adb. Heiagoraz. Eskuak bere begitarte erreari loturik, heiagoraka ari zen.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
heiagoraka. (H), heigoraka. A gritos, gritando. “À hauts cris” H. Izialdurak heiagoraka abiarazi zituen. “Prae timore clamaverunt” . Dv Mt 14, 26 (Ip oihuz hasi). Heigoraka zauden (muttiko) bi biak. Iratz (ap. DRA). Eskuak bere begitarte erreari lothurik, heiagoraka ari zen. “Il se lamente sans arrêt” . Barb Leg 24. Heiagoraka joan zen gero jaunaren ganat, eta, bethi bezala, Maria Balentinaren gain eman zituen oro. “En poussant les hauts cris” . Ib. 68.
1 iz. Administrazioari, gastu publikoei aurre egiteko, ordaindu behar zaion diru kopurua. Zergak ordaindu ezinik. Estatuak bakoitzaren jabetzari ez dio zerga larregirik ezarri behar. Zenbateko zergak jarri behar zituzten asmatzeko. Ez duzu, beraz, zerga hori zor. Zergari erantzun. Errentaren gaineko zerga. Tabakoaren zergak igotzea proposatu du Bruselak. 2 iz. Jaunak mendekoei ezartzen zien ordaintzekoa. Ardiak zergak ordaintzeko eman behar zituztelako. Hiru behien zerga. 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ik. fiskal1. Aberatsen aldeko zerga-politika bultzatu izana leporatzen diote gobernuari. Bergarako zerga-bulegoan. Interes-tasa txikiek eta zerga-murrizketek kontsumoa indartu dute. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
zerga. (L, BN ap. A ; Arch VocGr, HeH Voc, VocBN, Dv, H), zerda (Lh) Tributo, impuesto. “Impôt public” VocBN. “Impôt, tribut” Dv. “Imposition, tribut, impôt […]. Zergak biltzea, recueillir les impositions (Mb)” H. “Tributo, alcabala, contribución, impuesto público” A. v. 1 petxu, 2 petxa, 2 legar, zergera. Tr. Documentado en autores septentrionales desde finales del s. XVIII y en meridionales modernos. La forma zerda sólo se encuentra en Hiribarren. En DFrec hay 97 ejs. de zerga. Jarraitu irakurtzen…
2. (Lar, Añ). (Sust.). Seriedad; cosa seria. “Veras, benak, zinak, ziñak. Lat. Seria, orum” Lar (v. tbn. en Añ). Ainbeste aize ta zorakeriren atzetik, ainbeste bena, goibeltasun da trumoiren ondorean etorri bear eban ekatxak. Ag Kr 175, que emplea la forma con -a constitutiva.
3. (Uso adv.). Seriamente; severamente. ” Lengo gurasoak gaur baiño askotaz menago azi eroezan euren umeak; eta gero beste atzerik izaten eben onek (V-m), los padres de otros tiempos educaban a sus hijos con más seriedad que hoy” A. Errezau zan errosariyua guztizko ben eta ondo. Zelai guztia eguan familiaz bete-beterik. Kk Ab II 40.
1 txutxu. (Añ (V)→A, Izt 99v). “Pretexto, causa aparente o simulada” Añ. “Pretexto. Palabra de las más tÃpicas de la arcaica jerigonza bilbaÃna” A. Beste batzuetan egunez etorri oi zan, arrautzak erosteko txutxuagaz, eta etxean sartu oi zan. Or Tormes 9.
2 txutxu. 1. (V-ger-oroz ap. A), xuxu. “Ansia. Solorako txutxua dauke, tienen ansia de ir al campo” A. Beste alde batetik langilledia dakusgu bide barrien alde jokatzen, sozialismo bidean, berdintasun jokabide baten xuxuan, kontzientzia barri bat lortu naiez. Agur 29-3-1972 (ap. DRA; ref. incorrecta). 2. “(V-m), envidia, celos” A. TXUTXU EGIN. “(V-m), tener envidia, rabiar de celos. Neu zeuekin nabillelako be zer-esana dauke eurok, mazkarok? Ortxe, txutxu egin deiela, […] ahà se las hayan, que rabien de celos” A. “Txutxu egin dagiela, que se fastidien (V)” A EY III 290. Beren gurasoak txutxu egiten eben Batxigaz ebillelako: maian iezarten zan guztian, asten iakazan batean Amama, bestean Ama, bestean biak batera, zirika zirika, lagunagaitik txakurrenak esaten. A BGuzur 118.
3 txutxu. “(V-ger), calentarse al fuego (voc. puer.)” A.
4 txutxu. 1. “(V…), huevo (voc. puer.)” A. 2. (V), txutxo (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. . “Pollo, gallo, ave (voc. puer.)” A. ” Txutxu, txutxúa, voz inf[antil]; gallina, pollo, etc. Bi txutxo, txutxú a ” Iz ArOñ. .
5 txutxu. TXUTXUAN. Cuchicheando. Bati eldu, besteari bultza, onekin dantzatu, arekin txu-txuan baztertu… ABar Goi 15. TXUTXU ETA PUTXU. Cuchicheando. v. txutxumutxu (2) . Au dala ta ori dala, orkoa ta emengoa, urlia ta zendia, esan da esan, txutxu ta putxu, aleban guztia luzatu eragiteutsan mutillagaz eukan gatzbageko autuari. Ag Kr 104. An asi ziran, emakumeak oi dabenez, txutxu ta putxu, izketaldi luzeren baten, betiko antzean. Erkiag Arran 24.
1 adj. Ipar. Adoretsua, bihoztuna; sendoa; trebea. Frantsesak, iduri arren euskaldunak baino fetxoagoak zirela, hala armaz nola kuraiaz, egin ziren euskaldunen meneko.2 adj. Galanta, itxura on edo ederrekoa. Sartu dira elizan bi mutil gazte, fetxoak eta galantak. (Hiztegi Batua)
3. (SP, Urt I 88), fitxo (H), fijo. “Adroit, habile” H. Joko suerte guzietan fetxoa da. He Phil 285. Nere amigua, / kantari fijua, / euskaldun klarua, / pare gabekua. AzpPr 124.
4. (Chaho, Dv, H), fexo (Dv), fixo (Chaho, VocBN→A, vEys), fitxo (H), fetzo (L-côte, BN-ciz-arb ap. A; Dv), fezo (BN-baig ap. A ; Dv) “Adj., qui a de la corpulence, même de la force apparente” VocBN. “1. gras, gros, corpulent, bien portant, de bonne mine; 2. par extens., fort, vigoureux” H. “Corpulento” A. “Fetzo, robusto, muthil fetzo bat egiten hari da (L)” Lander (ap. DRA). Parisen miseria handiago eta hek gizenago: xorro lodi, matel gorri, segur fetxo-fetxoak ziren bi senhar-emazteak! GAlm 1957, 59. (Ref. a cosas). Untzi egiteko arbola fixoz bethea da. ES 110. “Hermoso, ederra, galanta, polita, fitxoa ” Lar. [Eskualdunak] izpiritutsuak dira, bizitzen dakitenak, edo kortesak, eta zernahi harma suerteren erabiltzen trebeak, alegerak edo umore onetakoak, fixoak eta ongi eginak. ES 110. Sartu zire aldare nausiko kapillan bi mutil gaste fixoak eta galantak (304). ‘De bello aspecto y hermosos’. LE-Ir.
5. (Ref. a cosas). Apropiado, óptimo. Orain da muga fetxoa oneratzeko. “Aptum tempus” . SP Imit I 22, 5 (Ch orai da denbora ziñziñez konbertitzekoa).
6. fixo, fitso (S ap. Lrq; Gèze), fijo. Fijo. “Adj., fixe” Gèze. Cf. fitsatu. Señale fixoa eztagola Jangoikoa zeurekin (AN, s. XVIII). FLV 1992, 302. Dauzka estankuak / prezio fijuak. MendaroTx 84. Emakume denen arpegietan / halako animalikeria somatzen dut / zoramena, arpegi-idorra, mirada fijoa. Lasa Poem 70. Baña zuretzako bi ordu geiago fijo eguneroko jarri dizkizugu. Albeniz 222. En DFrec hay 5 ejs.
Reply