Gaurko hitza

apailatu

du ad. (Ipar.) Prestatu, antolatu (gaur egun, sukaldaritzan oso erabilia). (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Orotariko Euskal Hiztegian

apailatu (T-L).

Preparar. “Préparer, […] aphailatu” T-L. v. aparejatu, apaindu, adelatu, prestatu. Tr. Documentado en autores septentrionales del siglo XX y en S. Altube e Ibiñagabeitia. En DFrec hay 18 ejs., de ellos 8 meridionales. Egurrak lagun beza / gelaria berdin, / Saltsak apaila ditzan / gatz’ta biperrekin! Etcham 156. Hemen berean nintzen, oilaskoak lumatu eta husturik: apailatu nahi nituen. Lf Murtuts 52. Ligik karroa jalgi zuen, mandoa apailatu eta abiatu ziren. Belegarralde Ez… odoleraino 4 (ap. DRA). Ni mahainean jartzen naizelarik bazkari egiteko, ez dut bururik berotzen jakiteko nola sukaldean etxekandereak aphailatu duen ekhartzen daukun saltsa. Lf Herr 16-2-1956 (ap. DRA). Sukaldean bixkotxa gaien aphailatzen ari zen. JEtchep 21. Gaitzeko errespeturekin, bere mahain, kadera, pipatzeko, aphailatzen dazko. Larz Iru 62. Testili, mirabe bat zenun, itailarientzat jakia apailatu ta ontzen zuna. Ibiñ Virgil 36. Eldu den Bazkotan, Azkaindarrekin emaiteko dugu Orreaga pastorala aundi bat. Laster lotuko gira apailatzen. Larz in Alzola Atalak 118. Aditzale eta ikusleak ere arduratuak ziren, apailatzen ari zen jai handiaz. Lf in Casve SGrazi 15.

Disponer, organizar, ordenar. v. antolatu. Jainkoak mundua gizonarentzat egina du eta gizonari emana dio; haatik ez dio bururaturik eman; utzi dio haren aphailatzeko ahala edo kargua. Lf Herr 18-8-1955 (ap. DRA, s.v. ahal). Ementxe uzten baitut ainbeste neke eta lorrez apailatu nuan kabia. Alt LB 93. Liburu bat bezala mintzo zen, hitzak behar ziren tokian ezarriz […] haren solasak buruan aphailatuak ageri zuten. JEtchep 87. Ilhabete hau osorik pagatua izanen zauk!… Gero, hire bizia aphailatuko duk ahal dukan bezala. Larz Iru 92. Alaba hor diat […] Nahi baduk harekin aphailatu hire bizia, nere ontasunak eta kanperogoa hiretzat dituk. Ib. 102.

(Aux. intrans.) Prepararse, disponerse. Bera aphailatzen da bulegoan, alegia paperetan galdua. Larz Senper 62.

(Con dat.). Prepararse (a), prestarse (a). Berritz ere bizar egiteari aphailatzen da… athea jotzen dute. Larz Senper 34. Ama Handiari ekartzen zioten kar samur sakon bat: pentsu zuten zeremonien medioz jainkostatzen zirela eta betiko bizi dohatsu bati [sic] apailatzen. Lf CEEN 1973, 129.

Bizkitartean ezta egunetik biharrera aphailatu Michel Garikoitz lan handi horri buruz. Etcheb MGaric 34.

Sinonimoak: ad. Ipar.

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es du ad. preparar, disponer
fr du ad. préparer, accommoder, disposer
en du ad. to prepare
port du ad. preparar, dispor

Usoak lumatu, hustu eta apailatu ditugu. [Trapuan pupua, Patziku Perurena (Erein, 2001)] (Orotariko Euskal Hiztegia)

Antzezlariak apailatzen ari dira igandeko emanaldirako. (Orotariko Euskal Hiztegia)

apailatu (Argazkia: guilherme nunes da silva. Flickr)