Gaurko hitza

Updates from iraila, 2018 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:20 pm on 2018/09/30 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zogi 

  adj. g.g.er. Zuhurra, zentzuduna. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zogi (G; Lar -> Dv, Añ, Izt 99v, H), zoegi, ziogi (V; Mg PAbVoc 225, Izt 17v y 72v, Dgs-Lar 3 y 10, H), soigi (V; Mic 6r), zuegi (G, AN; Aq), zeogi (Dgs-Lar 7), zioki (Izt 17v), zoi (G-nav). Ref.: A (zogi, ziogi, soigi, zuegi); CEEN 1969, 84.

  1. Prudente, sensato. “Cuerdo, soigia” Mic 6r. “Discreto” Lar. “Cuerdo” Lar, Aq 1152 y Añ. “Prudente” Lar e Izt 99v. “Mirado, detenido” Aq 70. “Avariento, que corta el pan escaso, ziogia” Izt 17v. “Zaietan ziogi, urunetan ero, mezquino en salvado y pródigo en harina” Ib. 72v (tomado de Mg PAb 121). “Ecónomo” Dgs-Lar 3. “Prudente, avisé, circunspect, sage. Zahietan zur, zogi, iriñetan ero, prudent quand il s’agit de son et fou quand il s’agit de farine” H. “(G?), prudente, circunspecto” A. “Ziogi, […] económico, prudente” A, que cita a Moguel. “Eguberri, eruek iyerri; zoiek ere larri, Navidad apresa a los locos, y a los cuerdos casi (G-nav)” CEEN 1969, 84. v. zuhur.

  Yaz zoegia <yaço-> ninzan, / aurten erua (Cantar de Perucho). TAV 3.1.15. Baldin Konfesore jakinsu zogiaren esana gogotik artu, ta egiten badezu, guztian erremediatuko zera. Cb Eg III 392. Zaijetan ziogi, urunetan ero. […]. Esan gura dau, zai apur bat galdu eztedin bildur ta ikara; ta uruna ondatuba gaiti ardurarik ez. Mg PAb 121 (cf. Lar: “Allegadores de la ceniza y derramadores de la harina, zaietan zur, ta iriñetan ero, iriñetan zogi”, quizás por error). Birjiña guziz zogi eta zintzoa. AA CCerac 319. Esaerea loi lardats aiek esaten ezpaditut, biziro zogia ez naizela esango dute. Arr May 68. Ezaguturikan A. Larramendik zeukan jakin-zabal eta zogiaren (prudente) izena. Ag Lar 551. Esanaz ez dala zogia ta egokia etsai oiekin erasoan sartzea. Kortazar Serm 220. Neskatxa zogi aratza. Ag G 333. Neska zogiena, zarrastelegi dun bere zoragarriak illargiari agertzen badizkion. Amez Hamlet 34. Eguberri eruek igerri, zohiek (cuerdos) ere larri. (G-nav). EZBB I 87 (la -h-, meramente gráfica, se debe al recolector).

  “Advertido, despejado, despierto, zolia, sena, […] zogia” Añ.

  2. “Sohegi (BN arc.), prudencia” A, que cita el ej. de Oihenart (pero la grafía s- representa aquí /s/). Azti bi jin dira gure okolura, batak du izen zohegi, bertzeak aztura. “Prudence”. O Pr 548. Zogia bear-izan nuen orratik, idazti-izenburuaren entzunak eman zidan poza estaltzeko. “Mucha discreción”. Ldi RIEV 1929, 209 (Or ib. 7 zuurtze aundi; AIr RIEV 1928, 602 zuurtzi andia; Anab ib. 610 zentzua).

  ZOGI-ZOGI. “Zogizogi bizi da, vive muy cuidadosamente (msLond)” A. Agureri ez akar egin, aolku baizik, aitari bezela; mutillei, anaiei bezela; atsoei, amari bezela; ta neskatillei, arrebaei bezela, zogi zogi, ordea. Ol 1 Tim 5, 2 (Lç kastitate guzirekin, TB garbitasun guzian, Dv garbitasun osoarekin, Ker garbiro-garbiro, BiblE garbitasun osoz).

  Sinonimoak: izond. g.e.

      [zuhurra]: diskretu, zuhur, gurbil jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. prudente, precavido, -a, cauteloso, -a (2) iz. Ik. zohi
  fr prudent, prévoyant
  en prudent, wise, cautious
  port adj precavido(a), prevenido(a), cauteloso(a)

  Berez, leialen artean, inor ez Swann bezain zogi eta onginahitsua; baina bera ez beste guztiak ohituak zeuden, ordea, beren maiseaketak txantxa arruntez, zirrara- eta jatorkeria-apur batez, gatz-ozpintzen; aldiz, baldin Swannek, higuin zituèn eta sekula haietaz baliatzen ez zèn “ez da gaizki-esaka jardutearren, baina… ”  [Denbora galduaren bila I. Swann-etik, Marcel Proust / Joxe Austin Arrieta (Alberdania-Elkar, 2010)] (Ereduzko Prosa Dinamikoa)

  

  zogi (Argazkia: deviantart.com)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:00 pm on 2018/09/28 Permalink | Reply
  Tags: U ( 112 )   

  unadura 

  iz. Ipar. Nekea, akitzea. Ik. akidura. Egiptorainoko bide luzeak emanen dien unadura. Bideko unadurak oro ahantziak ziren orain. Jainkoaren zerbitzuan unadurarik baizen sentitzen ez duzunean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  unadura (-nh- L, BN ap. A; -nh- SP, Urt I 305, Dv, H), onadura (-nh- Ht VocGr, Arch VocGr).

  Cansancio, fatiga; tedio, hastío. “Lassitude” SP. “Ennui” Ht VocGr. “Ennui, fatigue” Dv. “Fatigue, lassitude, proprement sentiment de fatigue, de lassitude” H. “Tedio, hastío” A. Tr. Documentado en autores septentrionales no suletinos. La forma onhadura se encuentra en JesBihD y en un ej. de Herria.

  Unhadura, tristezia eta nekhadura molde guziez zapatua. SP Phil 196 (He 198 lazeria). Arima hek ongia egiten dute hain espirituzko unhadura handirekin, non edertasun guzia edekiten baiterauezate bere exerzizio onei. Ib. 29 (He 28 desgosturekiñ eta ispirituko uzkurtasunekiñ). Unhaduraz printaderetan. Mong 587 (595 unhadurik primaderetan). Gorputz herbal hau dakarkegiño, eziñ gaitezke […] bizi dolorarik edo unhadurarik gabe. Ch I 22, 5. Konsolazione eztiak gure onhaduren arinzeko. JesBihD 6. Desgustuaren edo unhaduraren lehenbiziko tentamenduari amor ematen diot. Mih 114. Unhadura ta gauza guziezko desgustu bat jabetzen da arima hazkar hartaz. Dh 480. Bidea nola zen luze, horlatan unhagarri; / unhadura ebitatzeko […]. Gy 146. Eta, gehiago dena, unhadurak, bethi aintzina yuanez, emaiten ditu ezin urrunago yuanezko estatuan [bideranteak]. He Gudu (1827), 194. Egun guzietako ogiaren irabazteko jasan behar diren unhadurak. Lap 49 (V 27). Esiptorainoko bide luzeak emanen dioten unhadura. Jnn SBi 18. Heien semeak hartu behar zituen unhadura eta lanengatik. Ib. 165. Zer pil pil goxoa bihotzean! Bideko unhadura eta gal-menak, oro ahantziak ziren orai han. Barb Sup 165. Beren onhadurak ahantzi dituzte lanak despeitu bezain laster krepa goxo eta champaña on bati esker. Herr 28-8-1958, 2. v. tbn. Zerb Azk 45. Unhadura: Hb Egia 102.

  “Besoan unhadura bat badut, j’ai au bras une sorte de lassitude” H.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [nekea]: ahitze, neke, akidura Ipar., iraungidura Ipar., abaildura g.e., anu g.e., neketasun g.e., hagoadura Ipar. g.e., nekadura Ipar. g.e., ahidura Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) cansancio, fatiga (2) iz. (Ipar.) fastidio, tedio, hastío
  fr (1) iz. (Ipar.) fatigue, épuisement, exténuation (2) iz. (Ipar.) ennui, découragement
  en (1) iz. [nekea] tiredness, fatigue, exhaustion (2) iz. [gogaitasuna] boredom
  port (1) iz. cansaço, fadiga (2) chatice, tédio, fastio

  Hala ere, berehala lokartu nintzen, azken asteko unadura guztia batera etorrita. [Mailuaren odola, Aingeru Epaltza (Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  unadura (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 6:38 pm on 2018/09/27 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aktibista 

  iz. Ekintzailea, zuzeneko politika- eta gizarte-ekintzetan era aktiboan parte hartzen duena. Ik. militante. Aktibista politikoak ere entrenatu egiten direla uste du hemengo jendeak. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.     [ekintzailea]: ekintzaile (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. activista (2) iz./ izond. emprendedor, -a
  fr iz. activiste
  en  iz. activist
  port (1) iz. ativista (2) iz./ izond. empreendedor(a)

  GNU proiektuaren 35. urteurrenean, Software librearen oinarriak ezarri dituzten aktibista guztiei zorionak.

   
• 

  Maite 8:57 pm on 2018/09/26 Permalink | Reply
  Tags: I ( 288 ), O ( 147 )   

  oldarkor 

  adj.  Oldartzeko joera duena; ausarta. Bidean ez ibil gizon oldarkorrarekin. Urte horietan, Barojaren kazetari lanak bereziki oldarkor eta zalapartatsuak izan ziren. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  oldarkor (L ap. A; H), oldakor (Lar -> H (oldal-)).

  Osado. “Arrojado […]. Es muy atrevido, oldakorra da txit” Lar. Bidean ez ibil gizon oldarkorrarekin; beldurrez-eta zure gainera erorraraz detzan beraren asturugaitzak. Dv Eccli 8, 18 (Ol izugaitz, Ker ausarti, BiblE benturazale ausart). En DFrec hay 2 ejs. Agresivo. “Zakur, zezen oldarkorra, chien, taureau, etc. dangereux. Gizon oldarkorra, homme colère, toujours prêt à asaillir” H.

  Sinonimoak: izond.

      [oldarkoia]: erasokor, oldarkoi, oldartsu Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. osado, -a; arrojado, -a; impetuoso, -a; acometedor, -a; audaz
  fr izond. agressif, -ive ; impulsif, -ive
  en izond. impulsive, impetuous; audacious
  port izond. adj ousado(a), atrevido(a); impetuoso, -a; acometedor, -a; audaz

  Euskaraz egiteko eskatzeagatik erantzun oldarkorra salatu dute Azpeitiko tren museoan. [Nahia Ibarzabal @NahiaIbarzabal (Argia.eus, 2018-09-25)]
  

  

  oldarkor (Argazkia: argia.eus)

   
• 

  Maite 1:37 pm on 2018/09/25 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zalutu 

  ad.  zalutu, zalu/zalutu, zalutzen da/du ad. Ipar. Malgutu, arindu. Jo hona, jo hara, zangoak zalutu beharrez. Pilotan gehienik gorputza zalutzen, hango lasterketarik osasuna sortzen. Aro eder horrek pizten zien bihotza eta zalutzen mihia. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. Ipar.

      [arindu]: arindu, soleitu Ipar., kontsolatu beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Ipar.) agilizar, aligerar; flexibilizar
  fr da/du ad. (Ipar.) devenir/rendre souple, devenir/rendre agile, devenir/rendre rapide, (s’)assouplir
  en (1) du ad. to make (more) flexible, to loosen (2) du ad. to speed up, to rush, to hasten
  port da/du ad. (Ipar.) agilizar, aliviar; flexibilizar

  Aro eder horrek pizten zien bihotza eta zalutzen mihia.  (Hiztegi Batua)

  

  zalutu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:51 pm on 2018/09/24 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  ahobero 

  adj. ahobero, aho-bero. Mintzatzean, gauzak puztuak eta handizkatuak azaltzen dituena. Ahobero horri, esaten duenetik erdia baino gehiago kendu behar izaten zaio. Zazpi kiloko erbia harrapatu zuela esan zuen ahobero hark. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ahobero (V-ger-m-gip, G-azp, L, BN, S; Dv, H), agobero (B), aubero (R-uzt). Ref.: A (ao-bero, aubero); A Apend (agobero); Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg.

  1. Exagerado; charlatán. “Vantard, bavard” H. “Exagerado” A. “Erdixa baño geixago kendu biar jako arek esaten dabenari, ao bero bat dalako” Etxba Eib. “Zazpi kiloko erbixa arrapau zebala esan juan aobero arek” Elexp Berg. Cf. Lrq: “En S, le mot est moins employé que espantotx, et presque inusité en S.N.O.” Medel aoberoren ezkutitza. A Ardi 25s. Ameriketan zonbaitek diote Kruchtchev aho-bero handi bat dela, dena espantu. Herr 2-1-1958 (ap. DRA). Lau ba’ira, amalau zirala esango zizuketen, bapikari ta ao-bero andiak izaki. Zait Plat 77. Azti, ao-bero ta itzontzi izan arren. Ib. 77. Gihaur gitaik gihauretan / beharden bezala nausi, / Heltübada ahobero / hi guretzat ahogorri. ‘Peut-être sommes-nous vantards, / mais toi, envers nous, tu es insolent’. Casve SGrazi 104.

  2. “Jendeen aoberua, la exageración (G-azp)” Iz IzG. Egiaz baino ardurago entzuten dena baita, hori ere, bertze asko bezala, espantuz, aho beroz. HU Aurp 188. Bere burua uste ez bezala gutxiesten zuen, ezpain-ertzean irri xuria, beste erritarrak ao-beroz eta ao-andiz nor naiz ni-ka, edo, nor gera-ka ari ziran bitartean. Zait Plat 90.

  Sinonimoak: izond.

      [aho-handia]: aho-handi, ahozabal, ahohandi, aho-bero, aho-zabal (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. exagerado, -a; charlatán, -ana
  fr izond. vantard, exagéré
  en izond. boastful; talkative; exaggerated
  port izond. exagerado(a), excessivo(a); charlatán, -ana

  Ahobero horri, esaten duenetik erdia baino gehiago kendu behar izaten zaio. (Hiztegi Batua)

  

  ahobero (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 9:29 pm on 2018/09/23 Permalink | Reply
  Tags: J ( 83 )   

  jeloskor 

  iz. 1 adj. Maite duen pertsonarekiko jeloskortasuna sentitzen duena. Senar jeloskor batek bere emaztea hil zuela. 2 adj. Bekaiztia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  jeloskor (B, S; SP, Chaho, Gèze, Dv, H, VocB). Ref.: A; Lrq; Izeta BHizt (y-).

  1. Celoso. “Jaloux” SP y Gèze. “Sujet à la jalousie. Jelos izan daite behin, bainan jeloskorra bethi da jelos” Dv. O Israeleko Iainko guziz bortitza eta arima fidelen maitatzaille jelozkorra. “Zelator”. SP Imit III 20, 3. Ezen ni nauk Eternal hire Iainkoa, Iainko borthitza, ieloskor dena. Urt Ex 20, 5 (Dv, Bibl bek(h)aizkor, Ur zelotsu). Samurra da bere kreaturen alderat; ordean denbora berean Jinko yeloskor bat da. Mih 98. Martxuan sorthiak (neskatilak) jeloskor eta desplazent izanen dirade. Mustafa 217 (ap. DRA). Aita jeloskor batek dizü kausatü: / zure ikhustetik, / gehiago mintzatzetik / hark nizü pribatü. ChantP 6. Jeloskorrik eztüzü eiheazaiñetan / ardüra kanpun tüzü kanpokuk eihean. Xikito 7. Senar jeloskor batek bere emaztea hil. Mde HaurB 38. Dena jeloskorra, nahiz ba zuen arrazoina ere. Segurrenik ezagutzen zukeen bere emaztea. Etchebarne 86.

  2. + jelozkor. Celoso, vigilante, preocupado. Bere estatuko ohoreaz ieloskor den alhargunak. SP Phil 422 (He 426 ardura duen). Zeinaren [bihotzaren] kastitateaz arima bihotzdunak paregabeki ielozkor baitire. SP Phil 261 (He 263 jeloskor).

  3. (S ap. Lrq; Chaho, H), deloskor. Envidioso. “Ombrageux” Lrq. Ieloskor izatu zen bere aizpa Leaz. Urt Gen 30, 1 (BiblE jeloskor jarri). Jeloskor naiz ezen zuentzat Jainkozko jelosia batez. He 2 Cor 11, 2 (Lç ielosi). Latin, español edo franses yeloskorrak / goibeldu, ahal guziz, eskaldun zaharrak. Hb Esk 5. Sinhesten ditutzu naski aphez eta gizon deloskor batzuek erraiten dituzten gezurrak eta zozokeriak. Almanaka Berria 1885, 14 (ap. DRA). Munduko jeloskorrak has bite, has, trufan. Ox 157. Bainan gero hara jeloskorrak haste. Etchebarne 126. v. tbn. Egiat 250. Etcham 208.

  Rival. Bi hiri [Erroma eta Kartago] yeloskorren harmadak non nahi. Hb Esk 26.

  Sinonimoak: izond. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

      [arduratsua]: Ipar. g.e.arduratsu, arretatsu, artadun, axolatsu, artatsu Ipar., adiguritsu Bizk., axolati jas., arduradun g.e., ardurati g.e., antsiatsu Ipar. zah., artaduri Ipar. zah., artos Ipar. zah., axolduri Ipar. zah.

      [bekaiztia]: Ipar.bekaizti, inbidiatsu, jelos, bekaizkor Ipar., inbidioso beh., ondamutsu jas., bekaitz zah.

      [jeloskortasuna sentitzen duena]: jelos Ipar. g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izond. (batez ere Ipar.) celoso, -a (2) izond. (batez ere Ipar.) cuidadoso, -a, atento, -a (3) izond. (batez ere Ipar.) envidioso, -a
  fr izond. envieux, -euse ; jaloux, -ouse
  en (1) izond. jealous (2) izond. jealous, envious
  port (1) izond. (batez ere Ipar.) ciumento(a) (2) izond. (batez ere Ipar.) zeloso(a) (3) izond. (batez ere Ipar.) invejoso(a)

  Handik zortzi urtera, Paul hil egin dela jakingo du Abelek, eta haren hiletan berriro elkartuko da Mariannerekin. Harremanari berriro ekingo diote, baina horrek jeloskor jarriko ditu oso gertuko beste bi pertsonaia: Joseph (Joseph Engel), Marianneren semea; eta Eve (Lily-Rose Depp), Paulen arreba, gaztetxoa zenetik Abelekin maiteminduta dagoena. Umorea erabili du Garrelek lauren arteko harremanaren nondik norakoak kontatzeko. [Bi emakumeren aginduetara dabilen gizona, Ainhoa Sarasola (Berria.eus, 2018-09-23)]
  

  

  jeloskor (Argazkia: JON URBE / FOKU)