Gaurko hitza

Tagged: L Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:18 pm on 2020/08/12 Permalink | Reply
  Tags: L   

  lokuma 

  iz. Ipar. Logaleak eragiten duen astuntasuna. Ik. lohasma. Iratzar gaitezen gure lokumatik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lokuma. v. LO-KUMA.

  LO-KUMA. (L-côte ap. A; -kh- SP, Dv).

  a) Sopor (sdos. prop. y fig.). “Assoupissement” SP y Dv. “Modorra, sopor” A. v. lohasma. Huneraño ene arima / egotu da lokhuman, / iratzar ezazu othoi / hek obran detzan eman. EZ Eliç 211. Atzar nazazu ene lokhuma pisutik. Ch IV 4, 1 (tbn. en Brtc 71; SP nagitasun, Mst, Ip lohasna phezü, Leon nagikeria, Ol, Pi lozorro). Iratzar gaitezen gure lokhumatik, zeren gure salbamendua hurbillago baidugu fedea errezibitu ginduenean baino. He Rom 13, 11 (Lç, TB, Dv lotarik, BiblE lotatik). Erna zaite beraz, ene semea, zure lokumatik, errepara zazu denbora galduba. Mih 11. Atzar gaitzazu gure lokumatik. Monho 160. Lokhuma triste hortan bethi ehortzia / bahago, hire kontra, oi zer sentenzia! CantIzp (ed. 1826), 40 (ap. DRA). Erraiten daroku erna eta altxa gaitezila gure lokuma lanjerosetik. Jnn Bihotz 70. Petri eta haren lagunak halako lokuma batean zauden. Leon Lc 9, 32 (BiblE logaleak jota).
  

  b) (H; lo-khunba Ht VocGr 425, Dv, H). Sueño profundo. “Sommeil” Ht VocGr (tal vez ‘somnolencia’). “D’après Darthayet (Manuel 40), sommeil profond, il écrit lokhunba” Dv. “Sommeil profond.Lokuma batean sarthu da eta atzodanik ezta atzarri, il (le malade) est entré en un profond sommeil […]” H. Cf. Urt V 389: “Coma, lokhum eritasuna”.

  c) (-kh- Dv; lo-kumu V-gip). Cabezada, breve sueño. “Sommeil court et léger” Dv. “Komeni zaigu loalditxoa egitea (V-gip), lokumu bat eitea (V-gip)” Gte Erd 308. “Bazkalondoan lokumu bat egin dot (V-gip)” Ib. 68. v. LO-KULUXKA. Aspaldi logaletuek, / ez baitzezaketen lokumarik dasta. Gy 309. Lokhuma bat egin zueneko jeikiko zen. Laph 191.

  e) “(Lf), premier sommeil” Lh.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [lohasma]: logale, logura, loeri Ipar., lohasma Ipar., Maria bekaineko haur., Martin itsu haur., zaldi zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) modorra, sopor, letargo, sueño profundo
  fr iz. (Ipar.) sommeil profond
  en iz. (Ipar.) drowsiness, sleepiness; (formal) somnolence
  port iz. sonolência, letargia, modorra, torpor

  Testuinguruan

  Iratzar gaitezen gure lokumatik. (Hiztegi Batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:15 pm on 2020/08/06 Permalink | Reply
  Tags: L   

  lehenbailehen 

  adb. Ahalik lasterrena. Ik. lehen baino lehen. Zatoz lehenbailehen. Urrun hadi lehenbailehen. Joan daitezela lehenbailehen. Liburua lehenbailehen kaleratzea erabaki zuten. Esan dezadan lehenbailehen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lehenbailehen. (L, BN, S; SP, Urt Gram 412, Ht VocGr 330, VocBN , Dv), len-bai-len (V, G, AN-ulz, B; Lar, Añ), lehen bait lehen (leen Izt), len bait len (V-gip; Lar, Añ, Dv (G)), lenballen. Ref.: A (lehen, len-bai-len); Iz Als (lenbailen); Etxba Eib (lenbaitlen); Iz Ulz (torri); Gte Erd 7. Cuanto antes. “Antes con antes” , “quanto antes” Lar y Añ. Tr. Aunque poco documentado hasta el s. XVIII, a partir de dicho siglo empieza a hacerse más frecuente y se encuentra en todos los dialectos literarios, en mayor o menor medida (en vizcaíno es relativamente escaso). Al Norte, todos los autores emplean formas con bai, a excepción de M. Dassança (lehen bait lehen ); en textos meridionales hay formas con bait y con bai (incluso ambas en un mismo autor). En DFrec hay 27 ejs. de lehenbailehen , 5 de lenbailen, 4 de lehenbailen, 3 de lehenbaillehen, 2 de lehenbaitlehen y sendos de lenbaillen y lenbaitlen .

  Sinonimoak: adond.

  [ahalik lasterrena]: lehen baino lehen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  adb. cuanto antes, lo más rápidamente posible
  fr  adb. le plus tôt possible
  en  adb. as soon as possible
  port adb. quanto antes

  Testuinguruan

  Zatoz lehenbailehen! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:44 pm on 2020/07/27 Permalink | Reply
  Tags: L   

  litxarreria 

  1 iz. Lapurreta txikia. Litxarreriak egin. Gau eta egun litxarrerian ari direnak. Ume-mirabeei erakusten dienak litxarrerietan: “hoa, ekar itzak urliaren sorotik arbia, basotik garoa, hostoa, egurra, sagarrak, artoa”. Etxean litxarreria, jokoan iruzurra. 2 iz. Premiarik gabe jaten diren gauza goxoak. Gozotegiko litxarreriak besterik ez dute jaten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  litxarreria.

  1. (V-gip, G; H), litxarkeria (G (-i); Añ (G), H), letxarreria (V-gip), litxurreria (A, que cita el msLond ), letxurreria (Izt). Ref.: A (litxarreri, litxarkeri); Iz ArOñ. Hurto, ratería; robo. “Hurtillos, raterías” Añ. “Pequeñas sisas, hurtos” Iz ArOñ. Sg. Hb: “Litxarreria <lich->, filouterie, divertissement inconvenant, action blâmable même sous le rapport de l’enfantillage”. v. listerreria.
  *Zeren [esku] oez baliatzen dan bekataria […] litxarreriak egiteko. AA I 537. Esku oriek izan badira litxarreriarako. AA III 564. Egiten zituztela [zeltarrak] litxarreri ta txarkeri asko. Etxeg EE 1882c, 561. Zenbait itsusikeri eta litxarreri egindakoan eraman zuen Zeutara. AJauregi EE 1885b, 177.

  2. + lutxarreria (-i V-oroz-ger-m ap. A). Golosinería.

  *Litxarreriya! Obe zuben arto berua jan [lau zentimoko pastela baño] . Sor Bar 62. Litxarrerian orla oituak / asko kalian gabiltza; / gizen iduki nai gantza, / zartzera ona esperantza. MendaroTx 174. Gorrioi zarrak baratzatxuan / litxarreriya gozuan. Ib. 116. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko. “Gula imperitante” . Or Aitork 34.

  (V-gip, G), litxarkeria (V-gip), letxarreria (V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (letxarrerixia, litxarrerixia); Elexp Berg (litxarrerixa). Golosina. “Antojo en el comer. Ez eukan jateko gogorik litxarrerixak baño ” Etxba Eib. “Dícese de los antojos en el comer: golosinas, alimentos caros, etc., sobre todo si se comen a deshora y a escondidas. Goiz guztia litxarrerixak jaten ” Elexp Berg.
  *Zuek, konfiteiko litxarrerikin agortuak zauzte. Alz Bern 58. Jan egosia litxarkeritzat etsiten dabe. Ibarg Geroko 57 (ap. DRA).

  LITXARRERIAN. a) (Andar, etc.) robando, rateando. Ezagutzen du litxarrerian bizi danak […] gauz ona […] dala Jaungoikoa serbitzea. AA III 419. Errikotik eta auzoetatik litxarrerian gau ta egun ari diranak. Ib. 425. Españako tropatik igesturik litxarrerian zebiltzan soldaduai. Izt C 387. Oliyo-usaian ezkill-torrian / ujuka bezela ontza, / litxarrerian oitua marruz <me-> / solora begira auntza. MendaroTx 114. b) (V-gip ap. Elexp Berg). (Andar, etc.) comiendo golosinas. “Atsalde guztia litxarrerixan zabitz” Elexp Berg.

  LITXARRERIARA. A robar, a hurtar. Etxean [igali-zugatzik] jarri ez eta auzora litxarkerira joateak. Munita 64.

  LITXARRERIETAN ERAKUTSI. Enseñar a hurtar. Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557.

  Wikipedian

  Gozogintzan, litxarreria azukre eduki handia duten janari multzo bat da, tamaina txikikoak eta maiz kolore bizikoak, hala nola gozokiak, makil-goxoak eta bonboiak. Nutrizioaren aldetik, karbohidratoen proportzio handia dute eta proportzio urria beste nutrizio-elementuetatik. Hori dela eta, horien gehiegizko kontsumo iraunkorrak osasun-arazoak ekar ditzake.

  Litxarreria etiketa janari gazi batzuei ere jartzen zaie. Jaki gazi hauek ere karbohidrato proportzio handia dute. Esaterako, eguzki-lore pipita txigortuak, patata frijitu industrialak, etab. Produktu gazi hauek karbohidrato proportzio handia izateaz gain koipe proportzio handia ere izan ohi dute. (litxarreria, Wikipedia)

  

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  [lapurreta txikia]: lapurreta, lapurreria, ebaskeria.

  [gozokiak]: gozoki, gozo, mizkeria

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. ratería, hurto (2) iz. golosina
  fr (1) iz. [lapurreta] filouterie (2) iz. [gauza gozoa] gourmandise, friandise
  en  iz. sweet (Br); candy (Am)
  port (1)  iz. ladroeira, furto (2) iz. guloseima

  Testuinguruan

  Litxarreriarik ez jan, gero ez duzu eta ezer afalduko! (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2020/07/24 Permalink | Reply
  Tags: L   

  lastertu 

  lastertu, laster/lastertu, lastertzen || da/du ad. Lastertasuna hartu edo eman; lasterrago ibili. Ik. bizkortu 2. Badirudi gizakiek alferrik gastatzen dutela energia, gorputzaren abiadura lastertzen eta moteltzen. Azterketa-garaia hurbiltzen zenean, lastertu egiten zitzaizkion bihotz taupadak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lastertu.

  1. (L, BN, S ap. Lh ; Urt I 71). Apresurar(se). “Presser, précipiter” Lh. Ni izanen naiz testigu lastertua o kexatua hetxizeroen […] kontra. (B, s. XVIII). BOEans 1373. –Barrenen itxoingo diagu. […] Eta ez daukak lastertu biarrik. Egon nai dezuten guzia. Alz Ram 47. Nere apari-legea eginda etxetik irten naiz eta alderdi orretatik ez daukat lastertu bearrik. Ib. 25. “Agilitarse” Lar. “(B), anticipar. Beia lastertu da erditzeaz, se ha anticipado la vaca en parir” A.

  2. (c. sg. A; Añ). “Abreviar, acortar: (c.) laburtu, lastertu ” Añ. “Abreviar” A. 3. Anticipar. Batu gaitezan beti betiko / Elisa neure kutuna, / neure atsakabak amaituteko / lastertu daigun eguna. Azc PB 124 (Ur PoBasc 167 elduko al jaku albait lasterren / ain gura dogun eguna).

  Sinonimoak:

  ad. g.e.  [lasterragotu]: agudotu, lasterragotu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. andar rápido, apresurar(se)
  fr da/du ad. accélérer
  en da/du ad. to accelerate
  port da/du ad. apressar-se, apressurar-se

  Testuinguruan

  “Bihotza lastertu eta bizkortu zitzaidan.” [Lur bat haratago, J.M. Irigoien]

  

   
• 

  Maite 10:39 pm on 2020/07/04 Permalink | Reply
  Tags: L   

  lepomakur 

  lepomakur, lepo-makur|| adj. Bizk. Lepo-okerra.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lepomakur. (V-ple ap. A ). Encorvado. “Corcovado” A. v. LEPO-MAKURTU, lepoker. Giusseppe txartes-gorria […] / itsas-lapurra / lepo-makurra. Azc PB 214. Uztabiltzaillearena ta goldari lepomakurrena. Ibiñ Virgil 38.

  Sinonimoak: iz.

  izond. Bizk. [lepo-okerra]: lepo-makur Bizk., lepo-oker (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. jorobado, -a; giboso, -a
  fr izond. bossu, bossue
  en izond. hunchback
  port izond. encurvado, corcunda

  Testuinguruan

  Agure lepomakur batengana jo nuen. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 1:44 pm on 2020/06/07 Permalink | Reply
  Tags: L   

  lohikeria 

  iz. Lohitasun gaitzesgarria; bereziki, haragizko bekatua; egite lohia. Ik. likiskeria; lizunkeria; zikinkeria. Zernahi lohikeria den tokia. Dantza eta lohikeria elkarrekin dabiltza. Gizonek gizonekin lohikeriako bekatuak egitea. Lohikeriaz musukatu zuen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  lohikeria. Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVIII, y al Sur desde principios s. XIX.

  1. (gral.; Urt II 15, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, Gèze 338, H; loi- Izt 69v, vEys (V, G), H (V, G), VocB ), loikeri. Ref.: A (loikeria); Lrq /lohikéia/; Etxba Eib (loikerixia). Obscenidad, indecencia, impureza; fornicación; lujuria. “Péché contre le 6.e commandement de Dieu” VocBN . ” Lohikeriari emana, adonné à l’impudicité” H. ” Batzuen auan dana da loikerixia ” Etxba Eib. v. lohitukeria. Birjinak orhoitu behar dire, lohikeriaren haize den xumenak nothatzen duela birjinatasunaren distiadura. CatLav 134. (V 70) Izan baidire betheak injustizia suerte guziez: maleziaz, lohikeriaz, abariziaz, gaixtakeriaz, inbidiaz, gizon hiltzeaz […]. He Rom 1, 29. Lohikeria edo paillardiza guzietarik apartatuak eta garbi dire. He Gudu 79. Erio gaiztora eraman dezaken aragiaren loikeri galdua. Mb IArg I 65. Aithortu behar da lohikeriari daronson pasionea dela, […] bihotza gal-arazten duena. Lg II 162. Badakite berenez mortalak zirala loikeria alakoak. Mg CC 113. Loikeria edo gorputzaren atsegin likitsaren gurari zikiña. Gco I 418. Lujuria edo loikeria. Gco II 40. Gorputzean asmau ez eban suzko tentamendurik, ez aragizko loikeriarik, ez griña txarrik. Añ MisE 3. Laster alabaña zabaldu zan idolatria ta loikeria-mota guzia. AA III 282. Diabrubak […] agertuten ditu bere okertasunak ta emendik etorten dira ainbeste loikerija. JJMg BasEsc 200. Pornikazinoia, loikerija, berdekerija, lujurija… fB Ic II 253. Zeuk zeure bakarrian egin oi dituzuzan loikerija eta zikinkerijak. Astar II 287. Izkribatu dugu, manaturik ez deus begiratzez holakorik, bainan xoilki paira dizten yainko falsoei sakrifikatuak direnetarik, odoletik, abre ithuetarik eta lohikeriatik. TB Act 21, 25 (Dv lohikeria; Lç paillardiza, He fornikazione, Ker aragikeri, IBe lizunkeria, IBk sasi-ezkontza, BiblE legearen kontrako sexu-harreman). Hitz emaiten dautzut […] etzautala sekulan gehiago gerthatuko ene lohikeria izigarrietan erortzea. MarIl 73. Zeure arimia ezaintasun ta loikerijaz beterik [dozu] . Ur MarIl 82. Umetan egin oi dira loikeria ez gitxi edo mutiltxoak motiltxoakaz edo neskatillatxoak alkarregaz edo aek oneekaz. CatBus 50s. Mundu guzia loikerian sartua eta kutsutua zegoala ikusirik […] oso garbitzea erabaki [zuen] . Lard 8. Zoazte urrun ohore eta hanpuruskeriak, atsegin eta lohikeria itsusien lehiak. Dv LEd 171. Urgulua zapatzen du humiltasunak, zikhoiztasuna karitateak, lohikeria garbitasunak. Hb Egia 102. Itsutua osoki lohikeriaren lanhoek, […] haur gazte hari buruz zohan. Jnn SBi 138. Bazuten ohoingoaren Jainkoa, bazuten lohikeriarena. Lap 6 (V 5). Elizako dotor eta argi handiak dio, dantza eta lohikeria elgarrekin dabiltzala. Arb Igand 143. Arnoldoren izen garbiari loikeri apurren bat bota bearra. Ag AL 77.
  ( s. XX.) Lohikeria da garbitasunaren kontrako atseginen maithatzea. CatJauf 90. Ardo zale ta loikerira txit etzana. EEs 1913, 163. Lutero oso gaiztoa da. Obe litzeke bere loikeritan neurria artuko ba-lu, gure izen onaz! Inza Azalp 96. Akelarre da! […] / Han erabili lohikeriak ez ditut erran behar. Ox 30. Ohointza barkatzen zuen, lohikeria ere ba; gizon-hiltzale bati ere badugu uste barkatuko zuen. JE Med 150. Oinbeste loikeri garbitzeko, […] bere Semea igorri du. ‘Immondices’ . Or Mi 134. Maitatzen zaitut / nik beti maitasun garbiz, / sekulan ere ez naz ni bizi / loikerirako egarriz. BEnb NereA 105. Maitekeriz ta loikeriz estalitako liburu… aldizkari. MAtx Gazt 54.
  v. tbn. Mih 23. CatLan 116. Brtc 221. Monho 110. Dh 83. Laph 201. Legaz 47. Itz Azald 184. ArgiDL 95. Zerb IxtS 38.

  2. (c. sg. A; H; loi- Lar, Añ, H (V, G)), loikeri. Suciedad, porquería. “Horrura, bascosidad” Lar. “Asquerosidad”, “porquería” Ib. “Zer nahi lohikeria den tokia, endroit où il y a toute sorte d’ordure. Lohikeria guztiak garbitzea, enlever (nettoyer de) toutes les malpropretés” H. Tr. La mayoría de los ejs. son de autores vizcaínos. Au da miaren errauts ta loikerija. Onelan garbituten da burdiñia. Mg PAb 132. Ezarriko zeunkez Erregek berak jan biar daben platerera esku loikeriz atsitubak? Astar II 232. Gatx asko arrak baño ez dira. Bitartian loikerijatik datozala esaten dabe. Ur Dial 34 (It, Dv zik(h)inkeria, Ip theiarzün). Ortzagiñetan ta albagiñetan egiten dan loikerijagaitik. Ib. 36s (It zikinkeria, Dv, Ip zikhin). Ibaiko urak, ujoldietako loikeri guztiak bazterrera kendurik. Ag Kr 37. Au ustel usaia dago zuen artean! […] Loikeri danetan muturra jartzen? Txerriak bezela gizentzen? Ag G 168. Ill-obi oiek kanpotik eder ematen dute, barnean ordea il-ezur ta loikeriz beteak daude. Ir YKBiz 402.

  Sinonimoak: iz.

  [lohikeria] : lizunkeria, lohidura, kutsadura, likiskeria, zikinkeria, zikintasun, zaborreria. Ant. garbitasun (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. impureza; lascivia, lujuria; obscenidad
  fr  iz. pollution ; impureté, impudicité; luxure
  en iz. lust; lechery; obscenity
  port iz. impureza; luxúria; obscenidade

  Testuinguruan

  Ozeanoen lohikeria, gure lohikeria da. https://t.co/8hTlQ1oxI9

  — Goizalde Landabaso (@GoizaldeL) June 7, 2020

  Lohikeriaz musukatu zuen. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:13 pm on 2020/06/05 Permalink | Reply
  Tags: L   

  loharkatu 

  da ad. (Ipar.) Lokartu. Deabrua ez baita behin ere loharkatzen.  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [loak hartu]: lo hartu, loak hartu, lokartu, lokumatu Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. (Ipar.) adormecerse, dormirse
  fr s’endormir, s’endormir
  en fall asleep
  port adormecer, adormecer

  Testuinguruan

  Deabrua ez da inoiz loharkatzen (Elhuyar hiztegia)