arean

1 (Ezezko esaldietan). Ezer ez. Arean ez dago: ez dago ezer. Edaria non eta zelan izango ote den, arean ez daki. 2 (Baiezko esaldietan). Zerbait. Dirua, arean badaukat, askorik ez baina. 3 adb. Segurki, dudarik gabe. Eskupeko txikerra bota; batere ez baino gehiago da, arean. Ez zegoen alde handirik, arean, batzuengandik besteengana.

arean bai Zerbait bai, zer edo zer bai. —Baduzu dirurik? —Arean bai.

arean ere lok. Izan ere. Arean ere, laster izango da hemen andre hori.

arean ez Deus ez.

(Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

arean 1. Etim. Se trata en su origen de la forma arcaica (suf. -rean ) de ablativo del dem. de tercer grado.

1. (V-ple-arr-oroz ap. A; Lar Sup , Añ) (En frases negativas). Nada. “Nada” Lar Sup ( RS). “Arean ez, nada” msOch. “(No es) nada, […] (V) ezta arean” Añ. “Arean ez (V-ple-arr-oroz), nada […]. [Arean] Se usa también negativamente, como sinónimo de iñor y ezer. […] Arean eztago, no hay nada” A. Cf. fr. en (< lat. inde): arean ez dau ‘il n’en a pas’. Ordia ganik enzindu zeegik arean. “Del borracho no fies nada” . RS 536. Ilbeeran erein zegik arean. TAV 3.3.2. (RS 558) Sartu zan infante au amaren sabelean, / Adanen bekatuti ezebela arean. Acto 368. Guztia dalperrean. / lapurrak ez dau errukirik arean. Zav Fab RIEV 1907, 532. Ebat’eutse zarra zarra burua / yente guztia dago sor-gortua, / ez ebalako garaunik arean. Id. ib. 1909, 31. Baia ez Amari, ez Semeari ezteutse gizonak errukirik arean artuten. Añ EL2 226. Artu esku bategaz arrain bat edo bi, […] kaltzerpean apurtxu baten euki ta egosita urteten ostien. Gauza gozoagorik ostatuen bere ez arean. A BGuzur 136. Guzurrik arean eno’iminten, / guztiak dira egiak. EusJok II 110. Laarrik eztago arean onik. (Refrán de Orozco comentado por Urquijo en RS 45, laarrik ez onik) Edaria nun eta zelan izango ete dan, arean ez daki. Erkiag BatB 192. (En frases afirmativas o interrogativas). Algo. “Arean (nada) algo” msOch. “Quelque chose. Arian daukazu?, avez-vous quelque chose?” vEys H. “(V-arr), algo, […]. Arean ikusi (V-ple-arr), ver algo” A. Zuk… u berbetan beintzat Probentzianoa dirudizu. Bertsoetan bere iakingo dozu arean. A Txirrist 246 (este ej. podría quizá tbn. corresponder a la 3.ª acepción).

2. (A). De allí. “(V, arc.), desde allí” A. v. arerean. Hermandadea arean <arcan> doa negarrez . (Cantar de Sandailia). TAV 3.1.10. Silviak urten eben arean. Lazarraga 1143r. Igo eban zeruetara eta dago iasarririk Aita Iaungoiko gustiz poderosoen aldean eskoatati, arean etorriko da, ilaen eta bizien iuzgaetara. Cap (ed. 1893), 6 (VJ 8, Arz 18 arean). Egon zalako urte askotan pekatu mortaleko bizitzan arean urten gura ezebala. Ib. 88. Aita Adam egin zan / Lurraren gainean, / Bekatu egin eta / Iausi zan arean. (Nicolás de Zubia, 1691). TAV 3.1.29.

3. (V-ple-arr ap. A). Sin duda, ciertamente. “Ciertamente” A (s.v. are). “En realidad, ciertamente” Ib. Gexo nagolarik, enaz ni ibilli ixan, […] ta arian, ni oian eratzota euki nabe. Otx 169. Goizgorri baiño maiteago du / arrasgorriren diztira: / onek, arean, baitakarkio / biamon on idurira. “Sin duda” . Or Eus 89. Oizon asi ta Elutsetako / zelai-zokoen artean, / abere beltzik, zuririk naiko, / ez du sumatzen arean. “No divisa ganado negro” . Ib. 328. Arean, lur au ikus-eziña ta antolagabea zan. “Nimirum” . Or Aitork 340. Obe dek, arean, / elizara joanda / begira aldarean, / Aloñako Amaren / imajiñik badan. SMitx Aranz 237. Eskupeko txikerra, bota barruna. Bapere ez baiño geiago da, arean. Erkiag BatB 187. Eta ez egoan, arean, alde aundirik batzuekandik besteengana. Ib. 106. Arrezkero, auxe dateke gure eginbidea: alik eta garbien bizitza ontan irautea, arean, gerokoaren zai. Zait Plat 70. Ta itsaso-ekaitz zakarrean itsaso zear doan ontzian adiskide-etsaiei on-gaitz egiteko indartsuen nor ote da? –Lemazaina, arean. Ib. 93. Bakandereak berak jakingo eban zer egin Bertoldagaz: edo ibaira jaurti, edo arian [= ‘por el contrario’ (?)] zigor txarragoren bat ezarri.Otx 71.

4. (V ap. A ). A saber, es decir. Azkue cita el ej. de fB Olg 183: “T a ondo konpesau bere ezin leitekezala, arian da, dotrinia ikasi, […] ta pekatuko okasinoe urrekuai isteeko asmo sendua artu artian”, interpretando arian da como “(es) a saber”, cuando en realidad se trata de la construcción arean (e)ta… arte(an), equivalente a harik eta (q. v. ). Zergatik ote-ta lan onek zaustada edo biotzondoko zoragarrigoa ematen dun, gizaldi artako olerkaririk bikaiñenenak baiño; arean, Byron, Goethe, Schiller, Lamartinen beraren leikideenak baño. Or Mi III. Alaba Teresa luzaro mintzo zaigu ortaz, eta bai nonbait zuen Loiola ere, arean, zenbait Iainkozko biotz-eragin, nondik eta nola datozen ezagun gabe gertatzen zaizkigula. Or QA 139. Erantzun izugarri ta arrigarri ta negargarri batzu, ostera, eman zizkidan: arean, amakin eskontzeko nintzala […]. Zait Sof 79. Zure baitan iritzi bakar au ez egizu aintzat artu: arean, zuk diozuna ta besterik ez, ontzat artzea. Ib. 181.

5. Alguien (en frase afirmativa o interrogativa); nadie (en frase negativa). “(V-arr), alguien, […]. Areanek egin, hacerlo alguien. [….] Areanek eztau egin, nadie lo ha hecho” A.

AREAN 2 (BN-baig ap. A), AREN ( arhen L, S ap. A), ARRAN. “Rastrillando” A.
Baiña badira berriz bertze [lan] batzuk, nola baitira eskiribatzea, pintatzea, iostea, golde nabarren eta arhen ere haritzea. Ax 468 (V 304; AxN explica arhen (470) por arean). Aitzurrean, arean, ardatzean aritzea, ogia egitea. AA III 361. Topatu zuen Eliseo amabi uztar idirekin arean ari zala. Lard 228. Nekazari bat ari zan uztarri batekin arian an inguruan. Bv AsL 151. Sasteiko gizona omen zebillen idiekin arran bere soroan. AIr EuskIp 27. Lur baneatzen Korte izena duan soroan arrean jardun nuan. JAzpiroz 63.

Sinonimoak: adlag. Bizk. zah.

[dudarik gabe]: ziur, ziurki, aments Ipar., segur Ipar., segurki Ipar., seguru Heg., eskier neol., gertuz zah., segurik Ipar. g.e., gertuki Ipar. zah., ziertoro Heg. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) adb. (B) (ezezko testuinguruetan; ondoan ere har dezake) nada, ninguna cosa; nadie, ninguna persona (2) adb. (B) (baiezko testuinguruetan eta galde-perpausetan) algo (3) adb. (B) sin duda, ciertamente
fr
en
port

Testuinguruan

Nik neuk ez dakit arean. (Elhuyar hiztegia)