Gaurko hitza

Tagged: A Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:35 pm on 2019/06/22 Permalink | Reply
  Tags: A   

  artizkune 

  iz. Gip. g.er. Ardiak jezteko lekua.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  artizkune (G-goi; -kuna Izt VocC; H), artizkun (G-goi), artizkuma (G-goi). Ref.: A (artizkuma); AEF 1995, 99; JMB At (artizkun). Etim. De art- (< ardi) + jeitz- + -gune.

  “Paraje de ordeñar las ovejas” Izt VocC. “Lieu fermé où l’on trait les brebis” H, que cita Izt C 224. “Corral en el que se ordeñan las ovejas” JMB At. Cf. artikune, artizun. Ardiak jatzitzeko tokiari esaten zaio artizkunea. Izt C 224. Illunabar-alderontz ardiak artizkunara biribillatu ta jatzi. Ib. 229. Mendi onetan badira artzainak beren artizkuna inguruan egindako azarekin laureun bana erreal artzen dabeenak. Ib. 157. Esnea jeisteko kaikua eskuan zuala Pernando gerturatzen ikusi orduko, artizkunetik irten eta an joaten zan igesi nora nai. Muj PAm 74. Egiten ari nintzan lanak utzita, artzen nuen marmita makilla baten puntan lotuta, ardiak jeztera joateko Urreako aitz inguruko artizkunera. Zubill 57. Alaxe egon giñan artizkun artan, zamaria itzuli arte. Ib. 97.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. aprisco, majada, ordeñadero, paraje para ordeñar las ovejas
  fr iz. endroit pour traire les moutons
  en iz. milking pail, place to milk the sheep
  port iz. lugar para ordenhar as ovelhas

  Egiten ari nintzan lanak utzita, artzen nuen marmita makilla baten puntan lotuta, ardiak jeztera joateko Urreako aitz inguruko artizkunera. Zubill 57. (Orotariko Euskal Hiztegia)

  

  artizkun (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply Cancel reply

  Required fields are marked *

  Name *

  Email *

  Website

• 

  Maite 10:25 am on 2019/06/15 Permalink | Reply
  Tags: A   

  alkatetza 

  iz. Alkatearen jarduera eta kargua. Alkatetza ez galtzeagatik, egin zuen bere agintariak agintzen zion guztia. Ez zuen alkatetza uzteko gogorik. Alkatetzarako hautatu zuten. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  alkatetza (-tzaia det., V-gip ap. A Morf 83; G-azp).

  Cargo de alcalde. Bere leialtade pin eta serbitzo andien saritzat, eman ziozkaten iru bizialdirako Alkatetza Saiazkoa, Gipuzkoako Eskribani nagusia, eta beste zenbait eskubide. Izt C 455. Mitxel, ez aldakizu entzunda sarritan, / Alkatetzan jornalik ez oi dala izan? AB AmaE 240. Norbait alkatetzarako edo legegilletzarako autatu bear dabenean. Ag Kr 172. [Alkateak] alkatetza ez galtzeagatik, egin zuen bere agintariak erakusten zion guzia. Goñi 73. Zure lana ongi betetzen ba-dezu alkatetza ere utziko dizugu, emakumea! Lab EEguna 79. Letamendik ez ei eukan bere alkatzetzea izteko gogorik. Erkiag BatB 67. Alkatetzagaz batera Udala itxi eban. Gerrika 243. En DFrec hay 15 ejs.

  Sinonimoak: iz.

      [alkatearen agintaritza]: alkatego, auzapezgo L-BN (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. alcaldía [dignidad o cargo]
  fr iz. mairie, fonction de maire
  en iz. mayoralty
  port iz. prefeitura [dignidad o cargo]

  Alkatetzarako hautatu zuten. (Hiztegi Batua)

  

  alkatetza (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:55 pm on 2019/06/11 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ahalbide 

  iz. Norbaitek edo zerbaitek ahal duen gauza. Bakoitzak bere ahalbideen arabera lagundu behar du. Hizkuntzarekin jolas egiteak ere hizkuntzak dituen ahalbideez ohartarazten gaitu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ahalbide. Medio, posibilidad, recurso. En DFrec hay 10 ejs. Cf. Ldi IL 12: “Iñor ez mintze-aal bidea asmatu-bearrez”.

  Sinonimoak: iz.

  [baliabidea]: ahal, ahal izate, ahalmen, ahaltasun, baliabide, fakultate, posibilitate, ahaltsutasun g.e., algo zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. medio, posibilidad, recurso
  fr iz. moyen, possibilité
  en iz. chance; recourse; possibility
  port

  Bakoitzak bere ahalbideen arabera lagundu behar du. (Hiztegi Batua)

  

  ahalbide (Gaurko hitza, Domeinu publikoa)

   
• 

  Maite 11:45 pm on 2019/06/01 Permalink | Reply
  Tags: A   

  arigune 

  iz. #Euskaraldia.ren bigarren olatuan, 2020.urtean, belarriprestak eta ahobiziak euskaraz lasai aritzeko gune babestuak edota erakundeek (elkarteek, enpresek, etab) herritarren hizkuntza hautua errazteko bultzatuko dituzten guneak. Ez dago oraindaino hiztegietan jasoa.
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es arigune; euskaródromo, zona franca del euskera
  fr arigune; zone franche de la langue basque
  en arigune; free zone of the Basque language
  port arigune; zona franca da língua basca

  Euskaraldiaren 2. edizioan, ARIguneak garrantzitsuak izango dira.

  

  arigune (Argazkia: @euskaraldia)

   
• 

  Maite 2:34 pm on 2019/05/08 Permalink | Reply
  Tags: A   

  aharra 

  iz. Liskarra, errieta. Ik. ahakar. Aharra sortu. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliko. Arrebarekin aharran aritzeko. Gosearekin eta heriotzarekin aharran. || Esr. zah.: Etxe hutsa, aharra hutsa. Beharrak aharra. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aharra (L, BN, S; SP, VocBN, Gèze, Dv, H; ãharra VocS 132 <anh->). Ref.: A; Lh; Satr VocP (aarra); Gte Erd 263.

  Riña, pendencia. “Querelle de paroles, bruit” SP (tomado de O). “Dispute violente” VocBN. “Dispute, querelle” Gèze. “Riña” Satr VocP. “Aharra xekan dabil (BN-ciz)” Gte Erd 263 (junto a sesio, gerra, kalapita, etc., de otras zonas). v. ahakar. Tr. Documentado en textos septentrionales y en Orixe. Gabiak aharra. Bela 25. Beharrak aharra. “La nécessité engendre noise”. O Pr 78. Etxe hutsa, aharra hutsa. Ib. 171. Atsegin hartzen duela bertzerekin izan duen aharraz eta guduaz mintzatzeaz. SP Phil 27. Aski ardüra aharrak jaikiten dira adixkiden [...] artian. Mst I 14, 2 (Ch eskatimak). Umilitatia geihen den lekian, nehork etzi ikusiko ez bekaizguarik, ez diskordiarik, ez aharrarik. AR 269. Aharrak, laidoak, desohoriak, auziak, gogomenaren flakeziak. Egiat 237. Aberetzia, aharrak, eta lohikeria. CatLan 116. Aharra zenbait izan baduzu. Arch Fab 239. Ez du aharrarik, ez oihurik erabiliren. “Non contendet”. Dv Mt 12, 19 (Lç eztu ihardukiren, Ur ez da leiatuko, SalabBN ez da aharratuko). Kasatu zituen joko beroak, aharrak, hizkuntza gaxtoak, elhe lizunak. Laph 199. Ainharbiarrak jun ginandin / hanitx besta hartara, / ez eskandal emaitera, / ez aharra xerkhatzera, / bena bai libertitzera. ChantP 316. Aharrak eta bekhaizteriak. Ip Hil 87. Bizitze ahalik ixilena deramate, aharra, hauzi guduetarik bazter. Prop 1897, 109.

  (s. XX). Medikuen arteko aharrak. JE Bur 125. Aharraren iturburua zen, “Kokotzek” hogoita amekarekin eskutik irabazi zuelakotz yokorat. Zub 23. Jenden artean bada / anitz arrangura; / jelosia, aharra, / ta gerlak ardura. Etcham 209. Ez dio, nai-orduko, egiten akarra (aharra, errieta). Or Eus 38. Hortarik laster aharrak sortu ziren aberezainen artean. Zerb IxtS 17s. Senar-emazteen arteko aharretan Jainkoa juje bakar. EZBB II 109. Ziekilan batian / gira trüfatüko, / familian artian / aharra ezariko. Casve SGrazi 106. Heda dadila aharran / arana bazter orotan. ‘Haserrearen oihartzuna’. Ib. 96.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

  [errieta]: ahakar, anabasa, birrinbili-barranbala, demanda, errieta, errietaldi, etiketa g.e. , gorabehera, iskanbila, istilu, kimera, lipizta, liskar, liskarraldi, mokoka, mokokaldi, tirabira, tirabirako, zalaparta, zaparrasta, eskatima Ipar., karmañola Ipar., kasaila Ipar., tarrapata Ipar., xaribari Ipar., astrapala Bizk., baraila Bizk., droga Bizk., lazka Bizk., ardaila Gip., matxetin Gip., sesio G-N, kalapita Ipar./Naf., bilaxka Zub., armonia beh., desditxa beh., matrikula beh., atarrapuzka g.e., ausiabartza g.e., liskarreria g.e., zirriparra g.e., ahaka zah., ateleka zah., matraka Bizk. beh., okasio Gip. beh., haparka Ipar. g.e., despita Gip. g.e., biahore Ipar. zah., debadio Ipar. zah., disputa Ipar. zah., atralaka Bizk. zah., bilaka Zub. zah., arroitu Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. riña, disputa, contienda
  fr iz. querelle, bagarre
  en iz. quarrel; argument; fight
  port iz. rixa, contenda, enfrentamento

  Etxe hutsa, aharra hutsa. Esaera zaharra. (Hiztegi Batua)

  

  aharra (Gaurko hitza)

   
• 

  Maite 10:50 pm on 2019/04/14 Permalink | Reply
  Tags: A   

  ahalguztidun 

  adj. Guztiz ahaltsua dena, zernahi ahal duena. Ik. guztiahaldun. Jainko ahalguztiduna. Globalizazioa ahalguztiduna da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ahalguz(t)idun, alguz(t)idun, algustidun, alguziadun.

  Todopoderoso. v. guztiahaldun. Tr. Documentado en textos meridionales desde Arana Goiri. En DFrec hay 18 ejs. de a(h)alguztidun y 2 de alguztidun. Eta Algustidunak Zeu baño irazapen oberik eztaike irazan (1897). AG 1644. Jainkoaren beso alguztidunak eusten gaitualarik. JBDei 1919, 297. Ta Alguztidunaren errukitasuna jetxiko da. Ib. 355. Sinisten dot Jaungoiko Aita alguztiduna, zeru-lurren egillea. KIkV 11. Nik, pekatari onek, autortzen dautset alguztidun Jaungoikoari. Ib. 100. Zergatik deritzaio “alguztiduna” Jaungoikoari? KIkG 11. Alguztidunak daroanak. Pi Imit II 9, 1 (Ol alorodunak). Bakaldun guren algustiduna, / Zeru ta lurren Jaubia. Enb 99. Illen berpiztea Jaungoiko alguziadunaren indarrez, gertatuko da. Inza Azalp 110. Baña gaurgero Gizasemea alguzidun Yainkoaren eskui aldean eseria egongo da. Ir YKBiz 481. Jaungoikoari baiño ez esateko, orregaitik ara ba nik gaur esan Zuri, Jaun Alguztidun orreri. Bilbao IpuiB 126. Alguztidunak sortua dala / ezin ukatu iñola. BEnb NereA 225. Iru persona bata bestea bezin aundiak, alguztidunak, neurrigabeak. EgutAr 25-5-1959 (ap. DRA). Santu, santu, santua Jauna, / Jainko ahalguztiduna. IBk Apoc 4, 8 (IBe ahalguztidun; Ip ahalorotako). Betikoa dan alguztidunak / berekin izan ditzala. AZink 89. Politika ez baita ahalguztiduna. MEIG IX 33.

  v. tbn. Alguzidun: Goen Y 1934, 266. PMuj Noni 56. Alguztidun: ArgiDL 55. NEtx LBB 172.

  Sinonimoak: izond.

      [guztiahalduna]: guztiahaldun, ahalorodun jas., ahalorotako g.e., guztiahaltsu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adj. todopoderoso, -a, omnipotente, que tiene plenos poderes; plenipotenciario, -a
  fr adj. tout puissant, -e ; omnipotent, -e
  en adj. almighty, omnipotent
  port adj. adj todo-poderoso, -a, onipotente

  Hizkuntza bat dugu ahalguztiduna. [Maialen Lujanbio, Klika sistema eragilean (Korrika2019, 2019-04-14)]
  

  

  ahalguztidun (Argazkia: AEK)

   
• 

  Maite 11:41 pm on 2019/04/05 Permalink | Reply
  Tags: A   

  arranda 

  iz. Ipar. Errenta. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  arranda (L, BN, S; Arch VocGr, VocBN, Gèze, H), arrenda (S). Ref.: A; Lh (arrenda); Lrq.

  Renta, tributo; ganancia; interés (de un préstamo). “Rente” Gèze. “Rente, revenu. Syn. irabazia” H. v. errenta. Herio dela bekhatu orijinalaren pena, haren arranda, eta haren irabazia. Tt Onsa 134. Berak bere tribailluz eta penaz irapazten zutian honetarik haboro plazer hartzen ziala amoina paubrer egitiaz, eziez bere arrandetarik. Tt Arima 109. Juan behar dügü Rumara / eta bertan destrüitü / haren arranda handiak / behar zaioko xipitü. ‘Ses belles rentes diminueront’. Xarlem 1203. Bestela ezterat / bakerik emanen / urthe oroz ezpadeitadak / arranda hori egiten. ‘Ce tribut’. Ib. 806. Eskiulan Musde Tiraz / Plañuz entzün ditut zützaz, / Bethi zerbait galthoz zirela arranda beitüzü eskaz. Etch 496. Huntarzünak handirik, kargütik arranda. Ib. 554. Aphezek etzütie, zü, nahi egin depütatü; / Entzünik nahi deitzezüla, haien arrandak txipitü. Ib. 580. Diharütako arranda neke da beretzen eta ezta xüxen. Ip Dial 64s (It errenta, Ur errentia, Dv errenta). Hek eman diruaz ihes lekhu bat handia erosi zuen, eta ihes lekhuaren ethorkizuna arrandez segurtatu. Laph 237. Mosoingani(k) diuria arranda. HerVal 163. Bainan nola ezpaitzuten osoki pagatzen ahal beren etxe arranda edo alokairua. Prop 1895, 251. Ebats-eta gozamena urririk zuzenez behar zukenari arranda pagaraz, eta ez nola nahikoa: ahalik eta handiena. HU Zez 189. Etxea bere lur guziekin eta gobernamenduaren eskuetan emanak zituen arrandekin. Ib. 165. Ez naiz Aitoren semia, / erran behar dut egia. / Arrandaz ene hazteko / Etzuten egin legia. Etcham 43. Aditzen dugu badela lan hanitz, jiteak xuhur direla, bizia garesti, arrandak handi, zonbat abere-buru duten, zer biltzen urtheka. JE Ber 31. Denborak etziren errexak, Iruñetik etzen gehiago arrandarik heldu. Ardoy SFran 75. Orduko mailegu haren arrandaren egunak bururatuak, daukat osoki ordaindua eta pagatua dela kapitala. Larre ArtzainE 321.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [errenta]: errenta, etekin, etorri, hobari, irabazi, irabazkin, mozkin, ganantzia Heg., errebenio Ipar. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Ipar.) h. errenta renta; tributo
  fr iz. rente
  en iz. [ondasuna, ostatua] rent; [ibilgailua, zerbitzua] hire
  port iz. renda

  Ahal bezain arranda txikia ordaintzen saiatu zen.

   

  

  arranda (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)