Gaurko hitza

Updates from otsaila, 2018 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 11:23 pm on 2018/02/21 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aniztasun 

  iz. Anitz izateko nolakotasuna. Karitateak estaliko du bekatuen aniztasuna. Ez dago inolako bitasunik, askotariko aniztasuna baizik. Alderdi eta sindikatu aniztasuna. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aniztasun, aniztarzun (Sal, R ap. A), hanitxtarzun (Dv (S), que cita a Mst), hainitztasun (SP), hainiztasun (H).

  “Multitude, multiplicité” SP. “Abundancia (hablando de frutas)” A. Karitateak estaliren du bekhatuen anhitztasuna. Lç 1 Petr 4, 8 (He bekhatuen multzo handia, TB bekhatu oste bat, Ol ogen asko, IBk y IBe bekatu asko). Batasuna Eliz-Aman desiratzen duzuna, / Permeti eztezazula, othoi, hanitztasuna. EZ Man II 61. Hark egin derauzkigun ontasunen hainitztasunak. SP Phil 204 (He kontu handiak). Ala beita handi, Jauna, zure lotsa dienen, begiratzen düzün eztitarzünaren hanitxtarzüna. Mst III 10, 1. Salbamentiaren lekhü següriala hel nadin ber, zer axola düt, nik soferitü dütüdan gaizen hanitxtarzünaz eta handitarzünaz? Ib. 57, 4. [Aita saintiak] relijiuser orori etsenplutako eman izan dira eta haboro korajatü behar gütie bizitze ezpiritüalian borogü egiteko, eziez ephelen hanitxtarzünak gure laxükerietan egon erazitzeko. Mst I 18, 4 (Ch haiñitz ephelen, Ip ephelen hanitzak). Ez dago inolazko bitasunik […] askotariko aniztasuna baizik. MEIG VII 164. En DFrec hay 7 ejs. de aniztasun, uno de anitztasun y otro de ainiztasun.

  Sinonimoak: iz.
  [aniztasun]: ugaritasun, maiztasun, askotasun, pluralismo. Ant. sinpletasun  (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. variedad, diversidad; pluralidad, pluralismo
  fr iz. pluralité, multiplicité, diversité, le grand nombre, la grande quantité
  en iz. diversity, variety; plurality
  port iz. variedade, diversidade; pluralidade

  Gizakien aniztasun eta desberdintasun hori, bada, kontu handiz gorde eta zaintzekoa da.  [Sagua, eulia eta gizakia, François Jacob / Juan Garzia (EHU, 2004)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  aniztasun

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:27 pm on 2018/02/19 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  atezatu 

  ad. atezatu, ateza, atezatzen du ad. Tenkatu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  atezatu. v. atesatu. || atesatu (Dv, H, A (que citan a He)), atezatu (-au V-m ap. A), ateza (V-m ap. A).

  Tensar, estirar. “Tendre. Zurdak atesatzea (He), tendre les cordes (d’un instrument de musique). Arkua atesatzea (He)” Dv. “Atesatzea, bander, tendre. Arko edo arbalezta atesatua, […] (He Phil)” H. “Ateza, atezau (V-m), estirar una cuerda” A. “Boliñak bela atesatzeko, bolinas o tensores” Elizdo EEs 1926, 31. v. bandatu. Cf. atezu, atasa. Gitarra iole batek, bere gitarraren zurdak […] largaturik, atesaturik, behar den soinura ematen dituen bezala. He Phil 528s (SP Phil 521 bandatuz). Zergatik darabillazu zure arkoa edo arbalesta bethi atesatua? Ib. 368.

  (Fig.). Afirmar, fortalecer. Izan zaitezte beraz pairakor zuek ere eta atesa zatzitzue zuen bihotzak. “Confirmate”. He Iac 5, 8 (TB, Ol azkartu, Ker, IBe indartu). Aphur bat pairatu dukezuenean berak zaituzte perfet errendatuko, borthiztuko eta atesatuko. He 1 Petr 5, 10.

  Sinonimoak: ad.
  

  [atezatu]: tinkatu, atezu jarri. Ant. laxatu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. estirar, tensar, atirantar, atiesar, tensionar
  fr du ad. [haria, soka] tendre
  en du ad. to tense, to tighten, to pull
  port du ad. esticar, estirar, estender, esticar, retesar

  Kate motzean lotutako zakur atezatu bat ematen zuen haragi puska harrapaezin baten aurrean. [Zoaz infernura, laztana, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2008)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  atezatu (Irudia: conmassenalesquepelos.es)

   
• 

  Maite 10:52 pm on 2018/02/18 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  balios 

  adj. Ipar. Baliotsua. Gordailu bat dugu, guretzat guztiz baliosa eta maitagarria dena. Harri zurizko aldare balios bat. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: izond. Ipar.

      [baliotsua]: baliodun, baliotsu, baliozko, preziatu, prezioso zah., preziotsu Gip. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Ipar.) valioso, -a; estimable; precioso, -a
  fr izond. (Ipar.) précieux, -euse
  en izond. valuable
  port izond. (Ipar.) valioso, -a; estimável; precioso, -a

  Uko egin diot beraz adiskidantza balios horri, eta neure maitale izateari atxiki natzaio. [Harreman arriskutsuak, Choderlos de Laclos / Jon Muñoz (Ibaizabal, 1997)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  balios (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:28 pm on 2018/02/17 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  begitazio 

  iz. Irudipena. Ikusita ere uste izango nuke begitazioren bat dela. Benetan edo begitazioz. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  begitazio (Lar, Añ, H), begitan(t)zino (V-gip), begitanzio, begitazino (V-gip; Lar, Añ), begitazinoe. Ref.: Iz ArOñ (begitantziñua), UrrAnz (begitantziñúa); Etxba Eib (begitxanziño); Elexp Berg (begittaziñua). Tr. Documentado sobre todo en autores vizcaínos. En DFrec hay un ej. de begitazio.

  1. Imaginación; figuración, ilusión, visión. “Parecer equivocado”, “fascinación, alucinación”, “representación, figura, imagen”, “trampantojo” Lar y Añ. “Aprehensión, por imaginación”, “cabilación”, “fantasía, vano ofrecimiento”, “fantasma de la imaginación”, “ilusión”, “viso, visos” Añ. “(V) imagination, croyance sans fondement” H. “La ilusión” Iz UrrAnz. “Visión, imaginación, ilusión engañosa. Begitxanziño batekin, astorauta dabill zoratu biarrian” Etxba Eib. “Alucinación, ilusión, visión engañosa. Eztakitt ze begittaziño euki neban. Ain edarra pentsau jatan orduan, da oiñ berriz…” Elexp Berg. v. begitasun, irudipen. Ez konfesatu burura etortzen dira[n] begitazioak, uste izanagatik konfesatu bear dituzula. Mg CC 159. Fedeak ez du gezurrik, ez begitaziorik, ta bai zimendu galduko ez dana. Ib. 197. Ikusita bere usteko neuke begitazinoren bat dala. Mg PAb 155. Ez da hau begitazino edo bildurtuteko geituz esaten dana. Mg CO 82. Ondo konfesetan dirialako begitazino ta uste txaarraz duazanak komulgetara, jaaten dabee Jangoikuaren juizijua itsu itsuban. Ib. 93. Zeinbat begitaziño, irudipena, zorabio, burukala, asmu ta asmo ilun itzalak eztitu batek bere barruan igaroten? Añ NekeA 219. Geijago zirudijan amesetako begitazinoe edo beste munduko gauza bat, kriatura bizija baño. JJMg BasEsc 239. Euki eban bein baten esatera noian begitaziñoe ta ames bat edo, obeto esateko, zeruko argitasun ta dei bat. Ur MarIl 9. Desegiñ ziran baña alako amesak, / begitanziño areek gaur jataz garratzak. AB Olerk 95. Gau batez amets txit triste eta bildurgarriak egiñ ondoan, esnatu eta eziñ beregandik botarik begitazio hilgarri aiek. Arr May 77. Irudipen uts, begitaziño soil, lilura-izpi, gurari-ernamin: zer ete? Erkiag Arran 83. Jenteak pentsatzen zuen baserri ume arren begitanzioren bat izango zala [Maria Santaren agertuera]. Ag EE 1895b, 76s. Ori piezi-ori ikusi dotenian bildurtu nok, ze, maillaturen bat eukala begitxandu jatak eta. Baña, nere begitxaziño bat besterik eztok izan. SM EiTec2 137.

  2. (Lar, Añ), begitazino (Lar, Añ). Equivocación. Ezagun ditekean ekibokazio edo begitazioarekin juramentu egiten badu, orduan eztu gezurrezko juramenturik egiten. Gco II 156.

  3. Imaginación (facultad). Begitazioaren eskumendetik ateratzen den edozein gauzak, [analizatu ezkero] bere ederraren eta lilluraren geiena galtzen duelako. Vill Jaink 128.

  Sinonimoak: iz.

      [irudipena]: aburu, aieru, irudipen, iruditu, begitasun g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. imaginación, figuración, fantasía, ilusión, visión
  fr iz. imagination, fantaisie
  en iz. illusion; imaginationy
  port iz. imaginação, fantasia, ilusão

  Ikusita ere uste izango nuke begitazioren bat dela. (Hiztegi Batua)

  

  begitazio (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:25 pm on 2018/02/16 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  largatu 

  ad. largatu, larga, largatzen du ad. Zah. Laga. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [askatu]: askatu, jaregin, liberatu, libratu, lokabetu, laxatu Ipar./Naf., soltatu beh., delibratu Ipar. zah.

      [utzi]: laga, utzi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. (zah.) liberar, largar, soltar, dejar libre (2) du ad. (zah.) h. laga, utzi dejar, abandonar
  fr du ad. (zah.) h. laga, utzi libérer, relâcher
  en abandon
  port deixar

  Izpiritua largatu zait, laxatu, haitzaren nasaia ene izate osoan sartzera doa, pertzepzioa sendimendu bilakatzen zaidala ohartu gabe. [Azken apeza, Piarres Aintziart (Elkar, 2005)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  largatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:57 pm on 2018/02/15 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tetelekeria 

  iz. Ipar. eta Naf. Ergelkeria, inozokeria. Tetelekeriak egin. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tetelekeria. Tontería. Aho-mihitan gogotik zerabilzkaten Turruten-Bordako premuak haurrean eginikako tetelekeria larrixko batzu. GaztAlm (ap. DRA, que no da más ref.). Nork zaitu sinhets-arazi, xutik joan ez ditakeen, lerratu gabe egon ez ditakeen, tetelekeria hori? GH 1955, 207. Heien tetelekerier kasu egin orde, karkailaka hasten nakote irriz sudurrerat. Herr 26-12-1957, 2. Hasiko gare gure harat hunat ez deusen kondatzen, doi bat emendatuz balentriak eta hein bat gurbilki gordez gure huts, tetelekeriak. Etcheb MGaric 204. Eta hemen haste pariatzaile, jokatzaile batzuen pergario, zimardika, aiherkundezko tetelekeriak! Etcheb GH 1973, 347.

  Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

      [ergelkeria]: ergelkeria, inozokeria, kaikukeria, kirtenkeria, lelotasun, sanokeria, tontakeria, tontotasun, tutulukeria, txatxukeria, txotxolotasun, zozokeria, zozotasun, menskeria Ipar., pellokeria Ipar., pernandokeria Ipar., lerdokeria Heg., gangarkeria Bizk., kokolokeria Bizk., lelokeria Bizk., tentelkeria Bizk., txotxolokeria Bizk., alukeria beh., inuzentekeria beh., memelokeria beh., ergeltasun g.e., mozolokeria Bizk. g.e., txotxakeria Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (GN/Ipar.) tontería, bobería, imbecilidad
  fr iz. (GN/Ipar.) sottise, idiotie
  en
  port

  Ehun bat urrats egiten dituzte tetelekeria kondan, alde bat haserretzea baino hobe delakoan…  [Anbroxio, Eneko Bidegain (Elkar, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  tetelekeria (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:28 pm on 2018/02/14 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  piperropil 

  iz.  Gran Enciclopedia de Navarra:

  Postre navarro que fue muy popular en la Zona Media, donde casi ha desaparecido, y vigente aún en la Montaña, fundamentalmente en las márgenes del Bidasoa. Palabra compuesta del latín (piper) y vascuence (opil), significa literalmente torta de pimienta, nombre por el que aquí se conocen las especias en general.

  Los piperropiles eran tortas de mecetas, tanto en los barrios de Pamplona como en los pueblos de la Cuenca y otras zonas de Navarra. Las fiestas de los barrios pamploneses tuvieron honda vigencia hasta la década de 1920. La primera Guerra Mundial, que supuso una conmoción y un cambio de costumbres en todo el continente, acabó con ellas.

  Los piperropiles fueron desapareciendo de Pamplona al mismo tiempo que las mecetas de barrio. En los pueblos perduraron hasta después de la guerra de 1936, momento en el que, debido a la escasez de azúcar y harina, fueron suprimiéndose de las fiestas.

  En Urdiáin las piperropillas son unas tortas que brindan las mozas a los jóvenes del pueblo en determinadas fiestas; en Artajona a los talos de maíz se les llama maizopiles o porropiles; en Puente la Reina se hacían en Navidad y coincidiendo con la matanza, al mismo tiempo que se cataba el vino nuevo en las bodegas.

  La receta de los piperropiles pamploneses es la siguiente:

  Ingredientes y cantidades:

  Una docena de huevos; medio kilogramo de azúcar de caña, morena; un kilogramo de harina de trigo, aroma a voluntad, preferible canela molida; levadura en polvo.

  Preparación:

  batir los huevos con el azúcar y después mezclar la harina y la canela. Hecha la masa, modelar los piperropiles, bañarlos con huevo batido, adornarles con maná, y cocerlos en horno más bien fuerte, para que tomen buen color.

  En Bidasoa y Valle de San Esteban de Lerín

  En cambio, por las tierras del Bidasoa y Valle de San Esteban de Lerín siguen teniendo actualidad y presencia en las celebraciones festivas. En Lesaca, el día de Reyes, los atautxis (padrinos) acostumbraban a obsequiar a sus ahijados con piperropiles. Su receta, que como la de Pamplona es inédita y no aparece en ningún tratado ni de cocina ni de repostería, es similar, pero con una distinta proporción, que la hace más liviana. Y es así:

  Ingredientes y cantidades:

  Seis yemas; ocho cucharadas de azúcar; ocho cucharadas de harina; dos cucharillas de las de café, de canela molida. Potestativo: nueces o almendras peladas.

  Preparación:

  Se bate bien el azúcar con las yemas hasta que quede una pasta bien unida y espumosa. Seguidamente se le va añadiendo poco a poco la harina, procurando conseguir una pasta homogénea.

  En la fuente de horno, untada con mantequilla, se van poniendo montoncitos, en forma regular si se les quiere individuales o en forma de roscas, y se pone al horno. Para su mejor presentación, pasados un par de minutos y cuando la pasta ha tomado un poco de cuerpo, se pincelan los piperropiles con un poco de yema, que previamente se ha dejado en una jícara aparte, y se le echa entonces un poco de azúcar. Sobre cada piperropil puede ponerse media nuez o una almendra. Se vigila el horno y se saca antes de que se doren mucho.

  Jatorrizko orrian ikusteko: piperropil.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  torta de pimienta
  fr gâteau au poivre
  en pepper cake
  port bolo de pimenta

  Gaurko egunean neskek mutileei “piperropilak” oparitzen zizkieten.  @Harritarte2    (Twitter, 2018-02-14)]
  

  

  piperropil (Argazkia: enciclopedianavarra.com)