iz. Heg. Titiburuaren forma duen gauzaki malgua, eskuarki gomaz edo silikonaz egina dena, haur txikiei xurgatzeko ematen zaiena.
Sinonimoak: iz.
[zupaki] : txupete (Heg.)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. chupete
fr iz. tétine, sucette
en iz. dummy (UK), pacifier (US)
port iz. chupeta
Testuinguruan
Ama gazteak zupaki batekin isildu du haurtxoa. #gaurkohitza
iz. Ipar. eta Naf. Otarrea. Hila hobira, bizia zarera (esr. zah.). (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
zare. Tr. Usado por autores septentrionales y navarros, se encuentra tbn. en algunos vizcaÃnos (Moguel, Kirkikiño) y guipuzcoanos (Lizardi, Orixe, E. Arrese).
1. (gral.; Ht VocGr 395, Lar, VocS 140, Añ (AN), Izt 24r, Arch VocGr , VocBN , Hb, Gèze, Dv, H), zara (V), zarre (BN-mix), sare (V-gip, BN-mix; SP). Ref.: A (zare, zara); Lrq /sáe/; Etxba Eib (saria); SM EiTec2 (zara); ZMoso 66; EAEL 142.
Cesto. “Cesta, cesto” Lar, Añ. “Cuébano” Lar. “Panier” Ht VocGr 395, VocS 140, Arch VocGr, VocBN, Dv, H y Lrq. “Corbeille” Gèze. “Zara esaten da Markiña-aldean goi-estu ta barru-sakonagaitik” A Ezale 1897, 150n. Cf. VocNav: “Zaria, cestillo enlutado y cubierto, conteniendo un rollo de cera […]. Lo colocan sobre la sepultura […] (V. de Roncal)”. v. eskuzare.
Palma adar batzuk harturik, hetzaz zare, saski eta otharre egiten haritzen zela. Ax 23 (V 13). Hila obira, bizia zarera. Saug 42. Bi iaberen horak, zarea gora. “Sa mangeaille” . O Pr 102 (Azkue, que cita este refrán, transcribe sare). Zaraak. Mg PAb 135 (en una lista de utensilios de ferrerÃa). Ophilez zaria beitzen / betherik jente prauben. Balad 41. Bertzeak [zakurrak] ezen zarea goardatzeko hobeki, / laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164. Ezarten da lürra edo hautsa zare batetan. Ip Dial 116 (It, Dv saski, Ur otzara). Haitatzen dütie [arrañ] hunak eta zaretan ezarten. “In vasa” . Ip Mt 13, 48 (Lç, TB, SalabBN, Echn un(t)zi, He otharre, Dv borboil, Ol, Or, IBk, IBe saski, Ker otzara). Sobratu zenetik biltu zein amabi zare beterik puzkaz. Hual Mt 14, 20 (Echn zare, Ur (V) zara; Ip zareta). Zare bat fruturekin ethorri zitzaion. Laph 156. Bakhotxak zaukala besoan zare bat luzernaz betherik. Prop 1876-77, 114. Soka muztü zian eta zaria bere ganat bildü. Const 19. Etxetik ateratzen da zare bat buruan daramala. TP Kattalin 189. Begi gorriz neskari / kargatuz zarea. Etcham 142. Ekarri eben zara bat, berau auzpez ipiñirik; mutilla lurrian belaunikatu zan eta zara-ganian makurtu zan. Kk Ab II 147. Bi zirrika andiek ibiliazten dute sokatik dilindan paratzen dituzten burdinezko zareak eta oken barnean mia edo egurra. FIr 134. Baditeke hel ahal dezon medikuak, gider luxe baten puntan, zare ñimiño zalantzari bat. JE Med 68. Zenbat ortondo (zare)-bete puska yaso zenituzten? Ir YKBiz 235. Alea arturik, zarea dar-dar. Or Eus 314. Emazte larri bat, bethi zare bat besoan. Larz Iru 22. Oraingo arraintzariak gain gainetik muntatuak dira arraintzako arropa, amu, sare eta zarez. Herr 21-2-1963, 2. Gure etxean badira lau zare; hetarik zaharrena zure! (Elizako amarrenak ematean). EZBB I 137s.
2. “Zara (V), medida de dos fanegas” A. Arroa bi maats legor ta zara bete (bi anega) garien ordain, ongi, zintzoro ta aguro-askorik itzultzeko itza eman zidan. (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 209 (Anab RIEV 1928, 610 y AIr ib. 603 bi zarerdi; Or RIEV 1929, 8 lau erreu).
Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.
[otarrea]: otarre, saski, otzara Bizk., esporta Naf., zestera g.e., zesto Heg. beh., banasta Heg. g.e., xexto Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (GN/Ipar.) cuévano, cesto, canasta grande
fr iz. hotte, panier, grand panier
en iz. pannier, wicker basket, basket, big basket
port iz. cesto
Testuinguruan
Ausartu izan balira, hartu otarreak eta zare handiak, eta hantxe abiatuko ziren bi agure haiekin ustekabeko egun-pasan.[Loroaren teorema, Denis Guedj / Jon Muñoz (EHU, 2006)]
ad. Kulunkatu.
Orotariko Euskal Hiztegian
zarabandatu. “Balancearse en el columpio” A.
Sinonimoak: iz.
[zarabandatu]: kulunkatu (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es da/du ad. balancearse; mecerse, bambolearse, columpiarse
fr balancer, se balancer,
en rock, swing
port oscilar, balançar
Testuinguruan
Ekaitzak aranondoak zarabandatu ditu. [Mrs. Hemingway, Naomi Wood / Garazi Goia (Txalaparta, 2016)]
iz. Batez ere Bizk. Zirrara. Barruan zarrada handia egin dit. Zure bertsoak eragin dit gaur zarrada izugarrizkoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
1 zarrada. (V-gip, G-to-bet), zarraa (V-gip), zarrara (V-gip), zarrera. Ref.: A; Iz ArOñ (zarraa); Etxba Eib; Elexp Berg (zarrara). Emoción; nervios, excitación. “Horror, impresión interior desagradable” A. ” Zarráa bat, un temblor en el cuerpo del susto” Iz ArOñ. “Estremecimiento. Soñu orrek zarradia eitten desta biotzian” Etxba Eib. “Ilddakua estadu aretan ikusi nebanian demaseko zarraria ein jatan” Elexp Berg. v. zirrara. .
Gogorazio ongarri oiek bere buruaganako izu eta zarrada andi bat eman zioten. Arr Bearg 317. Atzera uzterakoan aitu zan txin, txin, ots bat, Patxikori zarrada eragin ziona. Apaol 40. Mañasiri, arpegiko azal zuria berealakoan gorritu ta, barruko zarrada andi bategaz, taupadaka jarri jakon bere biotza. Ag Kr 102. Ezin zituan narruak artu ango gizadiak, ezin gorde ebien euren barruko zarradea, eztanda egin bear euen, pozak urteteutsien begietatik. Ib. 218. Laurki ori begiratzean, zarrada atsegintsu bat egin omen zuan. Ayerb EEs 1915, 294. Zure bertsoak eragin dit gaur / zarrada izugarrizko. In SM Zirik 99. Kuadru onak olakotxiak izatetxuk. Ordua zuan iri be zarrada eraitzeko. Ib. 17. Gazte urrunduaren urrunetiko goraintziak artzean, alako zarrada bigun bat senti eban. Erkiag Arran 130. Isilaldi arek biei ere barruan zarrada naigabezkoa egin eutsela oarturik. Ib. 107. Neskato mazal arek ikutua egin eutsan biozpean, ordurartean iñoiz ez iñoiz sentidu ez eban zarrada edo ikutua. Erkiag BatB 54. Albixta orrek zer poz-zarrada / eman dun biotz-ondotan! Olea 275. Aubek guztiyak ikusi eta / guazen estruziora: […] / gure bildurra erakuslia / allegatzian parera, / ain da aundiya trantzi artan guk / pasatzen degun zarrera. Auspoa 105, 25. Txistulari on bati entzunaz, alako zarrara goxo bat nabaitzen dik nere biotzak. Ataño TxanKan 214.
2 zarrada. (V, G ap. A ), zerrada (G-to-bet, AN-gip ap. A). “(V, G), arranque en el arrastre, por ej. de una piedra” A. v. 1 zarra. Idi-beien zarrada baten edo bitan amar edo ogei . duro galdu edo irabazitzen oituta daudenak. A Ezale 1898, 26a.
3 zarrada. “(V), trago” A.
4 zarrada. v. zerrada.
Sinonimoak: iz. Bizk.
[zirrara]: emozio, hunkipen, inpresio, zirrara, zauskada Heg., birlore Bizk., mugidalda neol., inarrospen g.e., bihotz-ikara (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (batez ere B) emoción, sensación, impresión, conmoción
fr iz. impression, sensation, émotion
en iz. thrill, shudder
port iz. emoção, sensação, impressão
Testuinguruan
Zure hitzek zarrada handia eragin dute nire barnean. (Elhuyar hiztegia)
adb. Batez ere Bizk. Leunki eta etenik gabe. Euria, ziri-ziri jausten den euri lanbroa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ZIRI-ZIRI (V-gip ap. A). “Ziri-ziri asi da euria, la lluvia ha comenzado a caer insensiblemente” A.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. suave e ininterrumpidamente; insensiblemente.
fr adb.
en adb.
port adb.
Testuinguruan
Ziri-ziri hasi da euria. (Orotariko Euskal Hiztegia)
iz. Leiho txikia, bereziki kortan.
Euskaltzaindia, EHHA
Leiho txikien izenak ere bildu dira leku batzuetan: arleio (Goizueta), bentanakuku (Bakio), kukubentana (Mungia), leyotill (Lasarte), legatillo (Etxalar), lükerna (Urdiñarbe), lükena (Altzai), lükana (Sohüta), saietera (Etxebarria), toberie (Busturia), tximista (Zilbeti), txixpei (Elgoibar), xirrimixta (Donamaria), zirrimixta (Sunbilla), zirritu (Aniz, Gamarte, Behorlegi). Oro har, Bizkaiko “lei(x)oâ€ak ere, kortan, txikiak izan ohi dira. [Irakurri osorik, PDF]
Sinonimoak: iz.
[zirrimizta] : saietera, gezileiho
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. ventanilla estrecha, saetera
fr iz. fenêtre étroite
en iz. narrow window
port iz. janela estreita
Testuinguruan
Aspaldi erori zen ardi borda, baina zirrimiztak zutik dirau. (Edorta Amurua, @makilipurdi)
iz. Ostia-ontzia. Ik. kopoi. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ziboara. Ciborio. Agertu zitzaion begitarterik eztiena zuen apez bat, ziboara eta Ostia Saindua eskuetan, eta egin zuen komunionea. Jnn SBi 95. Hiru kalitz urrezko, bi urrezko ziborio edo ostia saindu untzi. HU Zez 165. Bere aita kofesora errekeritzen du othoi bere ohe-ondora ekhar dezon ziborioan Sakramendu-Saindua. Arb Igand 116. Halaber ziborioa gorderik dagon armairuñoa, halaber aldare-mahaina jasaiten duten tenteak. JE Ber 63.
Wikipedian
Ziborio edo kopoia metalezko ontzi bat da, eukaristia ostiak gorde eta banatzeko, liturgia katolikoan ohiko elementu bat meza ematean. Normalean kopa-forma izaten du.
Gaur egun ezagutzen diren motarik zaharrena usoa da (columba eucharistica), baldakinotik zintzilik edo plaka baten gainean zegoena, eta horrela erabili izn zen garai gotikoa (Santo Domingo de Silos monasterioan XIII. mendeko bat gordetzen da).
V. mendetik X.era bolizko edo metalezko kutxa zilindriko batzuk ere erabili ziren, turres deiturikoak.
XI. mendetik aurrera, ohikoagoa zen pixide zilindrikoa edo prismatikoa, estalki konikoa edo piramidala zuena, oinik gabea edo kalizak bezala euskarri batean muntatua.
XVI. mendetik forma globotsua du, gaur egungo kopoiei dagokiena.
Sinonimoak: iz. Ipar.
[kopoia]: kopoi Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Arkit.) (Erl.) ciborio
fr iz. ciboire
en iz. ciborium
port iz. baldaquino
Testuinguruan
Agertuak izan dire aldareko ziborio eta gauza ederrak. [SENPERE, SINADURARIK GABE, “HERRIETAKO KRONIKAK” (2005-09-29, 4. orr.)]
Reply