Haur-hizkuntzan, txakurra edo katua.
Orotariko Euskal Hiztegian
pitxitxi. “En lenguaje infantil, perro. Pitxitxik jan detsu ogixa” Etxba Eib. Cf. Elexp Berg: “Nombre de gato. Xapi ortik Pitxitxi!”.
Sinonimoak: iz.
[pitxitxi] : (col.) katu, mitxina
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (herr.) minino
fr iz. (familier) minet, minette
en iz. (coloquial) cat, kitty
port iz. bichano, -a
Testuinguruan
Pitxitxik jan du arraina.
adb. Lasai, larritu gabe. Ik. patxadan. Patxadaz jarrita. Patxadaz itxarotea baino beste lanik ez zuen. || Hemen ez dugun soseguz eta patxadaz elkarrizketa luzeren bat egiteko bidea aurkituko bagenu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
PATXADAZ (V-arr-gip; patxaraz V-arr-gip). Ref.: Totor Arr; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 42. Tranquilamente, pacientemente; tranquilamente, cómodamente. “Bien, correctamente. Patxadas bisi sarie?” Totor Arr. “Tranquilamente, sosegadamente. Badoia betikuori, patxadaz kafera, lagunekin kontuetan arrasaldia emotera” Etxba Eib. “Lanak patxaraz ein bia die” Elexp Berg. Patxaraz itxarotia baño beste biarrik ezeukan. Otx 24. Patxadaz, –lenengoa ez zan-ta– artu eben […] untzi-galtzea. Erkiag Arran 165. Jarraitu eban patxaraz ta maisukeraz. Ib. 143. Biak bakar-bakarrik patxaraz jarri ziran keixapian. SM Zirik 73. Zer poza eman izandu digun / patxaraz irakurtziak! Olea 40. Emen, patxadaz jarrita egon barik, zutunik eta itzar jokatu biarra ikusten genduan. Gerrika 150. v. tbn. AZink 24.
(Con reduplicación intensiva). Patxada-patxadaz maitik jagi-ta. Bilbao IpuiB 191. Baina hobe genuke, hemen ez dugun soseguz eta patxaraz, elkar hizketa luzeren bat egiteko bidea aurkituko bagenu beste aldi batean. MEIG VIII 40.
(Con adj.). Patxada andiz otzaratik urten. Otx 139. Patxada ederrez artu eta jasan oi ditugu [atsekabeak] . Erkiag Arran 165. Patxada handiaz zegoan amabitxiren besoetan. Osk Kurl 38. Baiña diot egiz /gaur patxara aundiz. Insausti 140.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) adb. tranquilamente, pausadamente, con calma (2) adb. debidamente
fr (1) adb. calmement, tranquillement (2) adb. adéquatement, correctement
en (1) adb. calmly, slowly (2) adb. duly, properly, correctly
port (1) adb. tranquilamente, calmamente (2) devidamente, adequadamente
Testuinguruan
Patxadaz itxarotea baino beste lanik ez zuen. (Hiztegi batua)
iz. Kirten baten muturrean itsasten den ile edo zuntz sorta batez osaturiko tresna, gainazal batean pintura edo antzeko gairen bat hedatzeko erabiltzen dena. Ik. brotxa; zurdaki. Margolariaren pintzelak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
pintzel. (V-gip; T-L; -nz- Lar, Añ), pintxal (V-gip). Ref.: Etxba Eib (pintxal); Elexp Berg. “Pincel, pinzela, antzeskaia” Lar. “Blaireau, pinceau” T-L. “Pincel, brocha. Zuloagatar Iñazion pintxala, mundu guztian ezaguna” Etxba Eib. Figura nahi baduzue pintatu, har zatzue eskoletako koloreak, tintak eta pintzela. ES 188. Au guzia da bertze ainbertze golpe pintzelarekin ematentugunak (B, s. XVIII). BOEans 791. Biolinaren tokian, nai pianua dala, nai pintzelak nai beste antze (arte) ta jakintzaren bat ikasi daike. A LEItz 134. Bostortza bañon trebeago, pintzelak erabiltzen dituena. Egan 1955 (1-2), 9. Pintoreak trebeki jakin zuen neskatoaren begitartearen berezitasuna foto isil, kaskar hartatik bere pintzelaz aldatzen. Mde HaurB 68. Kuadro bat, irudi bat ikustean, zein pinzel edo kirtenaz pintatua izan den jakiteak. Vill Jaink 36.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. pincel
fr iz. pinceau
en iz. brush; paintbrush
port iz. pincel
Testuinguruan
Pepponek, jakin gabe nola, eskuan aurkitu zuen iruditxo hura, eta orduan pintzel txiki bat hartu eta lana txukun-txukun egiten hasi zen. [On Camillo, Giovanni Guareschi / Koldo Biguri (Ibaizabal, 2001)]
iz. (B) Oparia; eskupekoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
pitaitu. “(V-m), pitanza. Eun landara erosi neutsazan da bat pitaituan emon eustan, le compré cien plantas y una me dió de pitanza” A.
Sinonimoak: iz.
[pitaitu] : oparia
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (B) pitanza, regalo
fr iz.
en iz.
port iz.
Testuinguruan
Eun landara erosi neutsazan da bat pitaituan emon eustan. (Orotariko Euskal Hiztegian)
1 adj. Zub. Erreka jo duena, zorrak ordaintzeko dirurik edo ondasunik ez duena. Fortuna egiteko, maita beti lana; pergut ez izateko, lege hori bada. 2 adj. (Irain hitz gisa). Zub. Ganoragabea. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
pergut. (S ap. Lrq ; Foix ap. Lh.). Insolvente, arruinado. “Pergüt (S, Foix), insolvable” Lh. Sarjanten golde nabarrak / dirade gizun okerrak, / haien egitekuetarik egiten tie Indiak / aisa pergüt izanen dira haier behatzen direnak. ‘Seront facilement ruinés’ . Etch 308 (tbn. en ChantP 184 y Or Eus 282). Fortüna egiteko / maitha bethi lana […] Pergüt ez izateko / lege hori bada. Xikito 13. Zertako ez liro erran Bordeleko ardu iraikizaleer pinta zunbait ere hel eraz lezen ber pergüteer. Herr 21-2-1963, 3.
(Empleado como insulto). Afrontür kokia / Erhokeriaz bethia / ignorent pergüt / erho bürü nahasia. StJul 112s. Eia, urra ezadazie, / ale pergut paria / orai xesteren duzie / ene besuaren airia. AstLas 24. Ale, bugre perguta, / zer arrazunamentia, / eztuk ez horik / gizonen egitatia. Ib. 22.
Sinonimoak: izond. Zub.
[ganorabakoa]: arin, babalore, babo, bulunba, buruarin, eltze, ergel, ero, eroxka, inozo, kaiku, kaskarin, kirten, lelantoni, lerdo, memo, tonto, tontolapiko, tutulu, txatxu, txoriburu, zoro, zoroxka, zozo, zozoilo, ments Ipar., pello Ipar., xanfarin Ipar., zuntzun Ipar., tontolo Heg., txoropito Heg., atunburu Bizk., gangar Bizk., ganorabako Bizk., ganoragabe Bizk., ganoragabeko Bizk., kokolo Bizk., lapiko Bizk., lelo Bizk., mozolo Bizk., papao Bizk., pepelerdo Bizk., taket Bizk., tankalo Bizk., tentel Bizk., txotxolo Bizk., tetele Ipar./Naf., pettux Lap., ilupa Naf., astapito beh., ganbelu beh., alotza g.e., haizebelats g.e., inputika g.e., narra g.e., txolin g.e., zoroko g.e., memelo Bizk. beh., koko Bizk. g.e., txotxin Bizk. g.e., pikabuztan Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es izond. (Z) deudor, -a, moroso, -a, insolvente
fr izond. (Z) débiteur(trice), défaillant, défaillante, insolvable
en izond. (Z) debtor, defaulter, insolvent
port izond. (Z) devedor(a), moroso(a), quebrado
Testuinguruan
Fortuna egiteko, maita beti lana; pergut ez izateko, lege hori bada. (Hiztegi batua)
iz. Heg. Paseatzea. Hiria ezagutzeko pasiera egitea proposatu dit. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
pasiera. pasira (G-azp). “Paseo, caminata” Elexp Berg. . Pasieran dabiltzan neskame axola gabearen apaingarri. Lasa Poem 117. Urrengo jaian, an dijoaz neskatxa biak, zein baiño zein, erriko pasiera-lekura. NEtx LBB 133 (v. pasealeku).
Sinonimoak: iz. Heg.
[paseatzea]: ibilaldi, ibilera, ibilketa, paseo Heg., bidaldi g.e., pasaia Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Heg.) paseo, caminata
fr iz. (Heg.) promenade, balade
en iz. (Heg.) walk, stroll, jaunt
port iz. (Heg.) passeio, caminhada
Testuinguruan
Hiria ezagutzeko pasiera egitea proposatu dit. (Hiztegi Batua)
iz. Pailazoari dagokion ekintza bitxia. Pailazokeriak egin. Antzeztokirako utzi ditu pailazokeriak. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
pailazokeria. Payasada. Cantinflas galtza-jarioak trebe baino trebeago dihardu morrontzan, toreatzean nahiz dantzan, ohiturazko pailazokeriak apurren bat moarratu dizkiotelako edo. MEIG I 182.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Heg.) payasada
fr iz. pitrerie, clownerie; bêtise, idiotie
en iz. antics
port iz. palhaçada
Testuinguruan
Antzeztokirako utzi ditu pailazokeriak. (Hiztegi batua)
Reply