atx

interj. Mina, ezustea edo nahigabea adierazteko hitza. Atx!, azken puntu hori ez bide da iduri lukeen bezain zuzen. || atx egin Intziri egin; kexatu. Min duenak atx egiten du. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

atx.

1. (AN-gip, B, L, BN, S, R; VocBN , H). Ref.: A; Lh; Gte Erd 8. Exclam. de dolor. “Cri annonçant une souffrance, une douleur” VocBN . “Aïe! (cri de douleur)” Lh. “Min eman didazu! atx! (AN-gip, B, BN-arb-ciz-lab, S)” Gte Erd 107. v. 1 otx.
Kopetara hor zaio / hezkur bat erortzen. / “Atx!” dio, “zerk nau hola / ni atzarrarazten?…”. Zby RIEV 1908, 761. Ahal duen bezala berriz xutitzen da eria, lagunari diolarik: Etzakiat baa… oi, atx, atx, eta sabela thorra. Ox 198. Oxalde, sabelari bi eskuz lothua, atx> eta aika. Ib. 197. Garrasika ari zen: atx, atx, ai ei! ai, ei!, gune zauritua gatz eta ozpinez bortizki torratzen zakotelarik. Zub 64. Etzakiat baa… Atx! Denak sista ari zaizkit! Atx! “Aïe!” . Barb Leg 64. (AN, L, BN-mix, S, R; H). Ref.: A; Lh. Exclam. de sorpresa, disgusto, etc. “¡Ca! de ningún modo! interj. de incredulidad” A. “(S), cri d’admiration. Atx! hou! (S), diantre!” Lh. Ken beraz; ken Errepublika… Nahi ez dutenen gatik. Atx, jaun minixtroa… HU Aurp 84. Atx!… Zer duzu? Buruan hatz, ez dea hala? HU Zez 86. Zertako ez dudan aire berean kanporat igortzen? Atx! Hori bertzerik da! Ongixko mainatzen nau gero! Barb Sup 151s. Bearrik lotua zegokela! Pasatzerakoan, nere kolkora: atx! oraintxe katea autsiko balikek… gaxo Erramun! TP Kattalin 181. –Atx! debrien arima! Erramun, hire ezpainetatik entzun ditanekin, badiat aski eremu madarikatu hek higuintzeko bizi nizeno. Zub 51. Atx! azken pondu hori ez bide da iduri luken bezain xuxen. Lf in Zait Plat XVI. Atx… Sobrasko erran diot… Larz Senper 54 (Vill ‘kontxo’).

2. (Sust.). “Cri de doleur” Dv, que cita el ej. de Laph. Hainbertze orratz sistetan atx bat ez zuen egin gure sainduak. Laph 242. Bertzen minak atx guti. EZBB I 68.

3. “2.º (V-m, R), interj. para llamar al cerdo. 3.º (Vc, G-goi), interj. para hacer retroceder al ganado” A.

ATX EGIN (BN-baig, Sal, R ap. A). Decir ¡ay!; quejarse. “Ansia, anhelo. Atx egin (Sal, R), quejarse de dolor. Min duenak atx egiten du (Sal, R), el que tiene dolor suele hacer (decir) ¡ay!” A. “Min duenak atx itten du (AN-ulz), quien se queja es porque le duele” Inza Eusk 1928 (II), 102. Ta etxe zarragaitik atx egiñez iñoan: Etxe onen zoritxarra edo dok. Illuna ta tristea dok. “Quejándose” . Or Tormes 85. Eta minbera denak atx egiten… Larz Senper 100.

ATX EGINARAZI. Hacer gritar, hacer quejarse. Hitz horiek itze batzu irudi sartzen ziren Frantsesen beharrietan, lehenik “atx” egin-arazten ziotela. “Lui faisaient faire d’abord ‘aïe!” . Ardoy SFran 104.

ATX ERAGIN. “Atx eraginen diot, je lui ferai crier aïe” H.

Sinonimoak: interj. Ipar.

[ai!]: ai, aiei, ene, ene bada (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es interj. expresión utilizada para expresar asombro, sorpresa, dolor, etc.
fr interj. expression utilisée pour exprimer l’étonnement, la surprise, la douleur, etc.
en interj. expression used to express amazement, surprise, pain, etc.
port interj. expressão usada para expressar espanto, surpresa, dor, etc.

Testuinguruan

–Atx! – kexatu zen Imanol. [Ortzadarra sutan, Fernando Morillo (Elkar, 2003)]