Gaurko hitza

baratz (V-gip), baraitz (A, que cita Sacram), barats.

I (Adv.).

Lentamente. “Pausua baratz botaten dau” Iz ArOñ. v. baratx, baratxe. Atzerrian lurra garratz / hoña ibini egik baratz. “El pie pondrásle espaciosamente”. RS 9. Dendari baten etxean […] aprendiza bakhan, baratz eta pontuak kontatuz bezala hari dela. Ax (2.a ed.) 91 (ed. 1643 baratx). Khantatüren dela phausüz edo baraitz. Sacram 13. Piztuko gu ere. Jesusek zerua digu irabazi. / Egunero baratz, zeruko mugara urbilduz goazi. Or Poem 552. Hiltzea zaluago ala baratsago jiten da gorputz moldearen eta, oroz lehen, paldoari eman izan zaion zuzenbidearen arauera. Mde Pr 79. Eta bere aurrerapen-urratsak ain baratz eta geldo dijoaz! Vill Jaink 165. Gizarteak berak berakin daramazkian gaitzak: oiñazeak, nahasketak, baratzegi ibiltzea, ondamenak. Ib. 178s.

II (Adj.).

1. (V-ger-m-gip; Dv, H). Ref.: A; Iz ArOñ. Lento. “Baratza […] una cosa que va muy despacio” IC I 485. “Pauso baratza” Iz ArOñ. Cf. A Txirrist 107: Markiñarra dan Markiñarrak badaki gure baratza, ta erderazko “lento” bardiñak direana. Sg. DRA, s.v. baratza, “blando. Nabal baratza, cuchillo mal templado, blando de boca (Harriet)”, pero lo que aparece en éste es nabala beratza (v. 1 beratz). Lan baratza, lan aratza. “Le travail fait lentement”. O Pr 294 (tbn. en Saug 162). Edozer gauzagaitik. Edo lodi eder guria, edo argal me zatarra delako, apaindua edo prakazarduna, azkarra edo baratsa, argitsua edo argibagea [ipiñi deutse izengaiztoa]. Ag Kr 29. Lengoa [potintxoa] zarra daukat, zarra ta sorra (baratza; pesada), askotan arabakindua. Ib. 147s.

2. “Perezoso, baraz” Lar Sup (cf. el ej. de RS citado supra). “Moroso, de poca actividad” Dgs-Lar 2. Baratza da gizon edo emakuma geldia, alpersamarra, ganora gitxikoa. Ezale 1892 [sic] (ap. DRA).

3. Paciente. Euskaraan anditasunak emen iragarten abiatea baino obea izango dai irakurle baratzak liburu-guenean neurtutea. “Lectores diligentes”. A Gram VII. O! behiak, jinkosa baratsak, ez khexü izan: ez nitzaizie horra sorhoetako bake handia nahastera. Mde Pr 131. Ugazaba, ta onen emazte manatsu ta baratza, arriskuan dakusaz. Erkiag BatB 142.

III (Sust.).

“(V-gip), calma” A.

    [baratxe]: apurka, astiro, astiz, emaro, emeki, geldika, geldiro, poliki, poliki-poliki, polito, baratxe Ipar., erreposki Ipar., pausatuki Ipar., pirka-pirka Ipar., geldi-geldika Bizk., geldika-geldika Bizk., astiki g.e., betaro g.e., betaz zah., astiroki Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) adb. despacio, lentamente, poco a poco (2) izond. lento, -a; pausado, -a; tranquilo, -a; paciente; calmoso, -a (3) iz. Ik. baratze
fr (1) cilentement (2) lent, calme, posé
en (1) slowly, little by little, gradually (2) slow, unhurried, calm, quiet, tranquil, serene
port (1)  adb. devagar, pouco a pouco (2) izond. lento(a), tranqüilo(a), sossegado(a)

Lan baratza, lan aratza (esr. zah.). (Hiztegi Batua)