adb. Zaldian edo jarleku batean, hankak alde banatara jarriz, eseri edo jartzeko modua.
Orotariko Euskal Hiztegian
apurrin. “(V-arr), a horcajadas” A.
Sinonimoak: iz.
[apurrin]: zangalatrau, hankalatraba, hankalepo, kunkailo
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. a horcajadas
fr adb. à califourchon
en adb. astride
port loc adv. a cavalo
Testuinguruan
Aulkitxoaren gainean jarri zen, apurrin. #gaurkohitza
iz. Hondamendia. Ikusi zuen azken beltzera zihoazela. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
AZKENBELTZ. Ruina. Bizkitartean ikusi zuenean azkenbeltzera zoazila, samurturik erran zion: […]. HU Zez 59. Nehoiz ez gitaizke gu egizko frantsesak, / euskaltasuna berriz joa azkenbeltzak; / bilakatu beharrak gaitu gu amentsak / arimarik gabeko izaite deus ezak. Xa Odol 225.
Sinonimoak: iz.
[hondamendia]: ausiabartza, galmen, hondamen, hondamendi, desmasia Ipar., galtzapen Ipar., itxes Zub., hondaketa g.e., hondapen g.e., galpen zah., deskalabru Heg. beh.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. destrucción, ruina, desastre
fr iz. destruction, ruine, désastre
en iz. destruction, ruin, disaster
port iz. destruição, ruína, desastre
Testuinguruan
Ikusi zuen azken beltzera zihoazela. (Hiztegi Batua)
adj./iz. Astuntzen edo larritzen duena. Anton. aringarri. Beste ezbehar bat gertatu zitzaion, bere oinazeen astungarri. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
astungarri. (Lar, Añ, Dv). “Agravante” , “gravoso” Lar. “Gravoso” Añ. “Pisugarri, agravante, aggravant” Dv. (Sust.).
Neke beltzena ezartzeko astungarri berezirik ez dala. “Circunstancia agravatoria” . EAEg 4-3-1937, 1201. Orrelakorik astungarritzat ez dugu. Gure bizitza egitez ospatu nairik leiatzen gera areago, itzez baño. Zait Sof 138.
Sinonimoak: izond.
[pisugarria]: pisugarri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz./izond. gravoso, -a, pesado, -a, agravante
fr iz./izond. lourd, -e ; pesant, -e
en (1) izond. aggravating [factor, circumstances] (2) iz. aggravation
port gravoso(a), pesado, agravante
Testuinguruan
Giza hilketa leporatu zioten, eta genero astungarria ezarri. [Asier Nieblaren hilketan genero astungarria onartzeko eskatu dute, Amagoia Mujika Tolaretxipi (berria.eus, 2021-08-11))]
iz. g.er. Birramona. Ik. aitabisaba. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
amabisaba. Etim. Compuesto según Schuchardt de vasc. ama y rom. bisava, palabra que no parece haber existido. Se trata de un compuesto vasco à part entière, p. ej. *ama-bir-asaba . (G ap. A (que cita el msLond) ; Lar), amabisama (H, s.v. ama ). Bisabuela. Anitzez sumatu oi da, sukalde bazterrean, amabisabaren eresiketa dardarazkoa, Kataliñek lenago antolatua bera. Ag G 366.
Sinonimoak: iz. g.e.
[birramona]: birramona, birramama Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. bisabuela
fr iz. arrière-grand-mère
en iz. great-grandmother
port iz. bisavó
Testuinguruan
Anitzez sumatu oida, sukalde bazterrean, amabisabaren edesiketa dardarazkoaz, Kataliñek lenago antolatua bera: Seaska zarrak aur berria du Zeruetatik jetxia, Aingerutxoak ekarri dute Ezur t aragiz jantzia. [Garoa (1912), Domingo Agirre]
iz. Huskeria. Apurkeria bat aski da maiz ene bihotza iluntzeko. (Hiztegi batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
apurkeria. 1. (-ph- SP (sin trad.), Dv, A), apurreria. Pequeñez, insignificancia; cosa sin importancia. “Bagatelle. Aphurkeria batengatik samurtuak dire, ils sont fâchés pour une misère” Dv. “Una bagatela, una miseria” A. v. apurtasun. Ikusazu bada, Iauna, ene aphurkeria eta erorkortasuna. SP Imit III 20, 2 (Ch beheratasuna, Ip zonbat herbal eta zonbat xabor nizan, Dv ezdeustasun). Gure Iaunak gogo onez behatu duela haren beheramendura, aphurkeriara eta xipitasunera. SP Phil 214. Zeren beheramendua da gure baitan, uste eztugularik, den xipitasuna, aphurkeria, eta deusgutitasuna. Ib. 214. Dakigula hura hobeki dagokala gure ahalari eta aphurkeriari. Ib. 188. Aphurkeria bat aski da maiz ene ilhuntzeko eta ene bihotzaren arthikitzeko. Dv Imit III 20, 1. Biltzen direnean hargatik, ez dituzte bethi aphurreriak aiphu, bainan bai gauza kontsekantenak ere. Prop 1902, 168. 2. ” Apurreria (Vc), residuo, restos” A. ” Apurreri, conj[unto] de cosas pequeñas” A Morf 101. v. apur (II).
Sinonimoak: iz. g.e.
[huskeria]: ezerezkeria, ezgauza, huskeria, txikikeria, zirtzilkeria, ezdeuskeria Ipar., fitskeria Ipar., hutsalkeria Ipar., pegesa Ipar., pegeseria Ipar., xehekeria Ipar., pitinkeria g.e., faunkeria Ipar. g. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. pequeñez, insignificancia, nimiedad, bagatela (2) iz. residuo, resto
fr (1) iz. petitesse, insignifiance, bagatelle (2) iz. résidu, repos
en (1) iz. smallness, insignificance, trifle (2) iz. residue, rest
port (1) iz. pequenez, insignificância, ninharia, ninharia (2) iz. resíduo, resto
Testuinguruan
Apurkeria bat aski da maiz ene bihotza iluntzeko. (Hiztegi batua)
iz. Ur geldizko eremu iraunkorra eta aski handia. Titikaka aintzirako antxetak ikusi arte. Finlandiako baso eta aintziretan. Aintzira landareak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
kaier. (Chaho, T-L).
Cuaderno.
Botuen eta instrukzionen kaiera. Revol 91. Hire liburuak, hire kaierak, hire lumak eta hire izkiribiña. Arch Gram 57. Eskuetan zituzten probintzia guzietako kaierak, zoinetan baitziren heiek Versaillarat igorri zituztenen botuak. Elsb Fram 60. Anartean, Kristobal teatroari hurbildu da “kahiera” eta “crayon” handi bat eskuetan. Ox 34. Liburu, kaier eta graionez ari zen lana. Herr 14-11-1963, 3. Joan den astean, kaier bati fidaturik, ezarri ginuen 1842ko urtarrilean hil zela. Lf ELit 185. Baginuen […] apezgaiek “kaier” bat elgarri pasatzen ginuena, bakotxak bere artikulutxoa egin, eta aintzina kurri. Larre ArzatinE 190.
Sinonimoak: iz.
[lakua]: laku (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. lago, laguna; pantano, ciénaga; estero
fr iz. lac, étang, marécage
en iz. lake
port iz. lago
Testuinguruan
Hoa muino hartara; aintzira bat ikusiko duk. [Artur erregearen heriotza, Juan Kruz Igerabide (Erein, 2005)]
iz. Amaordea. Amaizuna, urrezkoa bada ere, ez duk ona. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
amaizun.
1. (L, BN, R; SP, Ht VocGr 382, Lar, Arch VocGr , Dv, H (G, L, BN, S, s.v. ama)), amaxun (S, R), amizun (BN-arb), amazun (S). Ref.: VocPir 186; A (amaixun, amaizuma, amizun); Lh (amazun); Iz R 393 y 401. Madrastra. “Belle-mère, marâtre” VocPir 186. Salvo errata, hay un ej. de amazun en Oihenart, que emplea más frecuentemente amaizun. Cf. aitaizun. v. ugazama. Amaizuna hilik-ere gaitz. Saug 127. Ama sinhetz eztezanak, amaizuna. “Sa marâtre” . O Pr 22. Amaizuna erradan . no, ez nahiduna. Ib. 23. Amaizuna, eztizkoa ere ez da huna. Ib. 24 (468 amazun). Bada egiazki egün batzü ama hon, berziak amaizün diradianak. Egiat 244. Natura zurezat ez ta xuxena, / Egiazki, baina bai amaizuna. Arch Fab 93. Ume bat legez emon nintxatzun, / zeure belaunen seme banintzan; / baiñan amaizun aurki zindudan / emon nintxatzun danetan. Gand Elorri 177. Amaizuna, urrezkoa bada ere, ez duk ona. EZBB I 80. Ez da gauza ederra egiten duzuna: / haurrer ama ken eta eman amaizuna. Xa Odol 149. Zure lekua hartu duen andereak, / gurekin behar ditu pairatu bereak / amaizunarendako ez daizke hobeak, / ama ukatu duten haur dohakabeak. Ib. 208.
2. (BN). Ref.: A (amaizuma); A Apend. . “Padrastro de dedos. Litm., madrastra” A Apend. .
Sinonimoak: iz.
[amaordea]: amaorde, ugazama, hazama g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Ipar.) madrastra
fr iz. (Ipar.) marâtre
en iz. (Ipar.) stepmother
port iz. (Ipar.) madrasta
Testuinguruan
Fortuna orain arte ama izan diat, baina amaizun bihurtu zaidak. [Artur erregearen heriotza, Juan Kruz Igerabide (Erein, 2005)]
Reply