1 iz. Lausoa, begietako eritasuna. Ganduak begiak lausotu zizkion. San Frantziskok begi bateko gandua kendu zion gazte bati, gurutze bat eginda. 2 iz. Behe laino mehea, eguratsa zerbait lausotzen duena. Itsasotik geldi-geldi jaikitzen zen gandu zuri arina. Gandu meheak. 3 iz. Beiran sortzen den lurrun geruza. Leihoko beiretako gandua. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[begietako lausoa]: lauso, geun Bizk.
[behe-laino mehea]: lauso, bruma Ipar. zah.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. bruma (2) iz. vaho de los cristales (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata fr (1) iz. brouillard, brume (2) iz. (Med.) cataracte en (1) iz. [lainoa] mist (2) iz. [lurruna] condensation, steam (3) iz. [begikoa] cataract port (1) iz. bruma (2) iz. vapor (de los cristales) (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata
Testuinguruan
Gandua Euskal Herriraino iritsi da, Saharatik datorren hauts hodeia ekarriz. (eitb.eus, 2022-03-15)
iz. Norgehiagoka batean garaileari ematen zaion saria.Garaisaria irabazi. 40 liberako garaisaria eman diote koplariari.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
garaisari. (Lar, H, Bera), garait-sari (Dv (-rh-)→A), garrait-sari. “Brabio, premio de los vencedores” Lar. “Prix dans un concours” Dv. Irabazirikan garaisaria. AB AmaE 115. Prima edo ohorezko garhait sarien ematea. Zby RIEV 1908, 89. Garai saria eman dakote […]: 45 libera. JE Bur 147 (144 garait sari). Haurren artean ezarriz hoberenentzat garhaitsariak. GH 1922, 112. [Indianoek] nihun ez dute segurki lehen garhait-saririk irabaziko beren edertasunarentzat! Zerb Metsiko 251. [Koroa] garrait-sari askotan duk ezartzen. Etcham 53. 1900 garrenean Azkaingo bestetan garaitsaria ereman duten neurthitzak. (ap. DRA). En DFrec hay 7 ejs. de garaisari. v. tbn. Lander RIEV 1914-17, 154. Zait Sof 29.
Sinonimoak: iz.
[garaisari] : garaikur, trofeo, sari (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Adorez 5000 hiztegia):
es iz. premio, trofeo fr iz. prix en iz. prize, award port iz. prêmio, troféu
Testuinguruan
40 liberako garaisaria eman diote koplariari. (Hiztegi Batua)
1adj. Zapore gazia eta geza batera dituena.Jaki gazi-gezak. 2 adj. Irud.Oroitzapen gazi-gezak. 3 (Izen gisa). Gazi-gezan ongi neurtutako ipuinak. Gaurko euskaran sumatzen den halako desoreka eta gazi-geza. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
GAZI-GEZA. (gazi-gaza Añ; gazgeza R ap. A).
A) (Adj.).
a) “Insulso” Añ. “Cosa de poca sal” A s.v. gazbeila. b) Agridulce. Barruko ar bat, izakai bat, gazi-geza, lakatz-leuna. Ag G 141. Hamabortz urtheko neska / -haur segailok, gazi-gezok. Mde Po 37. Oroitzapen gazigeza. Lasa Poem 64. c)Picante, malicioso. Ango bertso, kanta eta solas gazi-gezaz animaren samintasunak eztitu. Etxde JJ 269.
B) (Sust.).
a) (Pl.). Miscelánea; noticias variadas. Gazi-gezak. JBDei 1919, 284. Somatu al izan zituan izkirimiri ta gazigezak jaulki zituan. TAg Uzt 148. b) Vicisitud. Buru-auste danetan, gaxi-gex guzietan, zorionaren kutizia azaltzen du. T. Garbizu EEs 1929, 61. Bizitzaren ardatzean, gazi-gezak gelatzean. EZBB I 73. Zeiñek entenditzen du / besten gazi-gezan? Insausti 186. c) (Tras gen. o rel.). Sentimiento agridulce. Atsegiñik aundienarekin gerta dakikegun naigabetxoaren gazi-geza. Or QA 97. Zeruko erri-miñaren gazi-geza ukanik ere, pake sendoa zeukan. Ib. 116. Betiko aberria erdi-ikusteak eta atzerri ontan oraindik egon-bearrak emaiten dun gazi-geza. Or in Gazt MusIx 38. d) Gracia, malicia. Alako gazmin ta gazigeza bereizia izaten dakie. Erkiag Arran 135. e) “Gaxi-gaxa (AN-5vill) […], acedera” A.
gal-gal(-gal). (V-al, Gc, B, S, R ap. A; H (G)), kal-kal(-kal) (L, BN-baig ap. A ; H (L; + khal-khal)). (Onomat. de la ebullición; onomat. del líquido al manar, al rebosar o al ser tragado; onomat. del ruido del estómago hambriento). “Onom. d’un bouillonnement, d’un glou-glou. Kal-kal irakitzea […], bouillir à gros bouillons; verser avec glou-glou” H. Cf. VocNav: “Galgal, sonajero (Zona de Eslava)”. v. gar-gar.
[Suan] zegoan galgalgal egosten topinkada bat baba. Apaol 64. Gure urtsoa jautsi […] / Hor, edateko gal, gal, gal. Ox 101. Zalantz onek, nere barrena sutan galgal jartzen dit. Alz Ram 100. Abo-sudurretatik odol beltz zikiña dario galgal. Or Mi 60. Edariak gañez egiñen galgal. Ib. 74. [Sorterria] birjaioteko odol goriz gal–gal dagoala. Zubigar EEs 1930, 167. Tupina suan baitzuten, irakitan, gal, gal, gal ari. Barb Leg 132. Biotza arenganako maitasunez gal–gal eukiarren. Etxde JJ 234 (v. tbn. 10). Aitatu utsakin [eltzekondoa] tripak jartzen zaizkidak “galgal“… Lab Egan 1956 (3-4), 116. Sutan gal–gal egin arte jarri. Anab Poli 76. Odola jadanikan kal kal kal ari zitzaion barnean. Othoizlari 1961, 351. Karobia galgal beroena zegon garaiean. Ataño TxanKan 101. Gal–gal dirakien euskalkien arteko gerra. MIH 377. v. tbn. Sorarrain Lili 121. Gazt MusIx 97. NEtx LBB 333. Kal-kal-kal: Barb Piar II 254. Mingain guziak gal–gal etengabean jarri ziran.Etxde JJ 87.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. a borbotones, en ebullición fradb. en ébullition enadb. boiling; bubbling port
iz. Gola edo golak egiten dituen jokalaria; bereziki, gol asko egiten dituen jokalaria. (Maiz ona, nagusia eta kideko izenondoekin erabiltzen da). Ligako golegilerik onena.(Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz.
[golegile] : goleatzaile (Elhuyar Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
1du ad. Jas. Galdutzat eman. Artzain onaren poza, betiko galetsita zeukan ardia aurkitu zuenean. 2du ad. Jas. Hondatu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
galetsi.
I. (Vb.).
1. (L-ain ap. A ← Dv ; H). Estar a punto de perderse, dar(se) por perdido. “Galets, galeste, galetsi, courir le danger de se perdre, être en perdition (O Po 241)” Dv. “Considérer comme perdu, tenir pour perdu, désespérer de retrouver quelque chose. Galesten ahal duzu bilha zabiltzana […]. Semea eri du, eta are galetsia, il a son fils malade, et même désespéré” H. “Galetsi: 1.º desamparar (O Po 241); 2.º (L-ain), correr el peligro de perderse, estar en perdición” A. Laurdena, punsu iarririk / Herenak han ber’utzirik, / kexa zedin, alegia, / egon zela galetsirik. ‘Exposée à se perdre’ . O Po (ed. Michel) 241. –Nere amatxo gaxoak zerutik lagunduko niauk. –Oixen bai! Nola galetsiko din bere alabatxo kuttuna? TP Kattalin 185. Urde oiek baitegian galetsi niñuten. Etxde JJ 188. Artzai Onaren poza, betiko galetsita zeukan ardi gaixoa bere altzo errukiorran maiteki estutzen zularik. Ib. 279. (Part. en función de adj.). Ustekabez agertu baitzazkit nere alaba galetsiak. Zait Sof 138.
2. (Lar→H). Malograr(se), echar(se) a perder, (hacer) perder(se). “Malograrse” Lar. Traidóre jaikize / kóntra, ta eroririk / gizóna bizize / préso gal-etsirik. LE Kop 73. Eskandaloak Jesu Kristoren odola galesten du askotan. (153). LE-Ir. Bizio gonek galesten dio onra personai (165). Ib. Etzuen Jaungoikoak nai izandu alako edertasuna eta ainbeste zurtasun galetsi zitezela. Otag EE 1882c, 511. Poz ar-emanak ezin lezake / maitetasuna galetsi. Or Eus 79 (la trad. dice “impedir el amor”). Bere bizia galetsiko luke adiskidearen alde. Etxde JJ 39.
3. Despreciar. Utxalkeriz gañezka galetsi dute zelaia. Ag EEs 1917, 214. Iatunak ez dezala galetsi eztuna. (Col 2, 16). Or Aitork 282 (IBe gaitzets).
I I (Sust.).
1. “Malogro” Lar.
2. (L-ain ap. A ← Dv ). “Suprème danger” Dv. “Galetsiko, qui est d’un danger extrème. Galetsiko ordua, l’heure suprème dans le danger” Ib. Zure bekhatuak […] zer galetsi handitan ezarri zaituzten ikusten ez duzu? Dv LEd 66 (Cb Eg II 30 peligro). Nere galetsi hestu hunetan, alde orotara ematen dut begia. Ib. 168. Horrelako galetsitik eta atheka gaitzetik egizu harramaskan ihes. Ib. 104.
GALETSIAN. “Galetsian ibili da (L-ain), ha andado a punto de perderse” A. Aberri maitea zoritxarrez galetsian zetzala. Zait Sof 76.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) du ad. dar/tener por perdido, considerar perdido (2) du ad. echar a perder || (3) iz. peligro de perdición, riesgo de perderse fr en port
Testuinguruan
Berdin zaio dena, hainbesteraino ere, ezen nekea eta ukaldiak saihesteko eta janaria bilatzeko ardurak galetsi baititu. [Hau gizon bat bada, Primo Levi (Mikel Irurtia), Alberdania, 2011]
Reply