Gaurko hitza

Tagged: T Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:36 am on 2021/10/16 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tuta 

  Hiztegi Batuan

  tuta 1. > 1 iz. Ipar. Turuta. 2 iz. Ipar. [Oharra: Euskaltzaindiak, tuta-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ‘tutua, hodia’ adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. tutu; hodi].

  tuta 2. > adj. Ipar. Pertsonez mintzatuz, ganora gutxikoa. Mihi gezurtiaz diru biltzen ari dena tuta eta zoroa da.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tuta 1

  1 tuta. 1. (BN, S, R ap. A ; VocBN, Hb, Dv (BN), H, Foix) (Nombre aplicado a diversos instrumentos como cuerno, trompa, corneta, clarín, bocina, etc.). “Cornemuse à un seul tuyau” VocBN. “Instrument à vent, habituellement une corne, qui n’a qu’une note et ne rend qu’un son” H. “Cuerno o corneta de cuerno” A. “Corne creuse pour signaux d’ appel, tüta” Foix (Lhande deduce de aquí un supuesto tema tüt). v. turuta, 1 tutu.

  2. (V-ger, L, BN, S, R-uzt; Hb, Gèze→Dv, Alth). Ref.: A; Lh . “Tüta, navette” Gèze. “Canette” Ib. 322. “Navette. N’est-ce pas plutôt la canule renfermée dans la navette?” Dv. “Lanzadera del telar” A. “Khanabera mehe zathi bat, hari itzulikatuz bethea, lantzaderan haria alde bat eta bertze deramana” Alth in Lander RIEV 1911, 597. Para una descripción completa de un telar, v. Lhande pág. 411. Sare-xulo bakoitza lau ari-gurutzez: / aiñezkak (marsoka, tuta) zenbat zizta, neurtzen asi zaitez. “Lanzadera” . Or Eus 104.

  3. Tubo.

  4. “(V-ple-arr-oroz-m-gip, G-goi), tango, juguete de niños; vulg., cotán” A. v. 1 tango.

  5. Sonido de bocina de automóvil, sirena, etc.

  tuta 2

  (A, que cita Dv Prov), tut (Dv, A). “Vain, léger” Dv. Cf. tut. v. tutari. Mihi gezurtiaz diru biltzen hari dena, tuta eta zoroa da. Dv Prov 21, 6.

  (Jarraitu irakurtzen)

  Sinonimoak: iz. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [anezka]: anezka    

  [turuta]: turuta, tutu, korneta Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1. (1) iz. (Ipar.) corneta, cornetín, clarín (2) iz. (Ipar.) tubo, conducto || 2. vano, superficial, vacío; voluble
  fr 1. (1) iz. (Ipar.) cornet, cornet à pistons, clairon (2) iz. (Ipar.) tube, conduit(e) || 2. superficiel, creux, vain; versatile, inconstant
  en 1. (1) iz. (Ipar.) cornet, bugle (2) iz. (Ipar.) tube, pipe || 2. superficial, frivolous, empty-headed; unstable
  port 1. (1) iz. (Ipar.) corneta, corneteiro, clarim (2) iz. (Ipar.) tubo || 2. fraco, ralo, superficial; volúvel

  Testuinguruan

  Mihi gezurtiaz diru biltzen ari dena tuta eta zoroa da. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:27 pm on 2021/10/06 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txilotu 

  ad. Begiak erdi itxi. 

  Sinonimoak: ad.

  [txitxildu]: txitxildu Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  du ad. entornar los ojos
  fr du ad. fermer à demi, ouvrir à moitié [les yeux]
  en du ad. let your eyelids droop, half-close
  port du ad. encostar

  Testuinguruan

  Bazkaldu ondoren eseri eta begiak txilotzen ditu. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 10:18 pm on 2021/10/04 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txutxu 

  iz. Bizk. g.er. Gogoa, desira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 txutxu. (Añ (V)→A, Izt 99v). “Pretexto, causa aparente o simulada” Añ. “Pretexto. Palabra de las más típicas de la arcaica jerigonza bilbaína” A. Beste batzuetan egunez etorri oi zan, arrautzak erosteko txutxuagaz, eta etxean sartu oi zan. Or Tormes 9.

  2 txutxu. 1. (V-ger-oroz ap. A), xuxu. “Ansia. Solorako txutxua dauke, tienen ansia de ir al campo” A. Beste alde batetik langilledia dakusgu bide barrien alde jokatzen, sozialismo bidean, berdintasun jokabide baten xuxuan, kontzientzia barri bat lortu naiez. Agur 29-3-1972 (ap. DRA; ref. incorrecta). 2. “(V-m), envidia, celos” A. TXUTXU EGIN. “(V-m), tener envidia, rabiar de celos. Neu zeuekin nabillelako be zer-esana dauke eurok, mazkarok? Ortxe, txutxu egin deiela, […] ahí se las hayan, que rabien de celos” A. “Txutxu egin dagiela, que se fastidien (V)” A EY III 290. Beren gurasoak txutxu egiten eben Batxigaz ebillelako: maian iezarten zan guztian, asten iakazan batean Amama, bestean Ama, bestean biak batera, zirika zirika, lagunagaitik txakurrenak esaten. A BGuzur 118.

  3 txutxu. “(V-ger), calentarse al fuego (voc. puer.)” A.

  4 txutxu. 1. “(V…), huevo (voc. puer.)” A. 2. (V), txutxo (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. . “Pollo, gallo, ave (voc. puer.)” A. ” Txutxu, txutxúa, voz inf[antil]; gallina, pollo, etc. Bi txutxo, txutxú a ” Iz ArOñ. .

  5 txutxu. TXUTXUAN. Cuchicheando. Bati eldu, besteari bultza, onekin dantzatu, arekin txu-txuan baztertu… ABar Goi 15. TXUTXU ETA PUTXU. Cuchicheando. v. txutxumutxu (2) . Au dala ta ori dala, orkoa ta emengoa, urlia ta zendia, esan da esan, txutxu ta putxu, aleban guztia luzatu eragiteutsan mutillagaz eukan gatzbageko autuari. Ag Kr 104. An asi ziran, emakumeak oi dabenez, txutxu ta putxu, izketaldi luzeren baten, betiko antzean. Erkiag Arran 24.

  txutxu. v. 3 txotxo; 1 txutxo.

  Sinonimoak: iz. Bizk. g.e.

  [pentsamendua]: gogamen, gogo, pentsamen, pentsamendu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (B) deseo, ansia, voluntad, gana, ánimo (2) iz. (B) excusa, pretexto (3) iz. (B) (haur.) ave, gallo (4) iz. (B) (haur.) huevo
  fr (1) iz. (B) désir, envie, volonté, gagner, encouragement (2) iz. (B) excuse, prétexte (3) iz. (B) (haur.) oiseau, coq (4) iz. (B) (haur.) oeuf
  en (1) iz. (B) desire, will, encouragement (2) iz. (B) excuse, pretext (3) iz. (B) (haur.) bird, rooster (4) iz. (B) (haur.) egg
  port (1) iz. (B) desejo, vontade, vitória, incentivo (2) iz. (B) desculpa, pretexto (3) iz. (B) (haur.) pássaro, galo (4) iz. (B) (haur.) ovo

  Testuinguruan

  Lagunengana hurreratzen naiz zerbait ikasteko txutxuan. (5000 Adorez hiztegia, moldatua)

  

   
• 

  Maite 9:47 pm on 2021/09/16 Permalink | Reply
  Tags: T   

  tartarika 

  iz. Ipar. Berriketa, kalaka. Tartarika leun horietaz arras liluraturik.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tartarika.

  1. (T-L). Charla, discurso; palabrería. “Charlatannerie”, “boniment” T-L. Tartarika legun hoitaz / arras liluraturik, / erostunak emaiten du / sosa bere moltsatik. Etcham 68. Apezekilako betiko tehenta (leloa, errepika, tartarika)… Dantza ez haizu. In Lf Murtuts (2.a ed.), 108n. Nola ez aipa […] ihauteri, maiatz-arbola edo tobera-munstra, auzietako lege-gizonen tartarikak? Lf ELit 36. Hori zen, hori, boza! Apala, azkarra, sarkorra! Ezker-eskuin puxketerien saltzeko dena tartarika artzearen bortxaz, nola ez zuen bildu indar eta oldar! GH 1972, 48.

  2. “(BN-baig), persona habladora que cuenta cuanto oye y ve” A.

  3. “(L-ain), en ebullición” A. Azkue da también tartarika recogido de VocBN, pero en éste se lee thastarika. v. tastarika.

           TARTARIKA-EGILE. Charlatán. Horra nun heldu den, tipus-tapas, aho bero tartarika-egile harrigarri bat. Herr 31-9-1958, 4.

           TARTARIKAN. Hablando. Badut aski erranik, aintzina tartarikan ari gabe. GH 1959, 37.

  Sinonimoak: adond. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [berriketan]: berriketan, ele-meleka, hitz eta pitz, kalakan, hizka-mizka Ipar., tartarikan Ipar.tartarika iz. Ipar.    

  [berriketa]: berriketa, berriketaldi, ele-mele, hitz-mitz, elasturi Ipar., txilimala Bizk., ardaila Gip., kalaka Ipar./Naf., kalaketa Ipar./Naf., berrikeria g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) charla, parloteo, charlatanería (2) adb. de charla, charlando, parloteando
  fr iz. (Ipar.) bavardage
  en  (1) iz. talk, chatter, quackery (2) adb. chatting, chattering
  port (1) iz. (Ipar.) conversa, fofoca, charlatanismo (2) adb. conversando, tagarelando

  Testuinguruan

  Irriz eta tartarika hasi ziren, “Elsa! [Oker ttiki garrantzigabeak, Antonio Tabucchi / Fernando Rey (Elkar/Alberdania, 2007)]

  

   
• 

  Maite 10:34 pm on 2021/08/24 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txikietsi 

  du ad. Mesprezatu; balio txikikotzat jo. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: ad.

  [gutxietsi]: apaletsi, diskriminatu, gaitz esan, gaitz iritzi, gaitzetsi, gutxietsi, muzin egin, txarretsi, zaputz egin, arbuiatu Ipar., erdeinatu Ipar., gaitz erran Ipar., hastandu Ipar., mespretxatu Ipar., nardatu Ipar., mendratu Ipar./Naf., gaitzets izan g.e., kondenatu g.e., urruindu g.e., despreziatu zah., menospreziatu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  du ad. despreciar, desdeñar; minusvalorar
  fr du ad. tenir pour peu, sous-estimer, déprécier
  en du ad. to despise, to disdain
  port iz. desprezar

  Testuinguruan

  Bere historia gorde, txikietsi edo erlatibiza dezake: ez daitezen (berdintasuna gogoan), leinuz leinu, arbaso batzuk beste batzuen gainean nabarmendu; ez ditzan, diren horretan, historiak sobera baldintza. [Gurea dena: Komuna, Pablo Sastre, Pamiela, 2019 (Egungo Testuen Corpusa)]

  

   
• 

  Maite 11:03 pm on 2021/08/22 Permalink | Reply
  Tags: T   

  teiu 

  adj. Zub. Zikina, lohia. Pentsamendu teiuak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  teiu. Etim. De lat. taedium.

  1. (O VocPo ; th- S ap. A; SP, HeH Voc (s.v. likhitsa), Hb, Gèze, H (S); theya det., Dv (S)), teixu (R-is ap. A ). Sucio; obsceno; impuro ritualmente. “Malpropre” , “sale”, “souillé” Gèze. “1. sale, malpropre. Suñeko, esku theiua, […]; 2. (au fig.), souillé, impur” Ib. “Sucio, obsceno” A. Theiu eta satsu mundu huntara jin niz. Tt Onsa 17. Besteri gogo theiüreki sogitia gaizki deia? Bp I 96. Jente güzien zaña theiü zela. –Nola theiü? –Bekhatü orijinalaz. Bp II 21s. Gaiza gaixtuak eta theiak. Mst III 6, 4. Abilua, hi theiü iz, holako gaizak ene beharrietara erakharten dütianian. Ib. 6,4 (SP likhitz, Ch lohi). Haiek theiü ützirik. Etch 628. Khantore, kobla theiü huntzia, khantatzia, erakustia, gogo theiüreki her behatzia. Myst 19. Pentsamentü theiü hetan egoitia. CatS 49. Seme batez amatü zirenak, theiü bezala egoiten ziren berrogei egünez. Ip Hil 111. Haren beharriak theiü zütüzün herenegün. Lacomb ms. (ap. DRA). Ostatu eta bar theiu / hêtan maitharzun ez-ohituek / ba zutelarik entseiu. Mde Po 80. Bo, berdin balio dü, mukanesa deja theiu düzü. Egunaria 23-7-1963 (ap. DRA).

  2. ” Theiu […] teigneux” Hb. Se trata tal vez de una acepción etimológica (cf. theina s.v. 3 tina).
  

  Sinonimoak: izond. Zub.

  [zikina]: likits, lohi, satsu, urde, zikin, zikintsu Ipar., enas Heg., txerri Heg., ugerdo Bizk., ugertsu Bizk., zerri Ipar./Naf., endes Zub., ahats zah., zital zah.    [moralarekiko garbia ez dena]: biziozko, haragikoi, haragikor, lizun, lizunkoi, lohi, urde, zikin, biziotsu Ipar., likits Ipar., indezente beh., satsu jas., limuri g.e., ahats zah., bizioso zah., desonest zah., debox Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. sucio/cia, manchado/da (2) izond. sucio/cia, deshonesto/ta
  fr (1) izond. sale (2) izond. malhonnête
  en (1) izond. stained, spotted (2) izond. dishonest, indecent
  port (1) izond. sujo(a), manchado(a) (2) izond. desonesto

  Testuinguruan

  Pentsamendu teiuak zituen. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 7:09 pm on 2021/08/19 Permalink | Reply
  Tags: T   

  txiko 

  iiz. Bizk. Moxala. Andrearen aurrean saltoka, txiko hezigabeko batzuk diruditela. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 txiko.

  1. (V; Lar, Izt 21r, Dv (V), Zam Voc). Ref.: A; Etxba Eib . Potro. “Potro, caballo nuevo” Lar. “Caballito montés” Izt 21r. “Poulain” Dv. “Potro, caballito” A, que cita a fray Bartolomé. ” Txikua lezkotxe saltakarixa eta egon ezindakua, saltarín e inquieto como un potro” Etxba Eib. .Neskiaren, edo andriaren aurrian saltoka, txiko ezi bagako, edo baso asto batzuk dirurijeela. fB Olg 65. Gero beor, beoka, txiko, zaldiakaz, / mula, mando, mandako ta asto ostuakaz. AB AmaE 235. Au ikusirik belarrimotza, abiau zan bera be arrapaladan erbiaren atzian, “arrautzeak” barruan eukiriko txikua edo zaldikumia zalakuan. Kk Ab II 118.

  2. “(V-m), voz con que se llama al burro pequeño” A.

  3. (V-ple ap. A ; H (<ch-> G; + -kh-)). “À califourchon sur le dos. Txiko> artzea, prendre sur son dos à califourchon” H. “Horcajadas” A.

  TXIKOAN. “Ume bat txikoan eroan, llevar un niño a horcajadas” A (s.v. txiko). v. txikoka. Maisuak zer edo zer esan eutsan leun-leun aitari eta bizkarrean (‘txikoan’) hartu eta eroan ninduan etxera. Baraia 105.

  TXIKO-EME. Potra. “Behoka (emea) (BN-arb), xaldiko (ar) (G-azp, B), txiko zaldia / txiko emea (V-gip)” Gte Erd 17.

  TXIKO-ZALDI (V-gip ap. Gte Erd 17). Potro (macho).

  2 txiko. (AN-gip-5vill ap. Gte Erd 192 y 251). Juego, parte de una partida. ” Iru txikotara jokatuko dugu (AN-gip)” Gte Erd 192. ” Joko hau hiru partidetara jokatu dugu: […], iru txikotara (AN-gip-5vill)” Ib. 251.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [moxala]: moxal, zaldiko (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) potro, caballo joven [macho o hembra]
  fr (1) iz. poulain (2) adb. (txikoan eraman eta gisakoetan) à califourchon
  en iz. foal
  port iz. potro, -a, poldro, -a

  Testuinguruan

  Udalak gogora ekarri duenez, duela 30 urtera arte Arrasaten eta inguruan ehunka moxal edo txiko hazten ziren. Goienkaria, 2014-09-12, 608. zbk., 608. orr. (Euskal Testuen Corpusa)