Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:36 am on 2021/10/16 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  tuta 

  Hiztegi Batuan

  tuta 1. > 1 iz. Ipar. Turuta. 2 iz. Ipar. [Oharra: Euskaltzaindiak, tuta-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ‘tutua, hodia’ adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. tutu; hodi].

  tuta 2. > adj. Ipar. Pertsonez mintzatuz, ganora gutxikoa. Mihi gezurtiaz diru biltzen ari dena tuta eta zoroa da.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  tuta 1

  1 tuta. 1. (BN, S, R ap. A ; VocBN, Hb, Dv (BN), H, Foix) (Nombre aplicado a diversos instrumentos como cuerno, trompa, corneta, clarín, bocina, etc.). “Cornemuse à un seul tuyau” VocBN. “Instrument à vent, habituellement une corne, qui n’a qu’une note et ne rend qu’un son” H. “Cuerno o corneta de cuerno” A. “Corne creuse pour signaux d’ appel, tüta” Foix (Lhande deduce de aquí un supuesto tema tüt). v. turuta, 1 tutu.

  2. (V-ger, L, BN, S, R-uzt; Hb, Gèze→Dv, Alth). Ref.: A; Lh . “Tüta, navette” Gèze. “Canette” Ib. 322. “Navette. N’est-ce pas plutôt la canule renfermée dans la navette?” Dv. “Lanzadera del telar” A. “Khanabera mehe zathi bat, hari itzulikatuz bethea, lantzaderan haria alde bat eta bertze deramana” Alth in Lander RIEV 1911, 597. Para una descripción completa de un telar, v. Lhande pág. 411. Sare-xulo bakoitza lau ari-gurutzez: / aiñezkak (marsoka, tuta) zenbat zizta, neurtzen asi zaitez. “Lanzadera” . Or Eus 104.

  3. Tubo.

  4. “(V-ple-arr-oroz-m-gip, G-goi), tango, juguete de niños; vulg., cotán” A. v. 1 tango.

  5. Sonido de bocina de automóvil, sirena, etc.

  tuta 2

  (A, que cita Dv Prov), tut (Dv, A). “Vain, léger” Dv. Cf. tut. v. tutari. Mihi gezurtiaz diru biltzen hari dena, tuta eta zoroa da. Dv Prov 21, 6.

  (Jarraitu irakurtzen)

  Sinonimoak: iz. Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [anezka]: anezka    

  [turuta]: turuta, tutu, korneta Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1. (1) iz. (Ipar.) corneta, cornetín, clarín (2) iz. (Ipar.) tubo, conducto || 2. vano, superficial, vacío; voluble
  fr 1. (1) iz. (Ipar.) cornet, cornet à pistons, clairon (2) iz. (Ipar.) tube, conduit(e) || 2. superficiel, creux, vain; versatile, inconstant
  en 1. (1) iz. (Ipar.) cornet, bugle (2) iz. (Ipar.) tube, pipe || 2. superficial, frivolous, empty-headed; unstable
  port 1. (1) iz. (Ipar.) corneta, corneteiro, clarim (2) iz. (Ipar.) tubo || 2. fraco, ralo, superficial; volúvel

  Testuinguruan

  Mihi gezurtiaz diru biltzen ari dena tuta eta zoroa da. (Hiztegi batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:04 am on 2021/10/15 Permalink | Reply
  Tags: L ( 239 )   

  laranjatu 

  izond. Laranja-kolorea duena. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  laranjatu. (Lar), laranjiatu. Anaranjado. “Naranjado” Lar. Kolore eta kalitate honezko badut, iakitera: xuri […], laranjiatua. Volt 252s.

  Sinonimoak: iz.

  [laranja-kolorea duena]: laranja

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. anaranjado, -a; naranjado, -a
  fr izond. [kolorea] orangé, -ée ; orange
  en izond. [kolorea] orange
  port izond. laranja

  Testuinguruan

  Mendebaldera, urruti, pastel zeruan, eguzki gorri-laranjatua ozeanoan etzaten ari zen poliki. [Litxarreroak, Thompson, Jim (Miel A. Elustondo), Igela, 2013)]

  

   
• 

  Maite 8:22 pm on 2021/10/14 Permalink | Reply
  Tags: M ( 290 )   

  mahats-luku 

  iz. mahats luku, mahats-luku || Mahats mordoa.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  MAHATS-LUKU (mats- G-goi; maats-luke G-goi). Ref.: Gte Erd 257. Racimo de uva. v. MAHATS-MORDO. Hay tbn. mahats-luku en el voc. final de BiblE. Maats luku (mordo) ederrak. Ayerb EEs 1912, 156. Mahats-lukuen gozoa dute niretzat zure bularrek. BiblE Cant 7, 9 (Dv mahatsaren molkho, Ol, Ker maats-mordo ).

  Sinonimoak: iz.

  [mahats-mordoa]: mahats-mordo, mahats-mulko, mahatsoko Naf. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. racimo [de uva]
  fr iz. grappe de raisin
  en iz. bunch of grapes
  port iz. racemo, cacho [de uva]

  Testuinguruan

  Irtetean, makila urrun bota zuen eta, gau hartan, amets egin zuen makila hura lurrera erortzean sustraiak ateratzen zitzaizkiola, berehala ernatu eta loreak eta mahats-hostoak ateratzen zituela eta berehala betetzen zela urre koloreko mahats-lukuz. [On Camillo, Giovanni Guareschi / Koldo Biguri (Ibaizabal, 2001)]

  

   
• 

  Maite 10:43 pm on 2021/10/13 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  begi-orde 

  iz. g.er. Betaurrekoak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  BEGI-ORDE (L ap. A ; SP, Lar, Hb, H). “Lunettes, biserak (Ax)” SP. “Antojos, anteojos, begiordeak, beakaiak, miserak ” Lar. ” Begietakoak ou begiordeak (SP), lunettes” Dv. ” Begiordeak, lunettes; id. begi-orde thailluak (Ax)” H. Presuna hirosak, erreak eta haserrekorrak ez ohi du begiorde anhitz higatzen eta ez komunzki bere umen umerik ere bere ingurunean ikhusten. ‘No gasta muchos pares de gafas’ . Ax 280 (V 187). Badira bisera batzuk, begi-ordethaillu batzuk, zeiñek gauzak diren baiño handiago iduri arazitzen baitituzte. Ib. 143 (V 94). Ala nola bista laburra duena baliatzen den begiordez edo anteojoz, billatuz argi, ta begiratuz ongi. LE Urt 176. Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua. […]. Begiordeak eta kapela gopa. Sor AKaik 110. Catalejo(s). “Antojo de puño, eskuko begiordea ” Lar. “Antojo de larga vista, de allende, begiorde luzea, misera urrutirakoa ” Ib. Fedea da errazoiarentzat, begiorde luzea begientzat dana legez, an, nun begiak ikusi ezin daben, begiorde luzeak agertu eragiten dau miragarrizko gauzen mundu bat. Itz Azald 15. Gauza bera urrutitik begiratzen baduzu, berriz, begitasunaren begi-ordeekin, orduan aunditu oi da, dizdiratsu ageri da. Vill Jaink 128.

  Sinonimoak: iz. g.e.pl.

  [betaurrekoak]: betaurreko pl., luneta Ipar. pl., antiojo Heg. beh. pl., antipar Heg. g.e. pl., begi-lagun Ipar. pl., begi-akuilu Zub. pl. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) (herr.) (pl.) gafas, anteojos (2) (herr.) catalejo, anteojo
  fr (1) (herr.) (pl.) lunettes (2) (herr.) longue-vue
  en (1) (herr.) (pl.) glasses (2) (herr.) telescope, spyglass
  port (1) (herr.) (pl.) óculos (2) (herr.) telescópio

  Testuinguruan

  Ozenki eta gogotik ari zen xurga eta xurga; eta sarritan sudur gaineko begi-ordeak kentzen zituen begiak xukatzeko, musuzapi zimur, gris eta mela-mela egindakoaz xukatu ere. [Hona hemen gu biok, Dorothy Parker / Mirentxu Larrañaga (Alberdania-Elkar, 2006)]

  

   
• 

  Maite 9:38 pm on 2021/10/12 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zapartatu 

  da ad. zapartatu, zaparta/zapartatu, zapartatzen || Ipar. Zapart egin, lehertu. Ez da ezartzen ardo berria ontzi zaharretan, bestenaz ontziak zapartatzen dira. Danbada batez zapartatzen diren ezkur eta gaztainak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zapartatu.

  (AN, L, BN, Sal, S, R-uzt; Lecl, H), dzapartatu (BN-mix). Ref.: A (zapartatu, dzapartatu); Lh; Lrq . Estallar, reventar (tbn. fig.).; hacer reventar, hacer estallar. “Éclater” Lecl y Lrq. “Uduri zeitadan egarriak nundiela zapartatzen” H. “Zaparta baledi! (S)” Urq RIEV 1920, 115 (usado como maldición). Hantik diradiala itzalpiak, jeloskeriak ta desenfidantzak sortzen, hantzen ta zapartatzen. Egiat 217. Zapartatü izan baliz Xarlemaiña / hobe zatian guretako. Xarlem 997. Zapartatzen ezpaniz / betzaie dolütüren. Ib. 301. Errabia, in negar ta zaparta! (322). LE-Ir. Zapartatu ze kodizioso garren tinaja (202). Ib. Urkaturik bere burua arbola batetik, dilindaka esteak lurreraño zapartaturik. LE Urt 246 (citado por Harriet y Azkue, que traduce “colgando y esparciendo hasta el suelo los intestinos”). Ez da ere ezartzen arno berria untzi zaharretan; bertzenaz untziak zapartatzen dire. TB Mt 9, 17 (Lç, SalabBN, Dv, Ip, Echn, Hual, Samper, Ol, Ker, IBe le(he)rtu, He hautsi, Ur urratu, Leon zartatu). Xangriz eta despitez / behar dut zapartatu gaur. Mustafa 91 (ap. DRA). Batian ihurzuriak adiarazten du harrabots idor eta desberdin bat zapartatzen den xispa baten kolpia iduri. Atheka 57s. Zeren muurten iai kalako gisan aiketa alte guziuetarik zaparta dazaian artio. “Te reviente” [dirigiéndose a una pulga]. Mdg 164. Aphez hanitz jan dina zapartatü beitzen. Xikito 6. Airean zapartatzen ziren aleman obusa batzueri. Zerb Gerlan 19. Eki balinbada, hegalda hadi; ebi balinbada, zaparta hadi. Zerb Herr 21-8-1958, 3. Danbada batez zapartatzen diran ezkur eta gaztaiñak yaurtitzen ditute txiñarretan. Amez Plat 90. Errebolber txar bat baizik etzuen, hantxet ur bazterrean erosia egun batez eta menturaz sudurrerat zapartatuko zaiona. JEtchep 113. Aurrean sobera zapan atxikitzen den barne-indarra […] egun batez, adinarekin […] oldartuz zapartatzen [da]. Larz GH 1963, 324. Sasietan, alegerazko irrintzina batzuen pare, dira zapartatzen popoin gazteak eta baratzen lilipek dituzte begi lilluratu batzu idekitzen. (Interpr?). GH 1965, 125 (ap. DRA). Aldi batez xamariak txaskatu zuen xakoa ardoz beterik eta zapartatu zuen. ZMoso 62. Bere bizkar len ziorkadaz zapartaturik zeukanaren gañean gurutzea zuala abiatu zan.Inza Azalp 69.

  Sinonimoak: ad. Ipar.

  [lehertu]: esplotatu, eztanda egin, leher egin, leher gaizto egin, lehertu, zapart egin, zart egin, zartatu, errebentatu Bizk. beh. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da ad. (Ipar.) estallar, explotar, reventarse
  fr (1) da/du ad. (Ipar.) exploser ; éclater (2) da/du ad. craquer, crever
  en ad. explode, blow out, burst
  port ad. estourar, explodir, arrebentar-se

  Testuinguruan

  Lurra jo eta nola zapartatu den ikusi duzue aho zabalik. [Elektrika, Xabier Montoia (Susa, 2004)]

  

   
• 

  Maite 9:59 pm on 2021/10/11 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  petrikor 

  Euria lur lehorrean erortzen denean sortzen den usainaren izena.

  Wikipedian

  Petrikor (antzinako grezieraz: πέτρα harria eta ἰχώρ ikor) euria lur lehorrean erortzen denean sortzen den usainaren izena da. Askotan «lur bustia» edo «euriaren usain» gisa adierazten da. Normalki, euririk egin gabe denbora bat egon behar da usain hori agertzeko, eta nabarmena da lehorte baten ostean. (Jarraitu irakurtzen…)

  Sinonimoak: iz.

  [petrikor] : lur bustia, euriaren usain (Wikipedia euskaraz)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. petricor
  en iz. petrichor
  port iz. petricor

  Testuinguruan

  Zapaltzen dugun zoru gehiena infernuan egon da noizbait, orain, ekaitz ondorengo arratsaldetan, petrikor usaina darion arren. [La Palma: esnatu da lokartutako erraldoia, Juanma Gallego / Anakoz Amenabar (Alea.eus, 2021-10-08)]

  

   
• 

  Maite 10:11 pm on 2021/10/10 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  antzutu 

  1 da/du ad. Antzu bihurtu. Zahartzaroan antzutu zen. Ardiak antzutzeko zain. Emakume juduak antzutzen zituzten. 2 da ad. (Ugatzak) esne ematetik gelditu. Umeari ugatza ez emanaz antzutu eta lehortzen zaio bularra. Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  antzutu.

  1. (gral.; Lar, Añ, Dv, H, Foix ap. Lh; -nz- SP, Lar, Lecl, Arch VocGr ), antzitu (V-ger-arr-ger, G; Añ (V)), antzotu (V-gip), auntzutu (G-nav). Ref.: A (antzutu, anzu, antzitu); Lrq; Iz Ulz (antzú), UrrAnz , Als (auntzuba); Etxba Eib (antzotu); Elexp Berg . Volverse estéril, secarse. “Secarse los pechos a una mujer” Lar y Añ. “Anzutu, desecar, que principalmente se dice de lo animado” Lar (s.v. enxugar). “Perdre le lait” Arch VocGr. “Cesser d’avoir du lait, en parlant des femelles de bêtes” Dv. “1. cesser d’engendrer, […]; 2. cesser d’avoir du lait” H. “(V, G, AN, L), secarse la ubre” A. “Antzitu (V-ger-arr-m, G), quedarse sin leche una vaca, secársele la ubre” Ib. “Perdre le lait” Lh. “Perdre le lait; commencer à ne plus allaiter” Lrq. “Para que cese de dar leche, errepea antzutu, [a la oveja que sufre de mamitis] suelen untarle la ubre con manteca de cerdo (G-goi)” AEF 1955, 118s. “Antzútu de, ha dejado de dar leche” Iz Ulz. “Bost umealdi izanda gero, antzotu jaku txakurra” Etxba Eib. “Zartzara, danak dau antzotutzia” Ib. “No dar ya leche, volverse estéril” Elexp Berg.

  2. (H, que cita a He). Perder vigencia, caducar. Mintzo denean bada alientzia berri batez erakusten da antzutua dela lehenbizikoa: bada antzutzen eta zahartzen dena, hurbil da akhabatua izatetik. “Quod autem antiquatur, et senescit” . He He 8, 13. Baldinetariak ezen legeko direnentzat bada primeza, fedea ez da deusetako, antzutua diteke Jainkoaren agintza. “Abolita est promissio” . He Rom 4, 14 (Harriet traduce: “La promesse du seigneur devient sans effet (est épuisée, stérilisée)”; Lç iraungi, TB desegin, Dv ezeztatu, IBk, IBe indarrik gabe gelditu).

  3. (B, S; VocBN). Ref.: A; Lrq . Destetar. “Sevrer, sevré. Ce verbe s’emploie pour l’espèce humaine comme pour les animaux” VocBN. .

  4. ” Antzutzerat utz ardiak, ne plus traire les brebis, leur faire perdre le lait” Hb. ” Antzutu ein bittugu, tenemos que dejar de ordeñar” Iz ArOñ. .

  Sinonimoak: ad.

  [agortu]: agortu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. volverse estéril; esterilizar
  fr da/du ad. devenir stérile; stériliser ; cesser de produire [du lait, des fruits]
  en (1) du ad. to sterilize, to sterilise (2) da ad. to become sterile, to become infertile
  port iz. esterilizar

  Testuinguruan

  Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)