ad. deserrotu, deserro, deserrotzen || 1da/du ad. Norbait edo zerbait bizi den lekutik edo bere girotik atera. 2 (Partizipio burutua izenondo edo izen gisa). Istorio eta pertsonaien artean ugari dira etorkinak, iheslariak, deserrotuak. Gerra baino ezagutu ez duen belaunaldi deserrotua. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
deserrotu. (Lar). Desarraigar(se). Baldin bazinute federik mustarda haziaren bihi bat bezen lodi, erran ahal zinezakete martholza ondo huni: deserro zaite. TB Lc 17, 6 (Lç, Dv erroetarik ilkhi, He, Oteiza, HeH, Brunet, Ol, Leon, IBk, IBe (sustraitik, etc.) atera). En DFrec hay 4 ejs.
Sinonimoak: ad.
[landarea erro eta guzti atera]: desustraitu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) deserrotu, deserro, deserrotzen (2) da/du ad. [pertsona] desarraigar(se) fr (1) du ad. [landarea] arracher, déraciner (2) da/du ad. [pertsona] déraciner, extirper endu ad. to uproot; to eradicate port
Testuinguruan
Ucelay Parisen egon zen urteetan ez zen Euskal Herritik deserrotu. (Jose Maria Uzelai, Wikipedia)
1da/du ad. Zah.Erl. Kondenatu. Onak dira salbatu eta gaiztoak damnatu. 2 (Partizipio burutua izenondo edo izen gisa). Urrikaltzeko baita arima damnatua. Damnatuen bihotza ausikiko duen harra ez da hilen. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
ad. zah [kondenatu]: infernuratu, kondenatu
izond. zah. [kondenatua]: kondenatu
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esda/du ad. (Ipar.) (zah.) condenar(se) [en la religión cristiana] fr se damner en be condemned, be damned port condenar-se
Testuinguruan
Onak dira salbatu eta gaiztoak damnatu. (Hiztegi batua)
dabantal. (SP, Hb, H), dabantail (-alla H), dabantale (BN-arb), dabantier (H), damentara (S), dantal (B; Dv, VocB), debantal (AN-gip), debantel (AN-gip-5vill, L). Ref.: A (dabantale, debantal, damentara, dantal); Izeta BHizt2 (dantal) . Delantal. ” Dabantala (G), id. dabantalla (L) […], dabantiera (BN, S), (avantal, delantal esp.), tablier” H. ” Dabantalea dilingan duzu, el delantal de V. está colgando, mal atado” A. Cf. VocNav s.v. devantal. v. dabantia, amantal, mantal.
Ohartu ninduzun gure nagusiak baziela bere aitzinean larru xuri xurizko dantal edo taulierra. Elsb Fram 174. Xanxiñ agertzen da, dabantal urdiñ bat soñian eta botilla erdi bat eskuan. E. Decrept RIEV 1914, 103. Alta serbitzariak / dabantal xuritan / Zoin gurbilki ez gaitu / zerbitzaren plantan! Etcham 155. Ganibeta mahain-hegian pausa, eskuak dabantalean xuka, horra nun den orai, supazter xokoan. Lf Murtuts 9. Hunen debantala hain zen zuri eta tonagabea non urrun urrunetik ikus baitzitekeen. Mde Pr 92.
adb. Gogoz kontra. Desgogara dagoena. || (-en atzizkiaren eskuinean). Jainkoaren desgogara ez egiteagatik. || desgogarako adj. (Gehienbat -en atzizkiaren eskuinean). Ez baita beldur haren desgogarako gauzarik eginagatik. (Hiztegi Batua)
1. (-xa T-L), debaux (SP). Licencioso, libertino, disoluto. Deboxei hasi zinaizten / haurdanik apartatzen / eta letra saindutara / zeure gogoa etxatzen. EZ Noel 151. Prestuak parabisuan harzen ditutzuna eta debauxak Ifernuan karzelatzen. Harb 210. Gazteak segurez hark [etxeko etsenpluak] egiten ditu / zuhur edo zoro, debox edo prestu. Gy 271. Korreitzen da gizon debox; edo lizenziosa (Orreaga, s. XIX). ETZ 290. Gizon deboxaren haurrak / maiz gose edo egarri. Canc. pop.
2. (Urt). Libertinaje, vicio, desenfreno. “Assuetus graecari, debox egiten kostumatua ” Urt II 490. Cf. desbotxu. Igandeak eta Bestak atsegin harzen eta deboxean daramatzitenak. CatLav 118. (V 65; Arb Igand 163) Ihautirian deboxak egiten dituzten jendez. Ib. 381 (V 184). Deboxez eta atsegin profanoez. Ib. 453 (V 211).
iz. Ipar. Bazkari-afarietan zerbitzatzen den azken jakia, gehienetan gozoa izaten dena. Ik. postre. Bazkaltzeko: piperrada, zikiroa, gasna, deserta eta kafea. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
deserta. (SP, Urt III 283, Gèze). Postre. “Desertako tenorean […] joan da (BN-arb)” Gte Erd 262. Larrunen bazkal-ondoko deserta. (1798). BertsZB 129. Egun guzian / dut nafar xuria / edaten desertan. Monho 62. Bena, ukeiten dit / nik gordinik sopa, / eta desertatako / mihiki saltsa. AstLas 53. Holako bazkariak ez othe du deserta pitta bat ere merezi? Barb Sup 22. Mahainean desertak arraro. Herr 7-7-1966, 1.
adj. Ordaintzen ez dena. Ez pentsatu doakoa denik bakea. Doako aholkularitza-zerbitzua sustatuko dute udalerrietan.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
DOAKO (V ap. A; duako V ap. A y Etxba Eib; dubako V ap. A). Gratuito. “Ez eizu pentsau duakua danik bakia” Etxba Eib. Zenbat konbit dugako emon ete dau? JJMg BasEsc 276. Zergaitik eztozue osatu nai zeuen gatxetatik, eukirik Sakramentu onetan guztien osagarri ain merke ta doakoa? Ur Bisit 87 (ap. A). Eurak euren pekatuagaitik galdu zituezan doe doakoak. Itz Azald 32. Zenbat sudur-auste, zenbat dubako agiñ-aterate. Ag Kr 176. Ardau ez duakuaz. Kk Ab II 41. Gure gizonorrek laster ikusi eban, danak duako errekadistatzat artzen ebena. SM Zirik 110s. Galdu barik ultzok, duakuak (duan, ‘de balde, gratis’) ez-titxuk eta. SM EiTec1 156. Axe bai duako zirkua! Erkiag Arran 56. Ezeukien semeak serbitzari dubakorik ez daukelako. Erkiag BatB 132. Dirurik ez dan tokian, emakume dubakorik izan ezin leitekelako. Ib. 172. (Como apodo) Peru Dubakok uste eban ze etzala diru-bearrik, / makallau ona ekarriteko Bilboko Barrenkaletik. (V-m) A EY IV 44.
Reply