Gaurko hitza

Tagged: Z Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 1:37 pm on 2018/09/25 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zalutu 

  ad.  zalutu, zalu/zalutu, zalutzen da/du ad. Ipar. Malgutu, arindu. Jo hona, jo hara, zangoak zalutu beharrez. Pilotan gehienik gorputza zalutzen, hango lasterketarik osasuna sortzen. Aro eder horrek pizten zien bihotza eta zalutzen mihia. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. Ipar.

      [arindu]: arindu, soleitu Ipar., kontsolatu beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Ipar.) agilizar, aligerar; flexibilizar
  fr da/du ad. (Ipar.) devenir/rendre souple, devenir/rendre agile, devenir/rendre rapide, (s’)assouplir
  en (1) du ad. to make (more) flexible, to loosen (2) du ad. to speed up, to rush, to hasten
  port da/du ad. (Ipar.) agilizar, aliviar; flexibilizar

  Aro eder horrek pizten zien bihotza eta zalutzen mihia.  (Hiztegi Batua)

  

  zalutu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

  Reply Cancel reply

  Required fields are marked *

  Name *

  Email *

  Website

• 

  Maite 11:42 pm on 2018/09/19 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zizka-mizka 

  iz. 1 iz. Batez ere pl. Bazkariaren edo afariaren hasieran zerbitzatzen den jaki zati txikia; bilera edo ospakizun baten ondoan gonbidatuen artean banatzen diren jateko arinak. Bazkari hau egin zuen: zizka-mizkak, otarraina eta oilaskoa, eta etxeko ardoa. Goizekoa zizka-mizka bat izango da eguerdi ingurura izango den sabel festarekin alderatuta. 2 adb. Janari kopuru txikiak janez. Mahaira eseri ordez, egunean hamaika aldiz jan-edatea, zizka-mizka, oiloak bezala.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zizka-mizka (L, Sal, R ap. A).

  I (Sust.).

  1. “Golosina, entremeses de una comida” A. Donostiako jatetxe batean bost pezetaz bazkari au egin zuala: zizka-mizka, otarraiña ta ollaskoa. Egan 1959 (5-6), 176.

  2. (Fig., ref. a libros, etc.). Ateratzen baitu Mendiolak urtero euskel-egutegi bat, arakoxe apaiz begi-urdiñak egin izaten dizka zenbait zizka-mizka ta izkirimiri. Ldi IL 41. Zizka-mizka atsegiña. Erkiag in Alzola Atalak 13.

  3. Habladuría. Ordurarte ajolagabe entzun izan zitun Agerrek zizkamizka ariek guztiak; baña oraingoan geldiro ta arretaz luzatzen ziozkan belarriak aopera, itzik ez galtzearren. TAg Uzt 176.

  II (Adv.).

  txixka-mixka (Foix ap. Lh). “Manger par petites pincées” Lh. (Se trata, obviamente, de una expr. adv., no de un vb.).

  Sinonimoak: iz.

      [bazkarietan eta afarietan hasieran zerbitzatzen diren jakiak]: pl.sarrerako pl.

      [izkirimiria]: g.e.erausi, esamesa, zeresan, zurrumurru, amen-omen Ipar., elepide Ipar., errankizun Ipar., erran-merran Ipar./Naf., ipuinberri g.e., iruzkin g.e., eleberri zah.  (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (batez ere pl.) entremeses [para picar]
  fr iz. (batez ere pl.) hors d’œuvres
  en iz. hors d’oeuvres, appetizers, aperitif
  port

  Ttap aldizkari multimedia digitalaren aurkezpenean, Eneko Atxa sukaldariaren taldeak prestatutako zizka-mizka bikainak dastatzeko aukera izan dugu

  

  zizka-mizka (Argazkia: Ttap aldizkaria)

   
• 

  Maite 11:52 pm on 2018/09/17 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zalgurdi 

  iz.  Pertsonak garraiatzeko ibilgailu gurpilduna, zaldi batek edo gehiagok tiratua. Ik. kotxe. Azkoititik Elgoibarrera zalgurdiz joan zen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zalgurdi, zalburdi (Bera), zalkurdi (A DBols), zalpurdi (V-gip ap. Elexp Berg), zaldiburdi, zaldigurdi.

  Coche de caballos; carro de caballos. “Zalkurdi, coche (neol.)” A DBols. Zalburdiak ere geldi-arazten omen zituan. Alz STFer 127n. Zalpurdi-leiotik begira. Ag Kr 204. Zalpurdi (coche) bat gelditu zan etxeko atarian. Urruz Zer 45. Ta eguno natxebillek / zaldi-gurdi ederran. Bera EEs 1915, 268 (267 zalburdi). Zalburdia artzen badu. Zink Crit 62. Joxe-Mariren zalburdia eramateko. Garit Usand 46. Azkoititik Elgoibarrera zalgurdiz (kotxe) joan al ziñan iñoiz, adiskide? NEtx EEs 1927, 7. Zaldigurdian zeuden andereak. AIr RIEV 1928, 607 (Ldi RIEV 1929, 211 zalgurdi; Or ib. 9 kotxe). Zalburdi baten jeurt egin neban, / lagun guztijak laga-ta. Enb 199. Jente arek ordura arte ezeban iñoz ikusi zaldi-burdijak eta idi-burdijak baño. Kk Ab II 122. Zalpurdiz bialdu eban etxera. Otx 170. Zalpurdi arin bat irten zan Dorronsoroko ataditik. TAg Uzt 148. Bere zalgurdi ta abereak zaintzen. JAIraz Joañixio 37. Zalpurdi batean zioan gizon bat. Zait Sof 79. Urre-jantzi ta zaldi-gurdiak utzita. SMitx Aranz 76. Zalgurdiarentzako bide kaxkarra baitzan etxerañokoa. Etxde JJ 277. Goizeko bederatzietako calèche edo zaldi-gurdia bear nuala. Anab Aprika 27. Sartu ziran zalgurdian. Ib. 27. Goiz-erdian errira zan, [...] bidai-beribilla [...], zaldi-burdien lenengo jarraitzaille ta ordeazkoa. Erkiag BatB 28. Zalpurdi bi agiri dira; ijito-semeen etxe ibiltariak. Ib. 117.

  zaldiburdi (V-gip ap. Elexp Berg). Tipo de carro usado para acarrear troncos, tirado por bueyes.

  Sinonimoak: iz.

      [kotxea]: diligentzia, gurdi, karroza, kotxe Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. coche (de caballos)
  fr iz. voiture, diligence
  en iz. coach, carriage
  port carruagem, carroça

  Zalgurdi batera salto batean sartu nintzen. [Hiltzaile baten aitormena, Joseph Roth / Matías Múgica (Igela, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zalgurdi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 8:33 pm on 2018/09/01 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zinausle 

  iz.  Gezurrez zin egiten duen edo zina hausten duen pertsona. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zinausle, sinausle.

  1. Hereje. v. SINISTE-HAUSLE. Hauen gain emaiten zituzten sinhauslen enganio erhoak ta gaxtakeriak. “Hérétiques”. Birjin 42. Kartagena ta Kuenkako ziñausle arazoetan epaikari izan ziran Kortazar ta Azkarate’tar Martin. GMant LEItz 57. Arrotz askotxo etorri oi dira, siñaus[l]e ta siñesgabeak ere bai. Eguzk RIEV 1927, 433. Kristau arrotzai gaizpidea eman eta siñausleai parregiñarazi dizaieketen gauza dalako. Ib. 433. Baltsakeriaren alde siñausle edo erejeak. Eguzk GizAuz 15. Siñausle guztiek azkenean, makurtu dira aragiaren oñetan. Karmengo Amaren Egutegia 1952, 23 (ap. DRA). Ziñausleak ezeztatzeko, batez ere Albitarren aurkako gurutzadatik landa, neurri gogorrak erabakiko dituzte Aita Santuek. Mde Pr 309. Gizon siñausleari buruz, ari bein edo birritan burubidea emon ondoren, baztartu egizu zugandik. Ker Tit 3, 10 (Lç, He, TB, Dv, Bibl heretiko, Ol targozale, IBe batasun-hausle). v. tbn. Eleiz Euzkadi 1911, 77 (ap. NeolAG).

  Apóstata. Luzetxo egingo litzaiket siñausle (apostata) oiei eleizak bere altzoan ostera artzeko ezarri ziyezten garbai-argiriyak [...] edestutzea. EEs 1913, 179. Itz dagiana Bore’tar Katariñekin ezkondutako lekaide ziñausle bat dala jakitea ez du gutxitako izango. “Apóstata”. Zink Crit 72.

  2. (-nh- Dv -> A). Perjuro. Zin-ausle, azalez ekandu oneko ta izatez senidekeritsu ori. “Perjured”. Larrak EG 1958 (3-4), 316.

  Sinonimoak: iz.
  [zinausle] : traidore, hitz-jale (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zuz.) perjuro, -a
  fr iz. parjure [personne]
  en (que jura en falso) perjured adj
  port adj & m, ƒ perjuro(a)

  Astindu batek bultzatu ninduen aurrera: amorruak begiak lausotu zizkidan, sumin gorri batek gogo bizia piztu zidan zinausleari lepotik heltzeko, hain era doilorrean iruzur egin zion eta nire konfiantzari, nire sentimenduari, nire buru-eskaintzari.  [Hogeita lau ordu emakume baten bizitzan, Stefan Zweig (Edorta Matauko), Igela, 2007] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  zinausle (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:04 pm on 2018/08/25 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zali 

  iz. Koilara handia; burruntzalia. Zilarrezko zali eder bat eskuan hartuta. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zali (V, G, AN, L, BN, Ae, R; Aq 444 (AN); -lh- VocBN, Dv, H, Mdg 145, Zam Voc), zalu (V-oroz), sali (AN-egüés-ilzarb-olza, S; -lh- SP), salhe (SP). Ref.: Bon-Ond 162; A (zalhi, zalhu); EI 141; Lh (salhi, zalhi); Iz Ulz.

  1. Cucharón; cuchara. “Cuillère de bois” SP. “Cucharón para escudillar el caldo” Aq 444. “Cuiller à pot” VocBN y Bon-Ond 162. “Cuiller à pot. Zalhi anciennement signifiait ‘cuiller’” Dv. “Zali es el cujar que hace el uso del cucharón en la mesa” Mdg 145. “Zalia ebilten digu zuku erkiteko (R-vid)” A. “Louche” Lh. “El cazo” Iz Ulz. Cf. txali. v. burduntzali. Zalia. Izt C 224 (en una lista de utensilios de pastor). Zalhitzat eta tresna egiteko ez du [akaziak] bertze zuhamu baten minik. Dv Lab 322. Ixurazu gainera bi zalhi edo kullera handi salda ogiaren trenpatzeko. ECocin 3. Zidarrezko zali eder bat eskuan artuta. A Latsibi 148. Sendagaia zali batian Pantxikari eskeñiaz. Alz Ram 69. Zalhiaz erakusten ziozkan kontra-esposak ederki aphainduak. Lf Murtuts 53. Zali, urtxillo ta labanak ez ziran denentzat irixten, baño gazteak zurezko zalikin naiko zuen. JAIraz Joañixio 156. Eskuetan zituen zur-zali ta talo erdikia. Ugarte Obaria 50. Metalezko zalia edo kutxara erabiltzen bazuten ere. Garm EskL I 80.

  “Dupin guzietako zalhia, touche à tout, brouillon, tracassier” Lh.

  “Salhi (S), [...] écumoire” Lh.

  2. “Zali también se llama a la sartén pequeña que sirve para freír el aceite para el guiso de las comidas” Mdg 145.

  3. (BN, R-uzt; -lh- VocBN, Dv, H), sali. Ref.: A; A Apend. “Roue de moulin en bois que l’on fait tourner et qui met l’usine en action” VocBN. “Turbina, rueda que pone en movimiento un molino o fábrica” A. “Sali [...]. Aquí se trata de instrumento de molino” HerVal voc. v. EIHERA-ZALDI. Sali berri bat. HerVal 174.

  4. “(R-vid) [...]. Llamamos también zali a unos tumorcitos duros que salen en las manos” A.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [burruntzalia]: g.e.burruntzali, gahe Zub., nahasgarri g.e.

      [koilara]: koilara Bizk.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. cucharón; cazo
  fr iz. louche, grande cuillère
  en iz. ladle
  port iz. concha

  Jimmy artzain baten bordara joan zen eta esnea ekarri zion zurezko zali batean eta, astiro-astiro, ilunabarrean mendiak makurtu zirenean, kolorea itzuli zitzaion masailetara… [Manhattan Transfer, John Dos Passos / Lopez de Arana (Ibaizabal, 1999] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  zali (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:52 pm on 2018/08/16 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  zangarte 

  iz. g.er. Zangotraba. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zangarte (SP, Lar, H), zankarte (Lar, H), xankarte (S (Foix) ap. Lh).

  1. Zancadilla (sentidos prop. y fig.). “Jambette” SP. “Goazen borrokan, bainan zangarterik ez zilhegi” H. Baldin zuk etsai ageri direnen zangarteak, zelatak eta gaixtakeriak agertu, khendu eta desegin ezpazinitu. Mat 295. (Jesusen etsaiak) zangartea jarri naiean dabilzko erriko agintariaren eskuetan erori dedin. EgutAr 9-11-1957 (ap. DRA).

  2. (Arch ap. DRA), zankarte (-kh- S ap. Lrq). Entrepierna, espacio entre las piernas. “Iragan eraziren ditut zangartetik” Arch ms. (ap. DRA). “L’entre-jambes” Lrq. Cf. VocNav: “Al zancarte, a horcajadas sobre la espalda de otro (Roncal)”, y “zangarte, llaman así a una de las operaciones en el manejo de la laya, que consiste en apoyar el pie encima del hierro y cargar sobre él el peso del cuerpo, a fin de hundir las dos púas en la tierra (Añorbe)”. Trankoka zabiltzan, sotanak zangartetan harturik, kaputxak begitarteari beheiti. GH 1971, 157.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [zangotraba]: g.e.zangotraba

      [urrats handia]: istape Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. entrepierna, bragadura, horcajadura (2) iz. zancadilla (3) iz. zancada, paso largo
  fr (1) iz. entrejambe, entrecuisse (fam.) (2) iz. croc-en-jambe, croche-pied ; croche-patte (3) iz. enjambée
  en (1) iz. [hankarte] crotch (2) iz. trip
  port (1) entrepernas (2) rasteira (3) pernada ƒ, passo m largo

  Zangartea jarri nahian dabilkio.

  

  zangarte (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:14 pm on 2018/08/01 Permalink | Reply
  Tags: Z   

  ziniko 

  iz. 1 iz. Antistenesek antzinako Grezian sorturiko filosofia-eskolako kidea. 2 adj. Ohiko moralaren edo jendetasunaren aurkako iritziak lotsarik edo begirunerik gabe adierazten dituena. Ez dakit txantxetan ala benetan ari den, baina, gezurretan zein egiatan, ziniko hutsa iruditu zait. 3 adj. Zinikoarena, zinikoari dagokiona; zinismoa adierazten duena. Irribarre zinikoa. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ziniko, zinik. Cínico. Zeinak millatan gaizkiago erratiekoak baitira San Hieronimok Efesakoak ganako epistolaren gainean izendatzen dituen zinikak baino. SP Phil 410. Pozoi aipua baitakar ziniko hark bere kantan. Mde Pr 179.

  Sinonimoak: adj.
  

  [ziniko] : lotsagabe, faltsu, lotsabako, ahalkegabe. Ant. lotsati (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz./izond. (Fil.) cínico, -a (2) begiratu zinikoa: mirada cínica
  fr iz./izond. cynique
  en izond. cynical (2) iz. cynic
  port adj & m, ƒ cínico(a)

  Bere adierazpenek nazka ematen dute. Ziniko hutsa da!

  

  ziniko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)