zartzo
iz. 1. Zarata. 2. Txutxu-mutxu. 3. Harropuzkeria. (Labayru Ikastegia)
Orotariko Euskal Hiztegian
zartzo (H (que cita a EZ); -rz- Lar).
1. Ruido. “Bulla” Lar. “Bruit, tapage” H. Baiñan othoitz egiteko apartean lekhua / iduki zak zartzo eta soiñutik urrundua. EZ Man I 9. Edo nola Otsaillean oihanetan otsoak, / damnatuak entzuten tu handiago zartzoak. Ib. 105. (SP; -rz- O-SPAd, O-SP > SP, Dv, H y A). “Zarzoak, babils, caquets” O-SPAd 880. “Le bruit que font ceux qui parlent bas, mussitatio. Suaren zarzoa, le bruit que fait la flamme quand elle est forte” O-SP 227. “Nihor asaldatzea zarzoz edo hitz alferrez (Hm)” SP (se refiere sin duda a la ed. de éste del libro de Haramburu). Suak ere harengatik egiten tik zarzoak, / bai halaber gurguraia xirripa mortukoak. EZ Man II 17. Meza erraiten den denboran gogoa maiz berzetan edukitzea edo denbora luzean zarzo handian egoitea da mortal. Harb 174s. Elizan nihor asaldatu zartzoz edo hitz alferrez. Harb (ed. 1690) ap. H.
2. (Urt Gram 8 > A). Vanidad. “Grand air qu’on se donne” Urt Gram.
3. Diligencia, presteza. “Actuose, [...] zartzo handirekiñ, agudóki” Urt I 119.
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[zarata]: hots, soinu, azantz Ipar., haro Ipar., harrabots Ipar., zarraparra Bizk., asots Naf., ereta Naf., herots Zub., arrada g.e., ospe Bizk. g.e.
[txutxu-mutxu]: firfira, marmar, marmariza, murmur, xuxurla, zurrumurru, erasia Ipar., gurgur Ipar., marmara Ipar., murmurika Ipar., alamen Bizk., marmario Gip., surmur Gip., murmuzika Zub., murmurio g.e., murmurazio zah.
[harropuzkeria] : arrandia, burgoikeria, buruiritzi, handikeria, handiuste, hantuste, harrokeria, harrotasun, oilarkeria, burujope Ipar., espantu Ipar., furfuria Ipar., superbiotasun Ipar., urguilu Ipar., laineza Gip., astintasun g.e., faunkeria g.e., haizekeria g.e., handipuzkeria g.e., handurreria g.e., hantukeria g.e., harroketa g.e., ilarrainkeria g.e., banaloria zah., baneria zah., banitate zah., faza Ipar. g.e., haidorkeria Ipar. g.e., hanpuruskeria Ipar. g.e., harrogoa Ipar. g.e., morga Ipar. g.e., burupe Ipar. zah., handigoa Ipar. zah., hankortasun Ipar. zah., superbia Ipar. zah., urguileria Ipar. zah., soberbia Heg. zah.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) ruido, barullo (2) cuchicheo, murmuración (3) vanidad
fr (1) bruit; boucan, cohue (2) chuchotement (3) vanité
en (1) noise, racket (US), din (UK) (2) gossip (3) vanity, arrogance
port (1) ruído, barulho (2) cochicho, fofoca (3) vaidade
Entzun:
Baiñan othoitz egiteko apartean lekhua / iduki zak zartzo eta soiñutik urrundua. EZ Man I 9. (Orotariko Euskal Hiztegia)
zartzo (Gaurko Hitza, CC)
1. Lustrar, encerar. “Cirer” Dv. “Cirer une chaussure” H. “Cirer un parquet” Ib. “Lustrar (calzado), dar cera (al piso). Sala onen ziratzen, badugu ordu beteko lana, en sacar lustre a esta sala tenemos seguramente trabajo para una hora” A. “Embetunar, lustrar, dar lustre o sacar lustre” VocB. 
Zango-behatzak ezkoz ziratuak [zituzten]. Larz GH 1959, 86s. Goizean zapetak ziratu gabe, jali bainuk etxetik, to, zira-hazkidak orai! Larz Iru 114. Morok zapatak bakerori ziratzen daizko. Ib. 66.
