiak, eta hantxe abiatuko ziren bi agure haiekin ustekabeko egun-pasan.[Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)]

  

   
• 

  Maite 9:39 pm on 2022/01/06 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  belabeltz 

  1 iz. Buru zapala eta lumaje sarria duen bele mota (Corvus corone corone). Belabeltza bezain zorigaiztokoa. 2 iz. Irud. Mina eta gaitza; bi belabeltz hauek badira nahikoa eta gehiegi ere, bizitzaren begitartea zer moduzkoa den igartzeko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  belabeltz. Onom.: Agrum nepotum de Uela belça. (1179) Arzam 165. belabaltz (V-arr-gip). Ref.: A; Etxba Eib . Corneja. “(V-arr), corneja” A. “Bela-baltza, cuervo negro, adjetivado por tener las patas negras, lo que viene a decir que se alimenta de carroña, al contrario de los de patas amarillas, que son granívoros. Bela-baltza bezin zorigaiztokua” Etxba Eib. Cf. s.v. bele ejs. (como los de Zalduby o Mirande) en los que beltz funciona como epíteto.

  *Ixilldu ziran Uso maitea / Zure euskeldun urruak, / Zure ordez gaur kantetan dabe / Bela baltz erbestekuak. AB AmaE 58. Bela beltz eta onen antzeko txori-egaztiak zeuzkaten beren kabiak zuaitz aietan. Bv AsL 160. Miña eta gaitza. Bi bela beltz auek badira naikoa eta geiegi ere bizitzaren begitartea zer moduzkoa den igartzeko. Vill Jaink 121.

  Wikipedian

  Belabeltza (Corvus corone) corvidae familiako hegazti bat da. 44-51 zentimetroko luzera izaten du, 94-109 zentimetroko hego luzera, eta 540-680 gramoko pisua. Lumadia eta hankak beltzak ditu. Moko zorrotza, gris iluna. Hotsa: kraa karraka latza, 3-4 aldiz errepikatua.

  Helduak bikote lurraldekoietan bizi dira, baino gazteak saldotan.

  Belabeltza orojalea da. Haziak, ornogabeak eta fruituak jateaz gain, ornodun txikiak harrapatzeko gauza da. Hegazti habietatik arrautzak edo txitoak har ditzake. Zabor eta haratustelei ere lotzen da.

  Ia Paleartiko osoan hedatua. Ipar-Siberiako toki hotzenetan falta da. Nekazal eremu irekiak, zuhaitz bakan eta arboladiekin, ibar-basoak eta baso bazterrak maite ditu. Oihan zabal eta trinkoak ez ditu gogoko. Habia zuhaitzetan egiten du. (Jarraitu irakurtzen…)

  Sinonimoak: iz.

  [beltzurda]: belamika, beltzurda (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) corneja negra (Corvus corone)
  fr iz. (Zool.) corneille noire
  en iz. (Zool.) carrion crow
  port iz. (Zool.) gralha negra

  Testuinguruan

  Belabeltza bezain zorigaiztokoa zen.

  

   
• 

  Maite 9:39 pm on 2022/01/05 Permalink | Reply
  Tags: K ( 331 )   

  kaskatu 

  kaskatu, kaska/kaskatu, kaskatzen || du ad. Ipar. Kolpe bat edo kolpeak eman, jo. Zangoarekin hirutan borta kaskatzen du. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  kaskatu.

  1. (BN ap. A ; SP, VocBN, H), kaskaatu (V-gip), kaskiau (V-gip). Hender, partir, abrir. “Findere vel findi, kaskatze ” O Not 50 ( SP). “Détériorer un corps dur en le frappant avec un autre, fêler une bouteille, un verre” VocBN. ” Eltze kaskatua, pot qui a reçu un coup et s’en ressent” H. ” Kaskáatu dau, cascar (el huevo)” Iz ArOñ. ” Kaskíau, ídem” Ib. (Fig.).
  Kaskatzen dut urruntzean aita-amen bizia. Hb ( in Herr 875, 4 ). (G-azp).
  Trastornarse, estar tocado.

  2. (B, S; Dv, VocB, Foix). Ref.: A; Lrq . “Frapper” Dv. “Golpear” VocB. “Choquer” Foix. “Heurter (un objet, non une personne)” Lrq. Kaskatuz zango muturrak. JE Bur 26. Besagainka diola kaskatzen bizkarra. Ox 94. Bizikleta kaskatu dautazue eta hautsi. JE Ber 45. Bildotx beltxa eman zen Pettanekin bezala Piarres ttipiarekin, milika, jauzi, kaska, puttar eta itzuli. SoEg Herr 10-4-1958, 1 (podría interpretarse tbn. como sust.). Elgar kaskatzen dute [bi xoriek] . JEtchep 26.

  3. “(Sal, R), debilitarse mucho un fuerte” A.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [kolpatu]: mankatu, zauritu, kolpatu Ipar., zaurtu Ipar., sakitu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. (Ipar.) debilitar(se) (2) da/du ad. (Ipar.) cascar(se), golpear(se), quebrar(se)
  fr du ad. (Ipar.) heurter, frapper
  en du ad. (Ipar.) hit, crack
  port du ad. (Ipar.) bater, socar, quebrar

  Testuinguruan

  Zangoarekin hirutan borta kaskatzen du. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:35 pm on 2022/01/04 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 )   

  ilunabartu 

  ilunabartu, ilunabar/ilunabartu, ilunabartzen || 1 du ad. (nor osagarririk gabe). Ilunabarra heldu, zerua ilundu. Ilunabartu du ia. Beste ordu bat egon ziren, ilunabartu arte. 2 (Partizipio burutua izenondo gisa). Harkaitz zuriak gorrituxerik paraje ilunabartuan. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ilunabartu. ( ill- y -lh- H), ilun-nabartu (V-ple ap. A EY III 319), illuntabartu (V-gip ap. Iz ArOñ ). “Commencer à faire obscur, à faire nuit” H. “Oscurecerse ligeramente” A EY III 319. Cf. EZ Man II 33: “Esker eta laudorio nabartzean illhuna / zuri, Iauna, itzultzeko iraganik eguna”. Illunabartzera egin zuenean. Lard 160. Illunabartzean sartzeko asmoarekin. Ib. 471. Illunabartzen zuen pasarik bidia / ta nere inguruan / dena zen pakia. EgutTo 19-11-1921 (ap. DRA). Illunabartu du iya. Tx B III 71. Bertze ordu bat egon ziren, ilunabartu arte. Izeta DirG 73. Arkaitz zuriak gorrituxerik / paraje illun abartuan. Gand Elorri 213. Illunabartzean, eguzkia etxeain ertzean, eta neskatxa etxean (AN-gip). Inza NaEsZarr 888. Illunabartzen zunean. Ataño TxanKan 191. Gero, illunabartzen zuanean, ikulluko lanak egin. JAzpiroz 127. Han ardiak bildu eta deitzi orduko ilunabartuko baitzuen. Larre ArtzainE 35. v. tbn. Garit Usand 23. Ofuscar(se), confundir(se) el entendimiento. Dagolaik ilunnabarturik bekala gure entendamentua (380). LE-Ir.

  Sinonimoak: ad.

  [ilundu]: arrastu, gautu, ilundu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. (Nor osagarririk gabe) du atardecer, anochecer, empezar a oscurecer
  fr tomber, décliner, faire nuit
  en get dark, grow dark
  port entardecer, anoitecer

  Testuinguruan

  Beste ordubete egon ziren, ilunabartu arte. (Elhuyar hiztegia, mold.)

  

   
• 

  Maite 9:49 pm on 2022/01/03 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  borta 

  iz. Ipar. Atea. Paradisuko bortak zabaldu. Borta aitzinean. Bortaren gainean ezarria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 borta. Tr. Documentado ya en Leiçarraga, aparece en autores septentrionales (en su mayoría suletinos o bajonavarros) y roncaleses. (R, -th- BN, S; Ht VocGr, Lar, Dv, -th- SP, Arch VocGr, VocBN , Gèze). Ref.: AtSac 55; Lh (bortha); A EY III 186; Iz R 287, 298; Lrq /bortha/; EAEL 68; Gte Erd 27. Puerta. ” Borthan barnen (S-saug), à l’intérieur de la porte” Lh. ” Borta bat zerratan denean irikitzen [sic] da berze bat (R)” A EY III 186. ” Zerratu tzeia bortá? ¿habéis cerrado la puerta? zerra zazéi bortá ” Iz R 287. ” Bortan kaskaka ari dira (BN-arb)” Gte Erd 27. ” Borta mitratua, puerta de cristales” Satr CEEN 1969, 209. Ifernuko borthák. Lç Mt 16, 18 (Ip, SalabBN bortha, Hual borta; He, TB, Ur, Echn, Ol, Or, Ker at(h)e). Eta itzuliz ezar zezan harri bat monument borthán. Lç Mc 15, 46. Enekin minzo zenak zuen urrhezko kanabera bat, zibitatearen eta haren borthén eta haren murraillaren neurtzeko. Lç Apoc 21, 15. Batak erraiten du behatzea eta bertzeak so egitea […]. Batak athea, bertzeak bortha . Ax 17 (V 8). Bi eskale bortha bati. Saug 155. Azkenak borthak zerra. Ib. 119. Dakielarik etsaia bortan diala. Tt Onsa 61. –Zer dira Ifernüko borthak? –Iferniaren indarra. Bp II 79s. Kolerari athea edo bortha zarratzea. He Phil 234. Zerra ezazü zihaurtan gaña zure bihotzeko bortha. Mst I 20, 8 (SP, Ch athea). Nik idekiren zitit presuntegiko borthak. Mst III 23, 3. (jarraitu irakurtzen)

  2 borta. “Pértiga que usan los bateleros (Hendaya) Darric” DRA.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [atea]: ate (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) puerta
  fr iz. (Ipar.) porte
  en iz. (Ipar.) door
  port iz. (Ipar.) porta

  Testuinguruan

  Borta ezezaguna zitzaion atso batek ireki zuen eta hari so gelditu zen, aho xabalik. [Hautsi da katea, Toti Mtz. de Lecea / Elena Touyarou (Erein, 2004)]