Gaurko hitza

Tagged: O Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:32 pm on 2021/07/14 Permalink | Reply
  Tags: O   

  oskol 

  1 iz. Fruitu batzuen azal gogorra. Intxaur oskol baten sarturik bezala gentozen. Hurraren oskola. 2 iz. Animalia batzuen babesgarri gogorra, bizkarraldea estaltzen diena. Ik. maskor. Dortokaren oskola. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 oskol. Etim. Para su relación con koskol, mokol…, v. FHV 272.

  1. (V-ger-m-gip-al, AN; Lcq 38), ozkol, ozkoli (Dv (V)), ozkole (Dv (V)). Ref.: A; SM EiTec2; Etxba Eib. Cáscara; corteza. “Capsule” Dv. “(AN), corteza de árbol, conjunto de epidermis, cubierta herbácea y liber” A. “Ez da ona arrautza oskolak ollueri emotia, gaizki ikasten dabelako” Etxba Eib. “Oskoletik urten baño len kukurrukua, se dice del que quiere ser mayor sin primero ser pequeño” Ib. v. 1 koskol. Algadoia aurkituten da aritx txiki baten ozkolian gaztañia lakatzian legez. Ur Dial 39 (It kosko, Dv, Ip kusku). Gaztañek eldu daitezenian, toki batera pilatu. Baña oskoletik ez atera. Oskol edo kirikiño barruan obeto irauten dabe. Karmengo Amaren Egutegia 1952, 119 (ap. DRA). (Fig.) Irakurririk ipuiaren aterakizun ta ondoren ederra ta nenkusanean, oskol edo azal zatarra ausirik, barruan zegoan mami gozoa. VMg XI. Suziriaren antzera iaroldarkina igoko da, baina askoz ere azkarrago. Aizearen euspenak azaleko giroa berotzen dautsanetik, bere lastertasuna aundiegia balitz, giroa lar izatera letorke eta oskoletik urtuz berak ere ler dagike. EG 1957 (7-8), 111.

  2. “(V-ger-m), uña” A. v. ATZAMAR-OSKOL. Erpuru edo atz nagosiko oskol edo atzazalaz . kaisk estanda eragiñ edo lertu [zorria]. A Ezale 1897, 209b.

  3. “(V?), concha” A. Barakuloari bezela, bere oskol aztuna karriatu eziñik, bizia naran dijoakio. Elizdo EEs 1929, 177.

  4. “(V-m), castaña huera” A.

  5. “(V-m), cúpula de la bellota” A.

  6. Coraza. Bularrekoa zuten burnizko oskol irudiko ta aien egal-zarata, gudara tarrapatan diyoazan zaldi askodun gurdiena zan. Ol Apoc 9, 9 (Lç, He halakreta, TB suiburni, Dv bulharretako, Ip, Ker, BiblE bul(h)arreko, Ur (G) lorika, Ur (V) loarika).

  7. (Adj.). “(V-m), cosa pequeña, insignificante. Baserri oskol, aldehuela. Etxe oskol, casucha” A. Cf. 1 oskil. Batu zirean bein biak / ardandegi oskol batean. Azc PB 52. Batxi-guzur bizi zan baserri oskolean edo aldaurian. A Ezale 1897, 151a. Gaur ez bakarrik urietan, baita elizate ta baserririk oskol ezerezenetan ere erderaz egiten dira iragarri oek. EEs 1913, 97.

  ARRAULTZA-OSKOL, BULAR-OSKOL, INTXAUR-OSKOL. etc. v. arraultza , bular, intxaur, etc.

  OSKOLPE (En casos locales de decl. sing.). Oro da usteldu / ta indartsu biztu. / Arras iñausia, / gero oskolpeko azia. / Arduraz moztua, / lurrera sartua, / barrenez landua, / ez agortua. Olerti 1960, 209.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [fruitu batzuen azal gogorra]: azal, kosko g.e.    

  [maskorra]: maskor, kusku Ipar.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. cáscara, corteza, cascarón (2) iz. zuro, mazorca desgranada (3) iz. (Zool.) caparazón, concha
  fr iz. coquille, écorce, carapace, coquillage, écaille
  en (1) iz. shell (2) iz. (Zool.) shell
  port (1) iz. cáscara, corteza, cascarón (2) iz. zuro, mazorca desgranada (3) iz. (Zool.) caparazón, concha

  Testuinguruan

  Harean erdi lurperatua zegoen oskol handi bat aurkitu zuen. [Ortzadarra sutan, Fernando Morillo (Elkar, 2003)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:19 pm on 2021/06/01 Permalink | Reply
  Tags: O   

  otzara 

  iz. Bizk. Otarrea, saskia. Bisigu eder bat zekarren otzaran. Buruan otzara banarekin. Galtzarbean itsasorako otzara zuela. Gizonak otzara estalkia jaso eta ogi zatia eman dio mutilari. Asto otzarak.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  otzara. 1. (V; Lar in Aq 1333, Mg PAbVoc , Añ (V), Izt 109r, Dv (V), H (V); -ea det., Añ (V); -ia det., Izt), otsara. Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 142; Elexp Berg. Cesto. “Cesta, cesto” , “canasta”, “banasta” Añ. “Cesto en general, zarea, otzaria, propiamente cesto en que se conduce el pan” Izt 24r. “Ozarea [sic, sin duda por otz-] (Gar), panier” H. “Cesta de mimbre” Etxba Eib. v. otarre. Kizkiaz… otzarara. “Con el garabato… al cesto” . RGA 18. Gero [eskutaak] isten ditube otzaran kukustuta. Mg PAb 139. Iminten da lurra edo autsa otzara baten. Ur Dial 116 (It y Dv saski, Ip zare). Umeari eragiten / otzara zarrean. Azc PB 234. Buruen otzara banagaz. A BGuzur 123. Ezin iasorik euren otsara astunak. Ag Ioan 109. Txalopa barruko arrañ, otzara, soka ta tresna guztiakaz batera. Ag Kr 89. Saski zarrak eta otzare zulatuak berritzen. ‘Les corbeilles rompues et les paniers troués’ . Or Mi 4. Josteko-otzara bat bere artazi ta aril […] ta enparau gustijekaz. Kk Ab II 37. Ara non ikusten dauan antzar lokea otzara andi baten barruban. Otx 138. Asto-otzarak ez egozan utsik. Erkiag Arran 55. Besigu eder bat ekarran otzaran. Bilbao IpuiB 43. Nai dogun salneurrian / otzarak saldute. BEnb NereA 123. Lau edo bost saltzaille egongo ziran, bakotxa otzara andi bana erroskaz. Etxabu Kontu 87. Zelan isten ninduen otzara baten zapi batzukin, lo egin nagian. Gerrika 16. v. tbn. Echta Jos 72. Ort Oroig 38. Enb 97. Laux BBa 108. 2. “(V-ger-arr-oroz-m), quesera, cestito para hacer quesos” A. 3. (V-arr ap. Ibarra Dima ).
  Recipiente cuadrado de flejes para hacer la masa de pan.

  Sinonimoak: iz. Bizk.

  [otarrea]: otarre, saski, zare Ipar./Naf., esporta Naf., zestera g.e., zesto Heg. beh., banasta Heg. g.e., xexto Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (B) cesto; canasta
  fr iz. panier
  en iz. basket
  port iz. cesto; canasta

  Testuinguruan

  Arotzaren etxean otzara aulki. (Esaera zaharra)

  

   
• 

  Maite 10:59 pm on 2021/05/31 Permalink | Reply
  Tags: O   

  oinpeko 

  iz. Pedala. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  oinpeko.

  1. (B ap. A ; H), huinpeko (BN, S ap. Lh ). (Adj., usos prop. y fig.). (Lo) que está bajo los pies; sometido, pisoteado. “Despreciado” A. “Qui est sous les pieds” Lh. Asi zen oinpeko urean sartzen ta ondatzen. Mb IArg II 351. Guzien oñ peko auts biurtuko dan gorputz orretan. Cb Eg III 385. Datan eta Abiron-en oñ-peko lurra, ots izugarri bat egiñaz idiki [zan] . Lard 95. Makilleak ez baleuts Praisko, lagun egiñ, / oiñpeko arrietan artuko neban miñ. AB AmaE 229. Nekazaritza daukate gauza baju eta oinpekotzat. Urain Ezale 1897, 51a. Neronek, autsa ta oinpeko autsa baino besterik enaizen onek. A Ardi 124. Oinpeko salairua zartatu zaion abere amildua bezelaxe. TAg Uzt 136. Auek ez dira izan zaldunak, oinpeko kasta zikiñekoak baizik. “Gente soez y de baja ralea” . Berron Kijote 164. Zaldun ba’itzake, zigortu nian bai onezkero ire erokeri ausarta, oinpeko . <oien-> sorkari orrena. “Cautiva criatura”. Ib. 105. (Uso sust.) Ikhusi zuten Israelgo Jainkoa eta haren oinpekoa, zafirrezko tresna bat iduri zuena. “Sub pedibus eius” . Dv Ex 24, 10 (Ur oñen azpian, Ol, Ker, Bibl oinpean, BiblE oinazpian). Illargiak damu du zu jaioa: / eguzkia da zure oinpekoa: / izarrak zure bekaitzen urtzen daude. NEtx LBB 385. v. tbn. IBk Mt 5, 35.

  2. (Dv→A, H). “Taburete” A. v. oinpetako.

  3. (Hb, Dv, H), huinpeko (Hb). Alfombra. Oinpekoa, (alfonbra, alegia), maiztua agiri da. NEtx LBB 101s.

  4. (R ap. A ). Pedal. “Pedales, tablas cuyo movimiento impreso por los pies activa el telar” A. Oiña ezarri eban egokion oinpekoari eutsala; jaso eban gurpiltxu orreri bira eragiñaz, pedala, goialdera. Geroago, […] eskuiko oiña beronen aldeko oinpekoan ipiñi nai izan eban. Erkiag BatB 75.

  5. “(AN-5vill), arruinado” A.

  Sinonimoak: iz.

  [pedala]: pedal (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. pedal
  fr iz. pédale
  en iz. pedal
  port iz. pedal

  Testuinguruan

  Mugitu ere ez da egiten oinpekoei eman eta eman ari dela. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:10 pm on 2021/05/24 Permalink | Reply
  Tags: O   

  onerizko 

  iz. Jas. Maitasuna, amodioa. Berehala arbuiatzen edo onesten baitute, autorearen aldera duketen gaitzerizkoaren edo onerizkoaren eredura.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  onirizko. (L ap. A ; Lar, H), onerizko (SP (-ritzko), Lar, Añ (G), H (G; + -nh-)), onirizgo (H; -nh- Dv), onerizgo (-nh- H). Amor, cariño. “Badukegu oneritzkoa gaitzerizkoarekin, nous pouvons avoir l’amitié avec la haine” SP. “Agrado, consentimiento” Lar. “Caridad, amor de Dios o del prójimo, Jainkoaren edo urkoaren onesguna, onerizkoa” Ib. “Cariño” Añ. “Attachement, amour, bienveillance, affection” Dv. Badukegu etsaiaren alderakotzat gaitzerizkoa, onherizkoarekin. Ax 273 (V 182). Berehala arbuiatzen edo onhesten baitute autoraren alderat duketen gaitzerizkoaren edo onheritzkoaren eredura. ES 198 (177 onheriz-). Lagun urkoarekiko karidadea, onerizkoa eta ongi naia. Ub 206. Habeak egin ditu zilharrez, etzin-lekhua urhez, igan-tokia purpuraz: erditan hedatu du onhirizgoa, Jerusalemeko alaben ariaz. Dv Cant 3, 10 (Ol maitakuntza). Haragiaren atseginetan ez ohi da dantzarik eta irririk baizen, iaterik, edaterik eta onerizkorik baizen. Ax (ed. 1864), 175 (Azkue traduce “placeres”; en la 1.ª ed. 355 (V 236) amoriorik). Onherizkoatik gaitzerizkoa, baketik gerla. Ib. 175s (en la 1.ª ed. 356 (V 236) onherizkoatik). Zure izena erazagutu diet […], zuk neri izan didazun onerizkoa oiengan izan dedin ta ni oiengan. Ir YKBiz 466.

  ONIRIZKOTAN EDUKI. Amar, querer. Onirizkotan iduk zatzue zuen etsaiak. Dv Mt 5, 44 (Lç onhets itzazue, He, TB, EvL, Ip, Echn, SalabBN, Ur, Leon, Or, BiblE mait(h)atu, Samper onetskitzie).

  Sinonimoak: iz. jas.

  [maitasuna]: askonahi, maitasun, maitatze, nahitasun, amodio Ipar., askogura Bizk., maitazarre jas., amore g.e., maitakuntza g.e., maitantza g.e., onerizte zah., oniritzi zah., maitagune Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (zah.) (Ipar.) amor, caridad
  fr iz. amour, charité
  en iz. love, charity
  port iz. amor, caridade

  Testuinguruan

  Eta hau, hori eta hura oroit dezaket, baina nola utzi alde baterat Maddalenek osabari zion amorioa, haren onerizkoa eta haren ongi-nahia! [Lur bat haratago, Joan Mari Irigoien, Elkar, 2000]

  

   
• 

  Maite 9:22 pm on 2021/05/18 Permalink | Reply
  Tags: O   

  onkaitu 

  du ad. Merezi izan. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  onkaitu. (Lar, Dv (que cita a Lar y Manterola)). Merecer. “Merezi, sinónimo euskaro de este verbo: onkaitu” CancB III 211. Oroitu bear zuen bedorrek ez dala aski itzkidatzea, ez moldeari izer eragitea, bigirunezko izen ondroso au onkaitutzeko. “Para merecer este decoroso título”. Izt, carta a JJMg 43. Moldaera onek onkaitu duen saria (Donostia, 1879). JFlor. Ainbeste maitasunek eztu onkaitu edo merezi gure biotz dana? Ag Ezale 1897, 127b. (Part. en función de adj.). “Merecido, onkaitua” Lar (→) Izt 72v. Gizon andi onen izena guziok aitatzen degu maitasun onkaituarekin, da A. Larramendi! Ag Lar 545.

  Sinonimoak: ad.

  [onkaitu] : merezi izan

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es ad. merecer
  fr ad. mériter
  en ad. deserve, be worthy of
  port ad. merecer

  Testuinguruan

  Ainbeste maitasunek eztu onkaitu edo merezi gure biotz dana? Ag Ezale 1897, 127b.

  

   
• 

  Maite 9:16 pm on 2021/04/21 Permalink | Reply
  Tags: O   

  ogendant 

  adj. Batez ere Zub. Hobenduna.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hobendant. ogendant (S ap. Lrq ; Dv, Foix). Culpable. “Coupable, ogendant” Foix (Lhande transcribe erróneamente ogendante). v. hobendun.
  Bekhatore miserable ogendant [bat] . Mst III 52, 3 (Ip ogendün, Ol, Leon (h)obendun). Ogendant bazira, phensamentian ükhen ezazü, nahi zirela gogo hunez khanbiatü hunialat. Ib. 46,1 (SP hobenduri, Ip ogendün, Pi errudun, Ol, Leon (h)obendun). Jaun erretora / etzünin etxekiten ogendant lioba. Etch 82. Erran behar da eztirela bethi ogendantak, eta etxeko nekeziak badiala artetarik beste erazlerik. ArmUs 1899, 41. Orai, seküla beno ogendantago dira khrixtiak Jinko gabeko eskoletan haurren ezartez. Herr 15-9-1960 3.

  Sinonimoak: izond. Zub.

  [hobenduna]: errudun, hobendun Ipar., kulpadun beh., kulpante beh., bekatari g.e., faltaduri g.e., kulpagarri g.e., baiadun Ipar. g.e., faltadun Ipar. zah., hobenduri Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Z) culpable, responsable
  fr izond. responsable, coupable
  en izond. guilty, responsible
  port izond. culpado, -a, responsável

  Testuinguruan

  Floyd hil zuen polizia ogendant. #gaurkohitza

  Floyd hil zuen polizia ohiaren kontrako epaia mugarri izatea espero dute. Chauvin delitu guztietan erruduntzat jo du epaimahaiak, eta 40 urte inguruko zigorra jaso dezake. Black Lives Matter mugimenduak pozez eta zuhurtzia handiaz hartu du erabakia. [Ander Perez Zala, Berria.eus, (2021-04-21)]

  

   
• 

  Maite 9:59 pm on 2021/04/07 Permalink | Reply
  Tags: O   

  odolbildu 

  iz. Gorputzean gertatzen den odol biltze edo gatzatzea; bereziki, kolpe baten ondorioz azal azpian egiten dena. Ik. odolbatu; odoluri; ubeldu²; tronbo. Odolbildu haietatik zaina eten eta odola kanporatzera ez dago pauso bat baizik. Koma-egoeran izan zen bi egunez, kolpearen ondorioz buruan egin zitzaion odolbilduaren eraginez. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  odolbildu. (Gc ap. A), odolbiltu (R ap. A ), odolbitu (G-azp).
  “Roncha, sangre coagulada” A. Odolbildu oetatik zaña eten eta odola kanporatzera ez dago pauso bat baizik. Aran-Bago ManMed 262. Odol bildu oek izendatzen dira, lendabizikoa . bizia eta bigarrena mansoa. Ib. 262.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [ubeldura]: ubel, ubeldu, ubeldura, ubelune, ubeluri Ipar., uspel Ipar., uspeldura Ipar., belundu Gip., beltzune, odolbatu, odoluri Ipar./Naf.    

  [odolbatua]: koagulu, odolbatu, odoluri Ipar./Naf.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1)  iz. coágulo [de sangre] (2) iz. cardenal, roncha, moretón, moradura
  fr (1) iz. [koagulua] caillot ; coagulum (2) iz. [ubeldua] bleu
  en (1) iz. (blood) clot (2) iz. [ubeldura] bruise
  port (1)  iz. coágulo[de sangue] (2) iz. hematoma

  Testuinguruan

  EMAk «balizko lotura» bat atzeman du AstraZenecaren txertoaren eta odolbilduen artean [EMAk «balizko lotura» bat atzeman du AstraZenecaren txertoaren eta odolbilduen artean, Edurne Begiristain (berria.eus, 2021-04-07)]