Updates from Eneko Bidegain Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Eneko Bidegain 8:23 am on 2013/05/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    erlats 

    Normalean, marranta, eztula edo bestondoaren ondorioz gertatzen da ahotsa edo boza erlats edukitzea. Badira pertsona batzuk berez boz erlatsa dutenak.

    Orotariko Euskal Hiztegian:

    erlats (B, BN-baig; VocBN, Dv, H (+ h-)), erlas (BN-baig, R), erlatz. Ref.: A (erlats, erlas); Satr VocP.

    1. Ronco; afónico. La forma con h- inicial que da Harriet, y de la que no hallamos ningún ej., se debe sin duda a una conjetura etimológica de éste (lo deriva de hertsi y latz). Mintzoa erlats, minkor eta ilhun. Hb Egia 141. Halako boz herdoil eta erlats bat. Elzb PAd 39. Zure mintzo erlats hori batere ez da izabarena. GAlm 1947, 29 (ap. DRA). Karraxi erlatzez darraikiola. Ibiñ Virgil 78.

    (H), erlatz. “Par ext., en parlant d’un son peu clair. Ioare, izkila herlatsa” H. Berantkorrak Martiren borontze-ots erlatzak zirikatzen ditu. Ibiñ Virgil 109.

    erlatx. “El que habla con grajeo” VocB.

    2. erlatz (BN-baig ap. A). (Sust.). Ronquera; catarro. “Romadizo, constipado” A. Marranta baten ondotikako erlatsa. JE Med 56. Ehun bat marhanta, beste hainbeste erlats eta nik dakita zonbat ezuntsa. GaztAlm 1934, 33 (ap. DRA).

    Erlats-ekin loturik, “erlastu” aditza ere aipatu behar da. Norbait hoztu baldin bada, adibidez, hozte horren ondorioz erlastu dela erran daiteke: “erlastu zara. Non hoztu zara?”.

    Bestetik, “erlastu”-k badu bere adiera metaforikoa ere, behereko adibidean ageri den bezala. Zer da “Auto erlastua”? Motorrak ongi funtzionatzen ez duena? Zarata edo azantz handia ateratzen duena?

    erlastu (L, B, BN, S, R; O-SPAd, SP, Lar, Dv, H (+ h-)). Ref.: A; Gte Erd 172.

    Enronquecer. “Erlastea, se morfondre, devenir enroué” O-SPAd 883. “Zintzurra erlastu zait (B, S), erlastua dago (BN-lab)” Gte Erd 172. Konzientzia da behin ere […] marrantatzen edo erlasten ezten predikari bat. Ax 426 (V 276). Erlastua zela eta ez gehiago irrintzina egiteko adinean. JE Bur 149. Kantuño horrek zintzurra erlastu ere daut. Barb Sup 25. Gizon erlastu hura. Ib. 81. Bere boz erlastuarekin. Lf Murtuts 33. Oiu arroz erlastuta (erlaztu, marranta dauka, ronco). Zait Sof II 52.

    (Fig.). Oto erlastua. JE Ber 98.

    erlatxtu. “Adquirir ese defecto [de hablar con grajeo]” VocB. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: adj.
    [marrantak jo] marrantatu, erlastu (Elhuyar Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

    es (1) ronco, -a; afónico, -a (2) ronquera, afonía
    fr enrouement ; enroué, -ée
    en (1) hoarse (2) hoarseness
    port (1) rouco(a) (2) ronqueira, rouquidão, afonia

    Mintzoa erlats, minkor eta ilhun. Hb Egia 141 (Orotariko Euskal Hiztegia)

    erlats (thehealthtime.com)

     

  • Eneko Bidegain 6:00 pm on 2012/07/12 Permalink | Reply
    Tags:   

    pitrail 

    Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak eta Orotariko Euskal Hiztegiak, “petral” hobesten dute, edo “pitrail” jartzen dute “petral” sarreran, nahiz eta ez den zentzu berean erabilia. “Petral” hitzaren lehen adiera da, “soineko bazterra”. Bigarrenik, “petrail” erraten zaie emazteek edo neskek bidean soinekoan metatu lohi zatiei. Hemen, hirugarrena aipatu nahi dugu, guztiz desberdina: “pitrail”. Eta honek erran nahi du “habe”.

    3. (B), pitrail (BN; Dv (BN), H (L, BN)), petiale (ph- S), peitheralia (det., H (S) Lh peithelari), puteralia (det., H (S) Lh putelari), pitral (BN-baig), pitrale (S; Foix ap. Lh), bitralia (det., S ap. Giese CasaS 11). Ref.: A (petral, pitrail); Lh (pitrail); Giese CasaS 11; Lrq (phetiale); Satr CEEN 1969, 210; Izeta BHizt2. Viga. “La gran viga transversal que soporta las vigas” Giese CasaS 11. Amorio soberatuak eginarazten du etan ez ikustea dena maliziaren biga o petrala (B, s. XVIII). BOEans 779 (v. tbn. en la misma pág. petral bat). Nolaz ikusten duzu aurhidiaren begian puska, eta ez aldiz pitrailla zihaurenian? AR 425. Inaisioineko pitral bat paraturik. HerVal 162. Pitral bat irozketan. Ib. 249. Edo nola erraiten duzu zure anaiari: utz nezazu zure begitik lasto baten idekitera, zuhaurek baduzularik pitrail bat zurian? SalabBN Mt 7, 4 (Echn zur-petral; v. tbn. Gazte 1960 (Noviembre), 4 (ap. DRA) zihauenin den phetialia). Gathez estekatzen dituzte pitrail lodi bati. Prop 1876-77, 51.

    Eta zati honetan ageri ez dena, “pitrail” pertsonentzat, bereziki gizonentzat, ere erabil daitekeela. Gizon pitraila gizon handi, lodi eta azkarrari erraten zaio. Luze eta mehea, “kankaila” edo “kankailua” den bezala, gizon handi eta zabala “gizon pitraila” da.

    “Eta kaskobeltz pitrail horri, gure zerri hiltzeko kanit-marrazarekin moztuko dizkiot… moztu beharrak!” (Daniel Landart, Xuri, gorriak eta…)

     

  • Eneko Bidegain 9:17 am on 2012/07/04 Permalink | Reply
    Tags:   

    maingu 

    Pertsona maingua, pertsona herrenari erraten zaio. Maingu da. Maingu egiten du.

    1. Cojo.

    Zakuskianean mutuak minzatzen, hebainak sendaturik, mainguak zabiltzala.

    Mainku bat bi alderat trinkulin trankulin zohan.

    Baina badauka zentzu metaforikorik ere. Lan bat erdizka egitea, lan hori maingu egitea da.

    (Fig.). Gauza ederrak erranik ere, mainku-airean atheratzen badira [pertsuak]. Lf ELit 92.

    Edo bestela, norbait burutik jota baldin badago edo burutik ez bada osoa: burutik maingu dela erraten da.

    3. (AN-gip-5vill, BN-arb), mainku (BN-arb; -kh- H), maiku, manku. Ref.: Gte Erd 287, 289. (Fig., gralmte. acompañado de burutik). Inútil, torpe. “Ez naiz, uste baduzu ere, burutik mainkhu” H. Etzan bere denporan burutik mankoa. AB AmaE 235. Bere zaharrean […] burutik maingu ez dena. HU Zez 130. Ez zukeela kaskoa zangoak bezain maingu.

     

  • Eneko Bidegain 10:36 am on 2011/11/04 Permalink | Reply
    Tags:   

    pert(t)oli 

    Perttoli pertona buru arinari, ergelari, kaskarinari erraten zaio, Nafarroa Beherean. Eztabaida dago hitza nondik ote datorren: batzuen ustez Martial Henri Berdoly XIX. mendeko politikari errepublikarraz trufatzeko sortutako hitza da; beste batzuen ustez, hitz hori lehenago agertua da, eta Zaldubik eta Hiriart-Urrutik Berdoly izendatzeko hitz horrengana jo zuten, hitz jokoa egin asmoz.

    (BN-baig-lab ap. A; H), pertoli (BN-ciz ap. Gte Erd 287). (Aplicado a personas). “Au fig. et à la forme diminutive, il se dit d’une personne changeante, sans consistance, légère” H. “Persona ligera, correvedile” A. Gte Erd 287 recoge pertoli en BN-ciz para la acepción “tonto”. (En los dos primeros ejs. parece tratarse de nombre o sobrenombre). Haitz baten itzalean / ontsa jan edana, / Perttoli jakintsuna / zagoen etzana: / “Haitzean hezkur eta / khuia nun emana!” Ez zitzaioen ongi / Jainkoaren lana. Zby RIEV 1908, 761. Perttoli jaun abila / hortan lokhartu zen. Ib. 761. [Paulo laborariak] behin alorretik etxeratzean kausitzen du bere emazte perttolia gizon arrotz batekin. Othoizlari 1958, 154. Jende perttoli, pika-buxtan batzuek hedoietan gora altxatzen zituzten gisa hortako balentria ederrak! Etcheb MGaric 229. Uste ukeitea bertzeak gu baino hobeak direla, perttoli; bainan asmatzea gu baino bihurriagoak direla, zoro eta zozo. SoEg Herr 19-10-1967, 1. Zer ttorttola gaixua udako lekuetarat joaiteko xoxo gaixo bat bezala? Zer perttolia! GH 1973, 83. (Orotariko Euskal Hiztegia)

    Entzun:

    Perttoli by enekobidegain

     

    • xme 11:47 am on 2011/11/04 Permalink

      Berdoly baino lehen hitza existitzen zela frogatzeko daturik badea nehon?

    • Eneko Bidegain 1:04 pm on 2011/11/04 Permalink

      Dokumentu honetan http://euskaltzaindia.net/dok/ikerbilduma/73408.pdf 47-48. orrialdeetako orri azpiko oharretan azalpen batzuk ageri dira. Froga garbirik ez, ordea.

    • Eneko Bidegain 2:04 pm on 2011/11/04 Permalink

    • Maite 5:03 pm on 2011/11/04 Permalink

      Ez dakit zergatik, baina kodeak huts egin du eta ez zen audioa entzuten. Ea orain! Eneko, ze ideia polita audioarena!! Mila esker! 🙂

    • Norastorgarlensiu 8:23 pm on 2018/03/12 Permalink

      Errobiren kantore batek Perttoli du izena.

    • Norastorgarlensiu 4:32 pm on 2019/01/20 Permalink

      Agur.

      Errobiren kantore baten izena orobat.
      Ez addiorik.

      N.

  • Eneko Bidegain 7:15 am on 2011/10/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    mindulin 

    izond. Ipar Euskal Herriko hitza, pertsona negarti antzekoa, ahula, mengela izendatzeko:

    Maitatzen zituen, bainan batere mindulinkeriarik gabe, sanoki, gizonki. Bainan sinheste aphurreko mindulin horiek ez bide zakiten Jainkoari emana irabazitan emana dela, batentzat ehun biltzen direnaz geroz.

    mindulin (BN-lab ap. A; Lh), minddulin, mindulina. (Orotariko Euskal Hiztegia)

    “Canijo. Gatu mindulin ohoin bat, gato canijo y ladrón” A. “Sainte nitouche” Lh. Aski, mundua, gorde zak bisai minddulin hori. Iratz 63. Eta kolpatuak arrapostua boz mindulin, pleinutsu batekin. Herr 31-3-1960, 4. Behin edo bertze ikusten dire presuna mindulina batzu othoitzean hari, lephoa han-harat makhurtua. Etcheb MGaric 98 (ap. DRA). Sinheste aphurreko mindulin horiek ez bide zakiten Jainkoari emana irabazitan emana dela. Lf ELit 337.

    Adierak adj./s. (col.)

    kakanarru, nano, ipotx; makal, ahul, mengel, meko, erkin

    Beste hizkuntza batzuetan:

    es canijo, -a
    fr faux jeton, pleurnichard, -e
    en puny, weak


     

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel