Gaurko hitza

Tagged: H Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:12 pm on 2022/01/10 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hizkatu 

  da ad. Eztabaidatu, liskartu. Zergatik hizkatzen zarete elkarren artean? Luzaz hizkatu ziren “erlijio berri” horretako gizon zenbaitekin.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hizkatu.

  1. Charlar, conversar. Emazte edo neskato baten beharrietara hitzkatzera, solhastatzera, legezko ezkontzan sartzeko borondaterik gabe. SP Phil 303. Hekiekin hizkatzen da eta hekiekin jaten ere du [Jesusek] . Lap 301s (V 138).

  2. (L-ain; SP, VocBN, Gèze, Dv; itz- B, S; VocB ). Ref.: A; Lrq (hitz). Discutir, disputar. Zeren hekin hizkatzeko ezpainuen nahirik. Harb (ed. 1690, ap. H). Zeren gainean hizkatu izan zarete bidean elkharrekin? HeH Mc 9, 32 (Lç, Dv iharduki, He minzo, Ker jardun, IBk, IBe eztabaida izan). Izkiribuz edo mihiz erraitera, pheredikatzera, hizkatzera, gudukatzera atrebi ditian. Ip BulaS 5. Samurtzeraino hizkatzen dire. Laph 30. Frantsesez algarrekin hizkatu ginen gizon hura. JE Ber 70. Gogortsu izkatu dira. Or Eus 28. Artzaiekin izkatu ziran. Ol Gen 26, 20 (Bibl hizkatu; Urt iharduki). Kisk eta Kosk hola hizkaturik borthizki, / Nor bere bideari baitziren jarraiki. Leon GH 1953, 199. Ez badira egundaino hizkatu ere eta are gutiago joka artzerat menturatu. JEtchep 46. v. tbn. Arch Fab 153. Ardoy SFran 126.

  . (Aux. trans.). Bidean zer izkatzen zenuten? Ol Mc 9, 33 (v. supra).

  . “(L-ain, BN, S, R), enfriarse en la amistad” A.

  Sinonimoak: ad.

  [eztabaidatu]: argudiatu, eztabaidatu, iharduki Ipar., debatitu beh., diskutitu beh., eleatu g.e., hizka-mizkatu g.e., arrazoitu zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. (Ipar.) discutir, disputar, enzarzarse con palabras
  fr da ad. discuter, (se) disputer
  en da ad. to quarrel, to argue
  port da ad. (Ipar.) discutir, disputar, enzarzarse con palabras

  Testuinguruan

  Zergatik hizkatzen zarete elkarren artean? (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 8:22 pm on 2022/01/01 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hatse 

  iz. Zah. g.er. Hastea, hasiera. Ni naiz hatsea eta fina.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  hatse. v. haste.

  haste. 1. (V, G, L, B, AN-ilzarb, BN, S, Sal, R; SP, Urt, Lar, Añ, VocBN , Gèze, Dv (+ a-), H), hatse (SP, Dv, H, A (que cita a E y Lç)), asite (Lcc). Ref.: A; Bon-Ond 157; Lrq. Principio, comienzo, origen. “Comienzo, asitea” Lcc. “Cabeza de proceso, testamento, &c., asiera, ástea, burua” Lar. v. hastapen, hasiera, hatsarre.

  Sinonimoak: iz. Ipar. zah.

  [hasiera]: abiada, abiatze, hasiera, hastapen, abiamen Ipar., haste Ipar., abiadura Ipar./Naf., hasmenta Naf., abio Zub., hatsarre Zub., hasibide g.e., hatsapen zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. (Ipar.) principio, comienzo, origen
  fr iz. commencement, origine
  en iz. beginning, beginning, origin
  port iz. começo, origem

  Testuinguruan

  Hatsea guztiaren erdia da. [Pitagoras Samoskoa]

  

   
• 

  Maite 11:51 pm on 2021/12/22 Permalink | Reply
  Tags: H   

  haina 

  izord. (Mugatua). Delako pertsona hura. Nor ere etorriko baita, haina ene laguna da. || haina2 [Oharra: Euskaltzaindiak, haina-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. adina].(Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 haina. 1. (L ap. A ; SP, Urt II 384 (haña), Lar, Dv, H). Aquél, (el) tal. (Se emplea siempre determinado, a diferencia de hain ). “Aquél, aquélla, haiña ” Lar. ” Gose denari jatera ematen ez dionak, hainak ez du berak urrikalmendurik merezi ” Dv. Tr. Documentado desde Leiçarraga en la tradición septentrional no suletina. Desde mediados del s. XIX su uso disminuye, y en el XX sólo lo emplea el meridional Orixe. Es empleado generalmente como anafórico, aunque lo hallamos precediendo a una oración de relativo en Voltoire, en unos versos de finales del s. XVIII, en Jauretche y en Duvoisin. Erraiten drauzuet, ezen […] ni igorri nauena sinhesten duenak, baduela bizitze eternala, eta haina ezta kondemnazionetara ethorriren. Lç Io 5, 24. Eta izanen da nork-ere inbokaturen baitu Iaunaren izena, salbaturen baita haina. Lç Act 2, 21. Baldin edozeinek Kristen Spiritua ezpadu, haina ezta haren. Lç Rom 8, 9. Haña aberatsa da Iainkoa baitan bere biotza ematen duenik. Volt 192. Hainaren emazteak du / iduriko aihena. EZ Eliç 272. Nausiorrek zioen / ihardatsi hañari. Ib. 200s. Halakoari eta haiñari, etzaitza hain fite eskuak maskurtzen. Ax 90 (V 61). Zeren haina baitabila / Iainko bilha munduan. Hm 47. Aurkhitu izan zuen haña ithurri ur baten aldean. Urt Gen 16, 7. Nork ere ezpaitu gizonen gogarako izateko gutiziarik […], haiña gozatuko da bake handi batez. Ch III 28, 2 (SP, Mst hura). Batak bilha beza hau, bertzeak hori; haiñak eman beza bere loria gauza batean, eta hark bertzean. Ib. 49,7. Ausartzen naiz erratera, haiña huts batetan ere ez litekela eror. He Gudu 43. Balin bada nihor zuen baltsan, ukho egiten ez diotenik bere buruari […], haina ezin izanen da ene dizipulu. Lg II 187. Ezen [bekhatu] bakhar bat ere ahalkez, beldurrez edo maleziaz gordetzen balitz, bekhatu mortal berri bat eginik lioake haina bere etxerat. Brtc 161s. Haina xoila duk konfiantzazkoa / zeina baitik [Elizak] berak aprobatzen. Iraultza 22. Jakin behar dute […] maiz eta errexki norbait hetan erortzen bada, grazien ithurria hainarentzat agortzen bezala dela. Dh 65. Erlixionean sarthua denaren bekhatuak handiago dire, zeren hainak hoben ekhartzen baitio erlixioneari. Jaur 142. Eta eztuenaren bethi gura denak, / lehen zuena ere galtzen du maiz haiñak. Gy 227. Nork ere maiteago baitu semea edo alaba ni baino, haina ezta enetzat gai. HeH Mt 10, 37. Haina da lur gizonik hoberena zeinak bihia eta bazka bazter berean altxatzen baititu. Dv Dial 46. Nork ere maiz hartzen baitu […], eta hainak […] borthitzen du bere arimako osasuna. Arb Igand 113. Ixtori ontan edirenen da atsegingarrienetan ediren laitekena […]. Ainaren bigarren zatia onela asten zen bada. Or RIEV 1929, 8. Artzai bazera, ba dakizu zer / dan “arkume gaitzetsia”; / –praile bizardun batek jarrita / ori nun izengoitia–. / Ainak (arek), ama bat, bi ere ez aski, / gose-erasana guzia. Or Eus 192.
  v. tbn. Arg DevB 133. ES 121. MarIl 33. (Con demostrativo). ” Haina hura (Lc), aquella persona” A.
  Egorriko darotzut Benjaminen tribuko gizon bat; sakraturen duzu haina hura ene populuaren erregetzat. Lg I 264. Dabitek yakin zuenean haina hura amalezitar baten gathibua zela. Ib. 292. Aski sasoiñ kontra hemen / haiña hura zen burlatzen. Gy 192. Erregek manatzen dionean norbeiti lan bat edo bertze, haina-harrek eztu utziko lan hura egiteko. Jnn SBi 126.

  2. (Pl.). “Aquéllos, haiñek ” Lar. Nik ere daritzat hañak / direla saltzailleak. EZ Eliç 237. Hainak eta halakoak mehatxatzeintu Ieremias profetak. Ax 192 (V 130). Infidelen kontra dira / finki mendekatuko […] / Haiñen erregeak dira / zepoetan sarthuko. Hm 100. Ekharri tudan arrozoinak eta presunaia handien exenpluak ez badira aski egiaren hainei sinhestarazteko. ES 169. Zeren haiñek ezpaitute egundaiño ikhusi berthutearen edertasuna. Ch III 20, 5. Ezen hainek bere gorphutzak dorpheki tratatzen dituzte. He Gudu 31. Hala ikhusten da Sakramenduetarik urrun dabiltzanen baithan, zeinen bizia egiazki lotsagarria baita fedearen begietan alfer dute hainek erratea, flako direla. Dh 219s. Dohatsu hainak, zeinen bihotza garbi baita, zeren ikhusiko baitute Jainkoa. Jaur 382. Eta mandotik kotxera zirenak igan nahi, / maizago mandotik haiñak astora dire yautsi. Gy 31. (Con demostrativo). ” Senda zaitzu haina hek berak zeinek urrun da galdegiten beitautzute sendatzea (Jaur)” Dv. ” Haina hek, ces personnes-là” H.
  Ezen haiña-hek ere, bere fama konserbatu nahizko lehian, osoki galzen dute. He Phil 224s. Haina hek atheratzen ditu mundupetik eta baztertzen Jaunak, beretzat konsekratzeko manera berezi batez. MarIl 116. Maitatu behar ditugu haina hek berak, zeinek ez baikaituzte maite. Jaur 105.

  3. (Con numerales). ” Haina batek (BN-baig), una persona” A. Orai urthe bethe alhargundu zena / eta atzotik hala dena, / hagitz dire diferentak; / ez laite erran haiña bat direla biak. Gy 264. Finkatzen dire [bi marimutillak] xedean. / Batek bi haiña hetarik / egiten du bere aldetik / zubian sartzeko urhats bat. “L’une de ces personnes” . Ib. 184. HAINA ETA HAINAK. Tal y tales, aquél y aquellos. Halakoari eta halakoei, hainari eta hainei, hala gizonari nola emazteari. Ax 346 (V 230). Eta halakoa eta halakoak, haiña eta haiñak maiz dira gaizki eta on-behar. Ib. 43s (V 27).

  Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  1. delako hura.
  2. e. adina

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izord. (L) ese, aquel, (el) tal (2) Ik. adina
  fr
  en
  port

  Testuinguruan

  Nor ere etorriko baita, haina ene laguna da. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 9:34 pm on 2021/12/17 Permalink | Reply
  Tags: H   

  harakai 

  iz. Haragitarako gizendu den aberea. Harakaiak hiltzen. Harakai gizenak. Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  harakai.

  1. (G, AN-5vill, B, BN-baig, Sal; Aq 469 (G), Añ, VocB), harakei (V, G, S; SP, Añ, H (L, BN)), araki (V-arr-al, G-goi), arkai (A). Ref.: A (arakai , arakei , araki); Satr VocP (arakai); Gte Erd 149; Izeta BHizt2 (arakai) . Cebón. “Res muerta sin hacer pedazos (G)” Aq 469. “Cebón, buey” Añ. “Oveja con cuernos y también la destinada a matar” VocB. . “Cebón” , “cebón que se cría para cecina” A. “Oveja destinada a carne” Satr VocP. . ” Ahari hori harakaitako behar dugu (AN-5vill)” Gte Erd 149. En DRA, s.v. arakai, se le da tbn. el significado de “fiesta de la matanza del cebón”. Huná, aprestatu dut neure barazkaria, ene zezenak eta harakei gizenduak harakeitatu dirade, eta guzia prest da. “Mes bêtes engraissées” . Lç Mt 22, 4 (Ol araki gizenduak; He gizenarazi ditudan gauzak, Dv azienda gizenduak, Echn animale gizenduak, Ur abere gizenduak, IBk haragitarako gizenduak). Arakai bat dakarra. (Larraun, 1614). ReinEusk 128. Ala [jai egunetan] ekusten da erri andietan, erretzen dala ogia, iltzen dirala arakaiak, eta ez da au debekatzen premiari begiraturik. AA II 51. Errezibitia bi arakai. HerVal 203. Arakaio [sic] borz emerezira libera, […] ortxaiseneko arzar bat aari bat, […] ortxaiseneko semiaina iru aari. Ib. 201. Meza hasirik zen. Horra nun laborari batek ekarten dian ahüñe bat ederrik. Mañañak nahi üken zükian Haritchabalet-i jakin-erazi baziala harakeia, harakei gazte eta gizena. Const 24 (cf. Etxde JJ 20s: Mañañak jakin-erazi nai izan zion bere apaiz jaunari arakei (aragia jaten zaion aberea) guri ta mardul bat ekarri ziotela). Víctima, animal que se inmola. Moxek erantzun zion: “Izkiguzu, ordea, gure Yainko Yauberi eskeñi bear dizkiogun arakei ta opariak”. ‘Hostias quoque et holocausta’. Ol Ex 10, 25 (Urte sakrifizio eta holokausta, Dv bitimak eta holokaustak).
  

  2. harakei (S ap. A), harekei, haraki. Carne de animal sacrificado. “Carne en venta” A. Aberen hartzez harekei formaz edo berze faizoiñez, harmeki laster eta presa eginez. Etchart 1.1v. Lürrian aldiz zer da edertarzüna, gorotz zathi bat elhürrez estalirik, beire bat kolore faltsüz pintratia [sic], arakei bat horek zathizkatzen diena. Egiat 185. Manhatü zian gero khen ladin khorpitza etxerik ta arakeietara urthik. Ib. 174. Erosten duzienian / harakirik buxerian / libera hamabia sos / paka ezazie han berian. AstLas 41.

  3. (Lar→H), arkai (Lar). “Cecina, […] síncope de z ezen illa, toro muerto, arkaia, arakaia ” Lar. [Oilo] batzuk saldu, besteak zezin edo arakai-ordez emon, besteak txitatako gordeaz. Ezale 1897, 197a. Atzo erriogia ta arakaia irentsita, biar arakaia ta erriogia jan bear dutenai, ezin bada, bi zukuren urren, eltzekariak eman, gero bi jaki ugariz naia egin dezaten? A Ardi 46.

  4. Carnicería, matanza. Danielek ber gaiza dereikü eskentzen, orozbat Jusef Ama Berejinaren senharraren ametsetik, errege Herodaren arakeietik Jesusen salbatzeko, Ejipatara zianian eraman. Egiat 271. HARAKAI-HILTIN. “Arakei-hiltin (S-saug), charogne” Lh.

  Sinonimoak: iz.

  [harakai]: haragitako abere, haragi-abere, okela-abere (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. cebón, -ona (2) iz. víctima, animal que se inmola
  fr (1) iz. engraissé
  en (1) iz. fattened
  port (1) iz. cevado(a)

  Testuinguruan

  Ahari hori harakaitarako behar dugu. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 10:33 pm on 2021/11/24 Permalink | Reply
  Tags: H   

  hamahiru 

  1 zenbtz. Hamabi eta bat, 13. Hamahiru urte eman zituen eri. Hamahiru urtez preso egona. Hamahiru hortzeko area. Bost liberako hamahiru txanpon. Hamahiruren artean. Berrogeita hamahiru. Hamahiru mila. Heldu diren hamahiruak onik heldu dira. 2 iz. Zenbaki arrunten segidan hamahirugarrena. Hamahirua zenbaki itsusia dela esaten dute batzuek. Sei eta zazpi hamahiru dira. Hamahiru zenbakia. 3 (Data adierazteko). Aurten, otsailaren hamahirua igandea da. Hurrengo egunean, ekainak hamahiru, bete egin zitzaigun desira. Uztailaren hamahiruan bukatuko dugu ikastaroa (Hiztegi Batua)

  Wikipedia:

  Hamahiru (13) hamabiaren ondoren eta hamalauaren aurretik doan zenbaki naturala da. 13 seigarren zenbaki lehena da, 11aren ondoren eta 17ren aurretik.

  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) zenbtz. zehazt. trece (2) iz. [zenbakia] trece
  fr (1) zenbtz. zehazt. treize (2) iz. [zenbakia] treize
  en (1) zenbtz. zehazt. thirteen (2) iz. [zenbakia] thirteen
  port (1) zenbtz. zehazt. treze (2) iz. [zenbakia] treze

  Testuinguruan

  Gaurko hitzak gaur hamahiru urte bete ditu! #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 12:49 pm on 2021/10/30 Permalink | Reply
  Tags: H   

  harpa jo 

  Iseka-edo egin. Ik. adarra jo. Hori ez duk arrazoia, hori harpa jotzea duk. Irakurleari harpa jotzeko idatzia. Harpa jotzen ari da: txantxetan ari da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  HARPAJO (V-gip, G-azp). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 164 y 271. Tomar el pelo, burlarse. “Arpia joten, loc. adv. que significa: en broma. Arpia joten diardu eta ez zeixozu ezer sinistu” Etxba Eib. “Alkarri arpa jotzen ari dira (G-azp)” Gte Erd 271. “Arpa jotzen ari da (G-azp)” Ib. 164 (junto a beti neri adarra jotzen ari da, etc., de otras zonas). Cf. supra los ejs. de Iraola, donde se juega con el sentido literal y fig. de la expresión. Ori eztek arrazoia, ori dek arpa jotzia. Iraola 98. Pikaru orrek ez du besterik: / maleziya eta tranpa; / gazte-gazterik ikasiya da, / ederki jotzen du arpa! Auspoa 63-64, 183. Alain Robre Grilleten nobelak irakurri ezpadituzu, nere ipui au, irakurleari “arpa jotzeko” idatzia dala, uste izango dezu. NEtx Antz 101. Utzi itzazu alde batera ziriketa beltz oiek. Ezpaitegu denbora arpa-jotzen galtzeko astirik. Ib. 118. Mutil zarrari erasotzen zioten, arpegian “arpa-jotzeko” irri-parre gaiztoa, agiri zutela. Ib. 119. Errero-perratzale Bilabonakoa, arpa jotzeko ez dek toki txarrekoa. Egan 1976, 226. Ez, beintzat, lanik ez dagoala esanaz arpa joaz ibili. AZink 140.

  Sinonimoak: ad. beh.

  [adarra jo]: adarra jo (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es tomar el pelo, burlarse
  fr se moquer de qqn
  en to make fun of sb/sth, to pull sb’s leg
  port pegar no pé de alguém

  Testuinguruan

  MIKEL.- (Moztuz eta adarrean) Tira, Xanti. Zer behar duk? Ez hintzen guri harpa jotzera etorriko, ez?… [Adio, ene Margari, Goenkale, 2001 (Egungo Testuen Corpusa)]

  

   
• 

  Maite 10:37 pm on 2021/10/09 Permalink | Reply
  Tags: H   

  heiagoraka 

  adb. Heiagoraz. Eskuak bere begitarte erreari loturik, heiagoraka ari zen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  heiagoraka. (H), heigoraka. A gritos, gritando. “À hauts cris” H. Izialdurak heiagoraka abiarazi zituen. “Prae timore clamaverunt” . Dv Mt 14, 26 (Ip oihuz hasi). Heigoraka zauden (muttiko) bi biak. Iratz (ap. DRA). Eskuak bere begitarte erreari lothurik, heiagoraka ari zen. “Il se lamente sans arrêt” . Barb Leg 24. Heiagoraka joan zen gero jaunaren ganat, eta, bethi bezala, Maria Balentinaren gain eman zituen oro. “En poussant les hauts cris” . Ib. 68.

  Sinonimoak: adond.

  [heiagoraz]: heiagoraz Ipar. jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  fr adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  en adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  port adb. (Ipar.) gritando, gimiendo

  Testuinguruan

  Gau guztia heiagoraka egon ginen. (Elhuyar hiztegia)