Updates from Eneko Bidegain Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Eneko Bidegain 8:30 am on 2014/08/26 Permalink | Reply
    Tags:   

    irindegi 

    iz. Irina egiten eta gordetzen den tokia. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    irindegi (Dv, H), irintegi (S; Lar, Añ, Hb (ap. Lh), H), irindei (B, Ae), irintei (BN; VocBN > vEys), uruntegi (Añ). Ref.: A (irintegi); CEEN 1970, 330; Izeta BHizt (irindeia); Gte Erd 182.

    Harinero, cernedero, lugar de la casa destinado a la harina, a preparar el pan, etc. “Harinero, el sitio” Lar y Añ. “Bluterie, magasin de farine, pièce où l’on pétrit le pain” Dv. “Artesa, pieza en que se amasa el pan” A. “Lugar donde se amasa la harina. Ama irindeian dago. Irindei ederra dugu” Izeta BHizt. “Sukaldea eta irindeia elkarren ondoan dire (B)” Gte Erd 182. v. iringela. Sukhalte, eskele, eskelerpe, irintegi, labategi, oro gizunez betherik dirade. Béhéty GH 1931, 109.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es harinero [lugar para amasar y guardar la harina]
    fr fournil

    Entzun:

    Gaur egungo baserri batzuetan, irindegia izenez ezagutzen den gela badago, bertan irinik gordetzen edota ogirik egiten ez bada ere; sukaldetik hurbil izanik, janaria kontserbatzeko tokia da. Lehen urdaiazpiko eta xingarrak zintzilik, orain kongeladoreak.

    irindegi (Irudia: atlasdemurcia.com)

     

  • Eneko Bidegain 10:20 am on 2014/08/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    ezpara 

    iz. ZOOL. Tabanidoen familiako intsektu dipteroen izen arrunta. Proboszidea ziztatzeko moldatuta duten euliak dira. Arrak polenez elikatzen dira. Emeak gizaki eta beste zenbait animaliaren odolaz elikatzen dira eta ziztada mingarriak egiten dituzte. Larbak harrapariak dira.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Orotariko Euskal Hiztegian:

    ezpara (V, G, AN-gip; Dv (sin trad.), H), ezpare, ezpada (V, G, B, BN, R; Dv, sin trad.), espara (V-ple-gip, G; SP, O-SPAd 883, O-SP 228, H), espada (V-gip; H), espare (BN, S; VocBN, H), espari (S; Foix ap. Lh), lespada (L-ain, BN-lab-baig; H), lespara (L), lezpada (S; Dv s.v. ezpara). Ref.: A (espara, espare, ezpaada, ezpara, lespada); Lrq (espare); Lh (lezpada); Iz ArOñ (éspara, ezpadia); Elexp Berg (ezpada); EAEL 99.

    Etim. Se trata de un préstamo: cf. lat. vespa; v. SHLV 512 y FHV 253. Tábano. “Esparak, mouches longues qui se laissent prendre et qu’on a peine de chasser” O-SP 228. “Taon” H. “Espara, tábano” A. “Lespada, lespara, mosca verduzca” Ib. “Lezpada (S; Foix), var. de lespada” Lh. “Éspara bat, ésparia, mosca que chupa sangre a las vacas” Iz ArOñ. v. 2 ezpata, ezpe, ezpateuli. Deusik ez du [artxipoteak] lakasta eta lespada (edo beltzuntza) baino maiteago. Dass-Eliss GH 1923, 597. Saietsean ezpareak miztokatu balu, ez uan erneago jarkiko ta zutituko. TAg GaGo 72. Ezpareak eztenkatu dun zezena bezela zutitu zan. TAg Uzt 47. Ostikoz eta muturrez uxatzen zituen abereak ezpare ta eulien zulatu miñak. Ib. 268. Ezparak bialdu eutsezanean. Ker Ps 78, 45 (Dv ulieria, Ol ezpe ziztzikari, Or 77, 45 euliak).

    Sinonimoak: iz.
    [Tabanidoen familiako intsektu dipteroa] : iteuli, habe, ezpata-euli (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (Zool.) tábano (Tabanus sp.)
    fr taon
    en horsefly
    port mutuca

    Entzun:

    Oinen azpian belar bigun ongi zainduaren ukitua, ezpara baten burrunba belarriaren ondotik igarotzen ari zaidalarik.  [Brooklyngo erokeriak, Paul Auster / Oskar Arana (Alberdania, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    ezpara (argazkia: dinosoria.com gunetik hartua)

     

  • Eneko Bidegain 7:46 am on 2014/04/01 Permalink | Reply  

    haizatu 

    1. du ad. Zerbait haizetara bota, haizearen eraginpean jarri; bereziki garia eta antzeko laboreak haizetara bota, lastoa eta alea bereizteko. 2. du ad. Egurastu. 3. du ad. Airean dagoena, haizearen eraginez trinkotasuna galduz joan desagertu arte. Kea bezala haizatua. 4. du ad. (hed.) Desagertu, galdu. Hire liburuaren urrin ona ez duk haizatuko mila urtetan. 5. da/du ad. Haizez edo airez puztu. Haize bigunak oihala haizatzen duela. Basoan jandako belarrak haizatu zizkion, nonbait, hesteak astoari. 6. da/du ad. (hed.) Harrotu, hantustez bete. Munduak haizatu zuen, bere bihotzean esateraino: “Nire aitalehenak baino gehiago dakit”. 7. du ad. Uxatu, aienatu. Etxetik zakur amorratua bailitzan haizatu zuten. 8. du ad. Ahaikatu, zirikatu. Txakurra behin eta berriro haizatuz. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Azpimarratu behar da ez duela ordena hori proposatzen Orotariko Euskal Hiztegiak:

    1. Ahuyentar, espantar; disipar (el humo, el miedo, la confusión…); expulsar, echar. “Effaroucher” SP. “Abigere” Urt I 24. “Chasser les oiseaux, la volaille; effaroucher les animaux” Dv. “3. chasser, faire envoler des oiseaux; […] 4. chasser, expulser, mettre en fuite; […] 5. dissiper, faire évanouir” H. “Espantar animales” A. “Aizatu […] (S-saug), chasser au loin” Lh. “Despachar” Asp Leiz2. v. uxatu.
    2. Aventar (el grano), dispersar, esparcir (algo al viento, en el aire); airear, orear, ventilar.
    3. (Urt I 412, H), haizetu (H). Soplar, dar aire.
    4. “Soplar la dama, aiza dama” Lar (ref. al juego de damas).
    5. axetu. Echar a volar. v. airatu.
    6. Incitar, azuzar.
    7. Inflar(se), hinchar(se).
    8. “Aizatu (Sc), agarrarle a una persona por los miembros y hacerle dar contra la tierra repetidas veces” A. “Faire toucher terre à quelqu’un; basculer, terrasser. A! ze holakuaren aizatzia! (S-saug), Ah! quelle envie de jeter à terre un tel” Lh.
    9. “Meteorismo agudo o gases en la panza [de la oveja] (aizatu)” JMB AEF 1955, 113. v. tbn. AEF 1956, 92.

    Sinonimoak
    [uxatu] : aienatu, aldenarazi, aldendu, desagerrarazi, uxatu, haizarazi Ipar., kasarazi Ipar., kasatu Ipar., aizkatu g.e., akazatu Zub. zah.
    [haizeratu] : haizeratu g.e.
    [zirikatu] : akuilatu, hots eman, kilikatu, kinatu, narritatu, tarritatu, tentatu, zirikatu, aholkatu Ipar., huiatu Ipar., kitzikatu Ipar., xaxatu Heg., zitatu Bizk., atitxatu Zub., axekatu g.e., narrikatu g.e.
    [egurastu] : egurastu, haizeberritu, haizeztatu, aireztatu Ipar.

    en
    1 du ad. to winnow
    2 du ad. [egurastu] to air, to ventilate
    3 du ad. [uxatu] to frighten away, to scare away
    4 da/du ad. [haizez puztu] to blow up, to inflate; to swell up

    es
    1 du ad. aventar
    2 du ad. ventilar, orear, airear
    3 du ad. (hed.) dispersar, arrastrar; hacer desaparecer, destruir
    4 du ad. ahuyentar, espantar
    fr
    1 du ad. vanner
    2 du ad. aérer, ventiler ; exposer à l’air
    3 du ad. (hed.) disperser, emporter, porter
    4 du ad. inciter
    5 da/du ad. (se) gonfler, ballonner, (s’)enfler
    6 da/du ad. (hed.) (se) dissiper, devenir plein de vanité
     

    Entzun:

    Hura xukatu ordez, urduri uzkurtu zituen aurpegiko muskuluak, intsektu gogaikarri bat haizatu nahian bezala. [Bederatzietatik bederatzietara, Leo Perutz / Anton Garikano (Alberdania-Elkar, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    Gaur mendiaren lepoan atzeman nauen haizeak nau hangora haizatu, edozein ufako aski baitzait funtsean airatzeko. [Azken apeza, Piarres Aintziart (Elkar, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    Komediantea barrez hasi zen; karpeta ireki eta folio mordoa haizatu zuen, dirua haizatzen den bezala, hatzekin sortaren ertza sakatuz. [Belarraren ahoa, Harkaitz Cano (Alberdania, 2004)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    haizatu (Wikimedia Commons)

     

  • Eneko Bidegain 9:41 am on 2013/11/15 Permalink | Reply
    Tags:   

    zinkurin 

    iz. 1. Kexa; hasperena. 2. Negar-zotina. • zinkurin-mingurin. 1. Gehiegi eta arrazoirik gabe kexatzen dena. 2. (pl.) Arrazoirik gabeko kexak.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz.
    1 hasperen, intziri, auhen.
    2 arrangura, atsekabe, nahigabe, bihozmin, intziri, hipa, negar-zotin, zizpuru, kexa. atsegin, plazer

    zinkurin(a)ka: intzirika, hipaka, negar-zotinka, zizpuruka, kexaka

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es queja, quejido, lamento; suspiro; sollozo
    fr soupir, gémissement, plainte, murmure
    en moan, groan; sob; sigh
    port queixa, lamúria, queixume; suspiro; soluço

    Hitz honi tiraka:

    zinkurin-minkurin, zinkurina-mingurina, zinkuri-minkuri

    1. (Sust.). Queja, lamento. Debriak eroan du zühürtzia. Berriz ere entzünen dügü karraska ederrik, zinkhuri-minkhuri hunik. ArmUs 1903, 12. Han-hemenka, zinkurina-mingurina zenbeit goiti-beheiti, emeki bada emeki, herrietako apez guziak lotu dira sail berriari. Othoizlari 1965, 15.

    2. zinkulin-minkulin (BN-baig ap. A). (Adv.). Melindrosamente, con afectación. “Zinkulin-minkulin duzu hori (BN-baig), ese está haciendo mañas” A (s.v. zinkulin). Ez du balio zinkulin-minkulin mila elhe banoren erabiltzea: ez dute ukhanen, ez badute berek behar dena egiten. SoEg Herr 14-7-1955, 1.

    3. zinkulin-minkulin. (Adj.). Melindroso, delicado. Ez ditu gure populuak behar, oraiko egunean, gidari lehun, irri-mirri edo zinkulin-minkulin batzu, bainan izpiritu erneko eta gogorreko gizonak. Herr 30-7-1964, 4.

    Entzun:

    Datu argigarriak eman zituen Kike Amonarrizek herenegun arratsean Tribuaren berbak saioan. Munduko 7.000 hizkuntzen artean, euskara ez dago batere postura txarrean, ia milioi bat hiztunekin. Badakigu, bistan da, frantsesaren, gazteleraren eta ingelesaren erdian itota bizi dela euskara, baina produktiboa dea beti zinkurinaka aritzea?  [Anitz gara, Eneko Bidegain (Larrepetit, 2013-11-15)] (Berria.info)

    zinkurinaka (Wikimedia Commons)

     

  • Eneko Bidegain 10:25 am on 2013/10/10 Permalink | Reply
    Tags:   

    hitzordu 

    Pertsona batek baino gehiagok elkartzeko finkatzen duten egun, ordu eta lekua.

    Sinonimoak:  iz.
    [zita] : zita (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan, Elhuyar-en arabera:

    (esp) cita [para estar con alguien]
    • Ezkutuko hitzordua: cita secreta.
    • Bihar hitzordua dut nire medikuarekin: mañana tengo hora con mi médico.

    (fr) rendez-vous
    (en) 1. profesional batekin appointment 2 lagun batekin date

    ‘Hitzordu’ hainbat gisetara erabil daiteke:
    Orotariko Euskal Hiztegiko sarrera:

    Cita. “Rendez-vous” Casve. Hitzordua beraz koral kantuak maite dituzten guzieri heldu den igandean arratsaldeko lau orenetarik aintzina. Herr 9-11-1995, 1. Albret plaza berri eta pollitean da hitzordua hilabeteko bigarren igande oroz. Herr 18-4-1996, 6. Beroan bero hitz-ordu bat eskatuz Chirac-i berari bai eta Juppé gobernuburuari. Herr 6-6-1996, 8.

    Nolaerran.org hiztegiko sarrera:

    • norbaiti hitzordua eman/hartu (medikua, adibidez)
    • hitzordua finkatu (lagunen artean)
    • 10etan dut hitzordua
    • negozio hitzordu
    • aho artatzailearenean/dentistarenean hitzordua hartu
    • hitzordua badut medikuarenean
    • medikuak ez ditu jendeak errezibitzen hitzordua harturik baizik
    • partida hori urteko hitzordu nagusia izanen da
    “Rendez-vous” itzultzeko, “hitzordu” erabiltzen ez den kasuak:
    • Ez dugu esperantza genuen bezalako hazkunderik izan.
    • Aireportuan elkar ikusteko geldituak ginen.

    Entzun:

    hitzordu (Gaurko Hitza, CC)

     

    • Xabier 10:53 am on 2013/10/10 Permalink

      Medikuarenean ‘txanda hartu’ ere esaten dugu, ez dakit sinonimotzat har dezakegun… Bitxia da, ze gaztelaniaz ere ‘coger la vez’ esaten dugu guk, baina katalanentzat adibidez ezezaguna da erabilera hori, haiek ‘pedir cita’ edo ‘hora’ erabiltzen dute.

    • Maite 8:53 pm on 2013/10/10 Permalink

      Nik ere sinonimotzat hartuko nituzke, Xabier: ‘txanda hartu medikuarenean’ eta ‘hitzordua hartu’. 🙂

  • Eneko Bidegain 10:08 am on 2013/08/22 Permalink | Reply
    Tags:   

    zotz 

    iz. 1. (askotan pl.) Adar–zati txiki eta mehea. 2. Janariak ziztatuz ahoratzeko nahiz hortz arteko hondarrak kentzeko erabiltzen den zurezko ziri–antzeko txikia. 3. Txinatarrek jakiak ahoratzeko erabiltzen dituzten zirietako bakoitza, goilare eta sardexkaren ordezko direnak. 4. Upeletan, sagardoa edo ardoa ateratzen den zuloa estaltzeko erabiltzen den ziria. 5. MUS. Perkusiozko zenbait instrumentu jotzeko zurezko pieza buruduna. • ZOTZAK BOTA. Zotz egin. || ZOTZETARA JOKATU. Zotzak bota.  (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
    [zotzabarrak] :pl., zotzabar pl.
    [makilatxoa] : txotx

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

    es (1) ziria palillo (2) espiche, espita (3) abarra palito, ramilla, leña menuda, ramojo (4) Art. estique (5) Mus. baqueta, palillo (6) kaligrafian palotes (7) (ezezko testuinguruetan) nada, ni pizca
    fr (1) ziria cure-dents (2) (adar txikia) bâton, souche (3) Mus. baguette (4) (ezezko testuinguruetan) broutille, absolument rien
    en (1) ziria toothpick(2) (adar txikia) brushwood, small stick (3) (upeletan) bung, spigot (4) Mus. drumstick (5) (ezezko testuinguruetan) nothing, not a bit
    port (1) palito (2) Mus. baqueta

    Entzun:

    Orotariko Euskal Hiztegian:

    Zotz:

    1. Palillo; palito, leña menuda. “Bûchette, fétu”
    Esaera askotan da zotz hitza:
    “Quien espera desespera: beti bigar, beti bigar ezten onela bizi bear, gere zaiñak egin dira basoan zotzak bezein igar”
    “En casa del herrero, cuchillo de palo: arotzaren etxea zotzez”
    Errementarijaren etxian, zotza burduntzi.
    “Bero zakarra (G-azp, AN-gip), beroa zotzean eramateko modukoa (G-azp)” Gte Erd 133.
    2. (V, G; SP). Ref.: A; Elexp Berg. “Barrikaren zotza, doisil de barrique” SP. “(V, G), espiche. Zotzean dauka sagardoa (G), tiene vendiendo la sidra” A. “Zotzeko sardao, zotzeko sardaua, […] sidra que se sirve directamente de la barrica.

    3. Suerte. Cf. infra ZOTZ EGIN. Mariñelak eta gañerako ontzian zijoazenak, bizirik irteteko zer egin ezin asmatuz zebiltzala, gogoak eman zien, zotz egitea, esturasun artan nork ipiñi ote zituen.

    ZOTZAK JO. Tocar en suerte. Ta zotz eginda, Matiarengana zotzak yo baitzun, amaikaekin zenbatu zuten. Ol Act 1, 26 (Lç, He, Dv zorthea erori, BiblE egokitu).

    4. (Precedido de haur). v. umekondo, umemoko. Haur zotz izana gatik, joiten othe ninduenez, baditeke, bainan ez dut gogoan.

    5. (G-azp, L, Sal, S, R, Dv). Ref.: A; Gte Erd 13. Ni pizca, nada (en contextos negativos). “Ez du lan zotzik egiten,

    “Zotza-ziririk ez du irabasten, no gana nada” A Apend.

    6. Cf. ALFER ZOTZ. Kasik Ur-onttoan bizi ohi zen emazteki bat alferra… bainan alferra! Zotza, hots! Deus fitsik ez omen zuen egiten sekulan. “Paresseuse fieffée”. Barb Leg 140.

    ZOTZ ETA MUTU. Hor zagon zut-zuta, bizpahiru ogi-bihi ezpainen artean, zotz eta mutu! (Interpr?). Lf Murtuts 7.

    ZOTZA BEGIAN (EZ AGERI). “Adnubilat, illhun, goibel, beltz egiten du, […] ezta ageri zotza begian” Urt I 214.

    zotz (Wikimedia Commons)

    zotz (FlickrCC, Chaquetadepollo.)

     

  • Eneko Bidegain 8:57 am on 2013/06/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    laketu 

    Ad. (zaio, da). Norbait edo zerbait laketgarri gertatu, atsegin izan. Gizon gazteari laketu zitzaion eske ibiltzea. 2. da ad. (Ipar.) Atsegindu, jostatu. Lagun on horiekin zinez laketu naiz. 3. da edo zaio ad. (Ipar.) Ohitu. Abereak gogotik biltzen dira laketuak diren lekuetara. 4. du ad. (B) Baimendu, utzi. Ez dezala Jainkoak laket ni bere borondatetik aldentzea. (Harluxet entziklopedia) (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

    Beste hizkuntzetan:

    fr 1. se plaire, se complaire. 2. s’amuser, se divertir. 3. s’habituer, se faire à… 4. permettre, laisser
    es  1. gustar, agradar. 2. recrearse, divertirse. 3. acostumbrarse, habituarse. 4. permitir, dejar
    en 1. to enjoy oneself, to have a good time. 2. to become accustomed (to), to get used (to). 3. to let, to allow

    Bereziki Ipar Euskal Herrian erabiltzen den hitza. Nahiz eta, Iparraldeko kutsu bat eman nahiz-edo, “gustuko dut”, “gustatzen zait” adierazteko erabiltzen den gaur egun asko, goiko 3. adiera da maizenik erabiltzen dena eta erran-nahi oso zehatza duena; Orotariko Euskal Hiztegian bildu dituen adibide gehienak ere bide horretatik doaz:

    Toki hau lakhetzeko tokia da.
    Liburu hori lehen aldikotz eskuratu nuelarik, ez zitzaidala hanbat laketu.
    Lakhetzen zait toki huntan.
    Lakhetua da jadanik bere toki berrian.
    Lakhetzen zautzu gure herrian,
    Lagun on horiekin zinez laketu niz, / orok omorea on, kantuz eta irriz.
    Nik ez nuke laketuko infernuan,

    Entzun:

     

← Older posts

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel