uztargi. (G, AN; Lar→H, Añ, Izt 65r, Hb, Dv (G, AN)), ustargi (G-azp-to; A Apend ). Ref.: A; Bähr ArcGp (ustargi, uztargi). Arco iris. “He preguntado a varias personas cómo se llama en Guipúzcoa el Arco Iris y entienden ostrellaka, aunque es algo más común en muchos pueblos uztargia” Ur, carta a Bon BAP 1954, 269. v. ostargi, ortzadar, ostarku, ARGI-UZTAI. Paratuko dút nere uztargia lañuetán, bakearén señále nere ta zuén ártean. LE Doc 85 (v. tbn. Kop 141). Aingeru sendo bat zerutik jatxitzen odeiez inguraturik eta uztargi bat buruaren gañean. Ur (G)Apoc 10, 1 (Lç orzadar, Dv, BiblE ortzadar, He holzadar, TB oltzader, Ip, Ol ozadar, Ur (V) ustarku, Ker ostarku). Baletozke bezela / uztargiyan beera / mitxeletak jaikitzen / zaizkate gañera. RArt EE 1882a, 169. Ikus dezagun laster uztargi, / kolore ederrez betea. AB AmaE 56. Neure ostarkua (uztargia) ipinten dot odeietan; bera izango da lurragaz egiten dodan Alkartasunaren ezaugarri. Ker 9, 13. v. tbn. Izt C 236. TAg Uzt 53.
Sinonimoak: iz. g.e.
[ostadarra]: ostadar, ostarku Bizk., ortzadar Ipar./Naf., Erromako zubi, Jaungoikoaren gerriko G-N, Jainkoaren paxa, zubiadar Zub.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. arco iris fr iz. arc-en-ciel en iz. rainbow port iz. arco-íris
ogigazta. ogigaztai (Lar, Añ (V), VocCB→Dv (V, G), H, Zam Voc), ogigaztae (V-ger), ogigastae (Mic), ogigaztaa (V-gip), ogigaztaia ((det.).V-gip). Ref.: A (ogigaztae); Iz ArOñ (ogigaztaa); Vill (comunicación personal). Comadreja. “Comadreja, ogigastaea” Mic (en la ed. de Fita ). “Belette” Dv. Cf. LzG: “Paniquesilla, comadreja (Araya, Contrasta, etc.)”. v. erbinude. Ogi-gaztaiak egiten ziozkan gizon bati kalte andiak etxean sartuta, itoaz ollo ta usoak, ta janaz arrautzak. VMg 37. Ogi-gaztaia zar batek ezin artu zituen saguak oñak astunak zeuzkalako. Ib. 64. Katamixarrak eta ogigaztaiak guda ixugarrija ei erabillen alkarren artian. ‘Entre las ardillas y las comadrejas’ . Otx 58. [Zangurruba] ogigaztae-nagosijaren guda-txabolaragiño eldu zan. Ib. 59 (v. tbn. en la misma pág. ogigaztae jagole y en Bilbao IpuiB 241 Ogigaztae Nagusi). Axuriari ogigaztaeak ikutu eztagion, abarka zarrak kortan erre ta ganera ogia ta gaztaẽa ormazuloetan eta kutunean axuriari ipinten ddakoz. (V-arr). A EY I 145. Ogi-gaztaẽa etxean sartu eztaitean, abarka zarren batzuk erreten dabez askok. (V-gip). Ib. 46. [Zangurruak] atara burua ta ia ogigaztairik zelatan egoan begiratu eban. Bilbao IpuiB 241. Ona emen lurrean tatarras dabizanen kokoetarik zuentzat loituta dagozanak: ogigaztaea, sagua ta musker mueta guztiak. Ker Lev 11, 29 (Ur, Ol erbiñude, Dv anjerejer, Bibl, BiblE sator).
iz. Zeruan, euria egitean edo egin ondoren, eguzkiaren aurrez aurreko aldean gertatzen den uztai argitsua, zazpi kolorez osatua, eguzki-argia euri tantetan islatzen denean agertzen dena. Ik. Erromako zubi; ostarku; ortzadar; ostilika. Ostadarra hodeietan agertuko da. Ostadarraren koloreak. Ostadar bikoitza.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ostadar.
(AN-gip, L, S), ustadar (G-bet; uzt- AN-gip, hus- Lecl, H (S)), ostagar, ostabar (AN-gip). Ref.: A (ostadar, uztadar); Bähr ArcGp (ostabar, ostadar, ustadar, uztadar); Lrq. Arco iris. “En la zona de habla navarra [de Guipúzcoa] se emplea ostadar” Bähr ArcGp 401. “Ostadar, arco del cielo (S)” A EY I 165. “Se conoce en Eibar por la literatura, no por el uso común. Ostadarran zazpi koloriak” Etxba Eib. Cf. Vill Jaink 22: “Ortzadar / ostadar, ozkarbi, ortzegun / ostegun, ortziral / ostiral eta beste olako baditugu, sustrai berberakin eratuak”. v. ortzadar, ostarku.
*Emaztiaren adiskidegoa ostagarraren pare dela, gorri, berde, hoilli. Egiat 217. Itsasóko izárra / Bernardok deitzen dú / zerúko ostadárra / bekála ikusten dú. LE Kop 29. Paratuko dut lañuetan ene ostadarra edo argi-uztaia. LE-Fag 65. Eiztari Aundi, –zeure aztarra– / aran-ganean / uztai-antzean / estu eguan goiko ostadarra! Laux AB 21. Ostadarra agertzen danean, bederatzi eguneko euria. (AN-5vill). A EY IV 205. Lurgañean odeiak Nik metatzean, ostadarra odeietan ageriko da. Ol Gen 9, 14 (BiblE ostadar; Urt arkoba, Dv, Bibl arranbela, Ur uztai, Ker ostarku). Esaidazu, goitiko ostadar, erregenoak orain bere laguntzat Benus naiz onen semea dakarren ala ez. Larrak EG 959 (3-6), 225. Zeru-uztai (ostadar) aundia edaten ari da (itsasoko ura). Ibiñ Virgil 77.
Sinonimoak: iz.
[ostarkua]: uztargi, ostarku Bizk., ortzadar Ipar./Naf., ostilika g.e., Erromako zubi, Jaungoikoaren gerriko G-N, Jainkoaren paxa, zubiadar Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. arcoiris fr iz. arc-en-ciel en iz. rainbow port iz. arcoíris
Testuinguruan
Ostadar bikain bat ageri zen lainoaren gainean, musulmanen ustez Denboraren eta Betikotasunaren arteko bide bakarra den zubi estu eta kulunkari hori bezalakoa. [Kontakizunak, Edgar Allan Poe (Koro Navarro), Ibaizabal, 2000]
Okitu 1.adj. Ipar. Dagokion izena indartzen duen hitza. Erraten zuten aberats okitua zela: oso aberatsa zela. Ezkertiartzat du bere burua, nahiz aberats okitu bat duen hartua lagun eta presidenteordetzat. Bakarrik libro utzi zituzten biziki eri eta zahar okituak zirenak. Jakitun okitua. || Moltsa okitua ekarri zuen Ameriketatik: poltsa bete-betea ekarri zuen.
Okitu 2. [okitu, oki, okitzen] da/du ad. Zerbaiten maiztasun edo gehiegikeriarengatik gogaitu edo nazkatu. Eguneroko hegazti jateak okitzen gaitu azkenean. Zergatik ez itxaron bertsolariez guztiak okitu arte, eta orduan zuri atsegin zaizun erdi mailako olertia onetsi?
Orotariko Euskal Hiztegian
okitu. I. (Part. en función de adj.).
1. (AN, L, BN, S, R-uzt ap. A ; -kh- Dv, H). “Aberats okitua, millonario” A. Zeren guziak aberats okhituak baitira. Elsb Fram 167. Egia aberats okituak direla. Automobila ere badute. TP Kattalin 186. Erraiten zuten aberats okitua, urrez hantua zela. Zub 85. Aberats okitu bakanok. Eguzk GizAuz 63. Bazan orduan erri-guraso aberats okitu bat. Or Aitork 142. v. tbn. Otx 74. Zerb IxtS 31. Zait Plat 19. (Sin que le preceda abertas). Rico. Okituak eta ondasunez beteak ezagutzen ez daben mana. Erkiag Arran 117. Bere izerdiz ugazaba gerrieder ta okitu biurtzen dauana. Erkiag BatB 150. Olarratz okitu orren kaltean. Ib. 105. Rico, abundante. Oldozpen eta burutapenetan iori ta okitua zan Sokrate. Zait Plat 84. Edozein izkuntzaz argitaratuak bezin okitu ta aberats nai izan du [lan onek] . Ibiñ EG 1954, 117. Repleto. Auzokoaren aletegiokituetara. Ibiñ Virgil 73.
2. (L, BN; -kh- S; Dv, H, Foix). Ref.: A (okitu); Lh. “Zahar okhitia (S), viejo decrépito” A. “Décrépit (vieux), zahar okhitia” Foix. Gazteak dio zarrokituaz, dagola oin bateki obian. (258). LE-Ir. Eskuara zinez mintzai eskalapoin zahar okitu batentzat daukatenek. HU Aurp 210. Ainbat axolik zitzaigun agure xaar okitu arengatik! TP Kattalin 196. Han bizi omen da, zahar-okitua. Barb Leg 138. (Sin que le preceda zahar). “–Zer adin du gizon zahar horrek? –Okhitua da” H.
3.Consumado. “Jakitun okhitua (L-ain), sabio repleto” A. Agure iakitun okitu ua. Or Aitork 186. Piano joile okitua bilakatu zen. GAlm 1958, 43.
II. (Vb.).
1. (G ap. A ; Bera). Hastiar(se), hartar(se); aburrir(se). “Okitu nau (G-to), me ha hastiado” A. Gaurkoen [jolasen] itxura dutenai begira okitzen bazera. Ag EEs 1917, 201. Bertsolariez guziak okitu arte. Ldi IL 109. Okitu ta iguindu egiten nau gaur arratsa urbiltzeak. Txill Let 80. Egunoroko hegazti jateak okitzen omen gaitu azkenean. MIH 320. 2. Llenar(se). (Sólo en las formas -turik, -tuta; cf. supra). Alako arratzaz okitu-ta zetorren txalupa. Inzag RIEV 1923, 505. Egun askotan egon ziran naigabez okiturik. Otx 182. Liliz eta udare umoz okiturik. Zait Plat 26. Bere burua iakitez iantzirik eta okiturik erakusten. Ib. 113. 3. Satisfacer (intrans., con instr. ). Zu ezin aldendu zera zure odol egarria ase arte. Ni orobat, ene aragi goseaz okitu arte. Etxde JJ 118.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) da/du ad. hastiar(se), hartar(se) (en sentido real y figurado) || (2) 1. izond. (Ipar.) lleno, -a; repleto, -a; completo, -a 2. izond. (Ipar.) muy (en algunos contextos puede substituirse por un adjetivo que refuerce el significado del sustantivo) fr en port
1du ad. Ohore ekarri edo eman, begirune handiz tratatu; goraipatu. Jainkoa bakarrik ohoratu eta gurtu behar dugula. Aita-amak ohora itzazu. Apaiztasuna ohoratu duelako, izan da bera hil ondoan, handizki ohoratua. Euskal Herria ohora bedi, beti atxikiz euskara. Kristoren misterioak ohoratzen diren besta-egunetan. Frantziako bandera ohoratu dute, odol gorriz loreak egin dizkiote. Herria ohoratuko du bere bertuteez eta obrez. 2du ad. Ipar. Egun gogoangarriez mintzatuz, gogoratu. Gerla Handiaren bururatzea ohoratuko da egun horretan. Meza nagusi kartsu batekin ohoratu ditugu urrezko eztei eder horiek. (Hiztegi Batua)
1 iz. Zerbait eginaren eginez hartzen den aritzeko era. Ik. ekandu1; usadio. Hartuko du herriak euskaraz irakurtzeko ohitura. Edanerako ohituratik eta makurtasunetik jaiotzen diren ondoren gaiztoak. Jesusen jaiotza kristaukiro ospatzeko ohitura. Ohiturarik eza nabari zaio. 2 iz. Herri edo gizatalde batean ohiko gertatzen den aritzeko modua edo egitea, haren izaeraren edo kulturaren ezaugarri dena. Euskaldunen ohitura zaharrak. Antzinako ohiturak. Gure arteko gizalegezko ohitura atseginari narraiola. Baserritarren ohitura jatorrak. Donostia zaharreko hizkera eta ohiturak. Bizi ote da oraindik ohitura hau? Ohitura-eleberriak.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. costumbre, uso, hábito (2) iz. tradición fr iz.coutume, habitude, usage, tradition en (1) iz. habit, custom (2) iz. tradition port (1) iz. costume, uso, hábito (2) iz. tradição
Testuinguruan
Zorion, etxe hontako denoi! Oles egitera gatoz, aterik ate ohitura zaharra aurten berritzeko asmoz. Ez gaude oso aberats diruz, ezta ere oinetakoz. Baina eztarriz sano gabiltza, ta kanta nahi degu gogoz.
ad. otoiztu, otoitz/otoiztu, otoizten || 1du ad. Batez ereIpar. Arrenka eskatu, erregutu. Ignaziok otoizten ditu bakarrik utz dezaten. Jainkoa otoizten dugu, eman diezazkigun behar ditugunak. Otoizten zaitugu, Jauna. 2du ad. (nor osagarririk gabe). Batez ereIpar. Otoitz egin. Apaizek egunero otoiztu behar dute bezperetan. (Hiztegi Batua)
Othoizten zutela ez lezan beránt hetarano ethortera. Lç Act 9, 38. Iainkoaren eta zure digneki othoitzteko. EZ Man II 184. Nehork orhoitu eta othoitztu eztuena da kasta, garbi eta prestu. Ax 350 (V 232). Othoitzten zaitugu guri miserikordia egiteaz. Gç 53. Othoizten dut ene Jainko hirur presunetakoa, arren demadan garazia. ES 131. Othoizten zaituztet […] hari zaitezte populuen instruitzen. CatLav A 3r (V 4). Zuri otoiztzeak. GavS 4. Othoitztu zituen errateaz. Lg II 113. Jinkoa othoitz zazu zure españetan eman dezan gardiazko zarrategi bat. Mih 66. Orok Jinkoa otoitz zaten. AR 144. Jinkoa othoizten eztianak. Egiat 199. Jainkoa otoizteko ta erregutzeko. Ub 168. Otoizten haut eta errekeritzen / pentsatzeaz eternitatean. Iraultza 27. Ethorri zitzaion ehuntari bat, othoizten zuelarik. TB Mt 8, 5 (He, Echn ot(h)oiztu; Lç othoitz egin, Ur, Ur (V) erregutu, Hual, Samper otoi egin). Othoizten zaitut aintzina eman dezozun orai arteo bezala. Dv Dial 59 (It e Ip ot(h)oitu, Ur erregutu). Jainkoa othoitz nezake […] hemen utz nezan. Laph 248. Sainduak othoizten ditugu Jainkoa othoizten dugun bezala? CatJauf 101. Othoizten duelarik eman dezala handik sos hura. JE Bur 149. Otoiztu nuen arabieratik gaztelerara itzulikatzeko. (Quijote IX). AIr RIEV 1928, 603 (Anab ib. 610 arrendu). Ederki zuen Loiolak, zurubi egiñez Ama otoizten du lenik Semearekin bitarteko. Or QA 151. Etxez edo karrikaz kanbiatzen duten presunak othoiztuak dire beren adreza berriaren ezagutarazterat herriko etxean. Herr 1-1-1959, 2. Hango Ama Birjinaren otoizteko. Ardoy SFran 83. Bena dügü hilentako / berehala othoiztüko. Casve SGrazi 118. Eta orai, otoizten zaitut, zoazi etxerat. Etchebarne 56. v. tbn. Volt 201. Harb 391. SP Phil 143. Arg DevB 39. Mong 586. Ch III 58, 7. He Gudu 139. CatLan 68. Brtc 269. Monho 134. Dh 76. JesBih 400. CatLuz 38. MarIl 74. Jaur 166. Gy 132. Michel LPB 351. Hb Egia 15. Bordel 198. Prop 1876-77, 168. Elzb Po 183. Elsb Fram 91. Jnn SBi 76. Zby RIEV 1908, 605. Lap 213 (V 96). Arb Igand 11. HU Aurp 184. Ox 54. FIr 146. Etcham 159. Barb Leg 131. Iratz 145. Zerb IxtS 42. Mde Pr 103. JEtchep 73. Xa Odol 307. Mattin 81. Rezar, en gral. (sin expresar objeto ni destinatario). “Prier, faire une prière, des prières, les reciter” H.
Othoizteko fazoiñaren […] exenplua. EZ Man I 9. Xapeleta da probetxu handizko manera othoitzteko. SP Phil 93. Nola konpli dezakegü bethi othoizteko dügün manü haur? CatLan 67. Othoiztea da Yainkoari lotzea. Hb Egia 34. Guri otoitzten erakusteko. Legaz 19. Apaizak egunero otoiztu bear dute bezperetan. Ir YKBiz 9n. Gudari ta ozte guztiak ixilik otoizten zuan bitartean. Euzkadi 18-12-1936 (ap. Alkain 161). Rezar (una oración). Belaunbiko, Agurtza / otoizten dabe. Enb 97. Zenbat aita gure ta agur mari otoitztu bear zituen. Etxabu Kontu 106.
Reply