1 iz. Nahasirik edo nahas-mahas dauden gauzen multzoa. Ik. nahaste-borraste. Han ziren gauza guztiak aurtikiak nahaspila handian. || Gaztelania edo frantsesarekin nahaspila bat eginda jardutea. Euskara ez dela beste hizkuntzen nahaspilatik sortua. 2 iz. Egoera nahasia. Erdaratiko hitzetan ageri da nagusi nahaspila larria. Auziak eta nahaspilak. Nahaspila sortu. (Hiztegi Batua)
du ad. Negua etorri, negua izan. Aurten goiz negutu du.
Orotariko Euskal Hiztegian
negutu.
1. (Lar, Añ, H), negitu (Arch ms. ap. DRA ). Invernar. ” Hartzak harpetan negutzen ohi du, l’ours a l’habitude d’hiverner dans des grottes. Arthaldeak mendietarik jausten dira zelhaietarat negutzeko, […] pour hiverner” H. Emen gure auzo samarreko Azpilla baserrian negutzen zan artzai Xamoa zanari. AZink 17.
3. “Errotarixak astua neguketako emun dau, el molinero ha dado el burro para que lo mantenga en invierno. O sea, mantener y hacerle trabajar” Iz ArOñ 185n.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esdu ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno frdu ad. commencer l’hiver ; faire un temps d’hiver endu ad. for winter to start/set in portdu ad. llegar el invierno, entrar en el invierno, hacer tiempo de invierno
iz. Ipar.Med. Larruazaleko eritasuna, handitu gorrixka batek inguraturiko pikorta txiki urtsuak ezaugarri dituena. negel belar, negel-belar iz. Hatz-belarra.
Ostiralean, ez zen ezer gertatu, zakurretako bati belarri atzean negela sortu zitzaiola besterik ez. [Ilargi-harria, Wilkie Collins / Antton Olano (Elkar-Alberdania, 2008)]
iz. Nekatzea, nekea. Ik. unadura. Zortzi egunez alaitasun eta umore on, nekadura poxi bat ere bai!(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
nekadura. (SP; -kh- Dv→A, H). Cansancio, fatiga; tormento, dolor, pena. “Lassitude de travail” SP. “Effet de la fatigue” Dv. Banaloria eta espirituko nekadura. SP Imit III 27, 4 (Ch, Pi atsekabe, Mst eritarzün, Ip khexagarri, Ol atsekabe-bide). Espiritu gaixtoa enseiatzen da nekhadura hetaz baliatzera guri bihotzaren galarazitzeko. SP Phil 498. Idiaren oinhaze eta dolore suerte gehienentzat erremedioa, guziz nekhaduraz heldu denian. Mong 590. Gorputz eta gogoaren nekadura. Mde HaurB 44. Azkenean, nekadura hutsaz loak hartu baitzuen neskatoa. Ib. 89. Nekhadurarik gabe eta, erran behar bada, atseginekin ere gehienetan. Lf ELit 96. En DFrec hay 2 ejs. v. tbn. Arbill III 12, 4. Larre ArtzainE 170.
iz. Nahia, desira, gogoa. Nola gizonen nahierak hain aldakorrak diren. Askotan ipini ohi dituzte herriek beren nahierako lege berriak. || nahieran adb. Nahierara. Ahokotik zaldia, lematik ontzia, nagusiak nahieran darabil guztia. Ministerioaren diru bereiziak nahieran erabili zituen, eta arrasto ugari utzi zituen bidean. || nahierara1 adb. Gogara, erara. Ik. nahieran. Mana gozoa biltzea asko zuten, nahierara bazkatzeko. Hona, bada, nahierara garbitua aipatu dugun auzia. 2 adb. (-en atzizkiaren eskuinean). Jauregi guztitik libre eta bere nahierara zebilen. (Hiztegi Batua)
Tr. Documentado en autores septentrionales desde la primera mitad del s. XVII hasta principios del s. XX, en todos ellos bajo la forma nahira(t) . Al Sur se encuentra en Inza, Iraizoz, Etxaide y Villasante, que emplean la forma naiera . [Arimari] gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZ Man I 45. Ezkontzeko heldu bazaik bihotzera desira, / konpli ezak Elizama sainduaren nahira. Ib. 19. Izatu gutizia lohirik edo pensamendu desonestik zeure nahira; ian sobera edo gastatu friandizan. Hm 196. Jainkoaren nahira erremetitzea. Gç 84. Nahi dut ikhas dezazun gauza guziak ene nahirat uzten […] errankizunik batere gabe. Ch III 56, 1. Beldurrez zure nahira gauzak izateak eroraraz zaitzan orguilleriarat. Ib. 30,4. Haboro konbeni zaizü […] phenez borogatiak izan ziteien, eziez oro zien nahiala bazüntie. Mst III 30, 4. Hitzunzikeriei beharriya bere nahirat paratzen dioena, hetan partalier egiten da. Mih 65 (v. tbn. 47). Jainkoaren nahirat eztagon eta Jainkoak nahi duena on hartzen eztuena […]. Dh 234. Semea, erresinazione oso batekin Aitaren nahira zagola. Jaur 361s. [Zeren] gizon prestua eroria baitago bethi Jainkoaren nahira. Dv Lab 4 (v. tbn. -(r)en nahirat erori en Lg II 209 y Laph 17). [Khorpitzak ardüra] arima bere nahiala plegatzen dü. Ip Hil 53. Eta jaun ta erregetzat artu ezkeroz […] ez gera beartuak egongo aren borondate edo naiera egoteko? Inza Azalp 139. Lübürüsko huntan […] ekarten dügün aipaldiak behar zükian agertü gure nahiala, diala urte parrasta bat. Const 13. Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera. Ir YKBiz 425n. [Beltranek] ikaragarrizko etorria zun eta bere naiera ari ezkero etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. Etxde AlosT 16. Itxaropen oro galdurik sekula bere nahira erakarri ahal izanen zuela orain. Mde HaurB 39. Auzi au gure naiera zuritu dezagunean, Lapurdi aldera […] joango gaituk. Etxde JJ 118. Leun-leun, borondatez aldatu azten zun eta azkenerako bere naiera ekarri. Ib. 69. Zerbait ikasia den gizonak badaki ezkontza eztela iñoiz eta iñun ezkontideen naiera egon. Vill Jaink 158. Zeruko Jaunak bere dei gozoz / otsegin zizutenean, / Aren naiera jarri ziñaten / apaltasun otxanean. Olea 251. Guk borondate onik ez dugu ordea, / gurekoikeriaz bai bihotza betea, / gure nahirat hesten diogu atea. Xa Odol 251. Euren maizterrak nagusiaren naira autarkia emotera beartu naiizaten zituen etxe Jaubeak izaten ziran. Etxabu Kontu 63. (nahietarat) Amak, Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen. JEtchep 60. (nahi guzietarat). Erortzen naiz ene nausi dibinoaren nahi guzietarat. Mih 48 (v. tbn. 98).
b) A placer. “Nahira (BNc), a gusto” A. Kotxian juanera / eta etorrera, / berdiñ bazkaltzera, / guzia naiera. Olea 77. Jan ere naiera, / mudatu jazkera, / semeei karrera, / lanik ez zartzera. Ib. 218.
iz. Zenbait maskorren barrualdean eratzen den gai zuri gogor eta distiratsua. Perlen nakarra. Nakarrezko kutxatila bat.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 nakar. (Lar). Nácar. Arrainak jaten zituzten eta maskorrak saltzen portuges tratularier: ez nola nahiko maskorrak, perla edo nakara zariotenak. Ardoy SFran 162.
2 nakar.1. (V-ger-arr-m ap. A; Lh), naikar. “Desganado, sin voluntad” A. “Nakar (V-ger), naikar (V-al), nai izate edo borondate otzekoagaitik esaten dira; zein da ian gitxikoari iankar esatea legez. Nagikorra ta nakarra bat ete dira?” A BGuzur voc. Bera zeinbat gogotsuago, beren arrebea ainbat nakarrago edo gogo bageago egoten zan. A BGuzur 110. Dendak itxita, gizonak jankar da nakar, soñeko baltzak jantzirik. Ag Kr 206s. Egoak moztutako txoria bezela geldituko zaitzute, jangar ta nakar. Ag G 79. Jateko beti nakar, gogorik gabe; egarria il ezina. A Ardi 94. Zer egin, ordea, asto nakar ta temati orren aurrean? Ibiñ EG 1950 (11-12), 56. Nakar eta nazkatuta nabil, bizitzeko gogoak arras itzaliak. Txill Let 96. 2. ” Naikar (V-al), retraimiento, falta de voluntad” A.
Sinonimoak: iz.
[nakar] : gogogabe
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. nácar (2) izond. (B) desganado, -a, abúlico, -a, apático, -a fr (1) iz. nacre en (1) iz. mother-of-pearl port (1) iz. nácar
Testuinguruan
Nakar eta nazkatuta nabil, bizitzeko gogoak arras itzaliak. Txill Let 96. (OEH)
5. narriotu (A, que cita Dv Ex). “Profanar” A. Hura narriotuko duena heriotzez hilen da. “Qui polluerit illud” . Dv Ex 31, 14 (Ur gaizki iragotzen duena, Ol autsiko lukena, Ker ausi dagiana, Bibl, BiblE profanatu). Narriotua-edo, aldendu nairik, auts xe-apurraz iraizean estali zun. ‘Como obra de alguien que quisiera evitar la impureza’. Zait Sof 168.
Batzuetan gure irudia oso narriatua geratu da barne polemiken ondorioz. [Argia, 2000-01-16, 1745. zbk. | «Su-eten denbora erreferente galduezin eta ahaztezina da», Mikel Asurmendi]
Reply