iz. 1. Ezpeldia. 2. ITSAS. Txalupen bi aldeetan jartzen den makila, bertatik hiru bixigu-aparailu finkatzeko. 3. ITSAS. Belaontzietan, belari eusteko mastarekiko elkartzut eta zubiarekiko paralelo jartzen den haga birakaria. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)
1. (gral.; Lar, H). Ref.: A; Lrq (ezpel). “Bojedal” A. Johan Arnalt de Ezpeleta. (1329). Arzam 237.
2. “(V-m), vara, vergas que se ponen una a cada lado de la lancha y en ellas se fijan tres aparejos para bonitear (pescar bonitos)” A. ” Espeleta (V, L), botavara” A Apend.
1 iz. Elizetan ur bedeinkatuaz ihinztatzeko erabiltzen den tresna. Busti zuen isipua ur bedeinkatu ontzian. 2 iz. Zurdakia; eskuila. Haginak eta hezurrak hartu, isipu fina pasatu eta azterketa kimikoak eragin. 3 iz. Iturengo eta Zubietako joaldunek eskuan eramaten duten tresna, zurezko gider luze batez eta hari lotuak diren zaldi buztanen ileez osatua dena. Joareak ongi jantzita, tunturroak zuzen eta isipua dantzan. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
isipu. isopu (Lcc), hisopo (Lar→Chaho, Hb; i- Añ, H), ixopo, hisopa (Hb; i- H), hisope (Lar, Hb), ixapo, izepo (V-m, G, B ap. A ). Hisopo. “Ysopo para rociar” Lcc. “Hysopear, hisopeaz, hisopoaz busti ” Lar. ” Izepo (V-m, G, B), hisopo??” A. Graziaren hisopoaz / othoi busti nazazu. EZ Eliç 330. Garbi nazazu hisopoaz. Gç 46. Libera me, Domine kantatzean, / ez busti ixaporik urean. JanEd I 137 (130 isopo, 132 isopa). Aurthiki hisopaz […] ur benedikatua. Elsb Fram 135. Medikuak agindu litzakean erremedioakin bear bezela igortziaz [eztarria] izipu txiki batekiñ. Aran-Bago ManMed 230. Buruan eman zako isipuas kaska bat. A Aezk 202. Ixopoa? ori dek arma apaizentzat. Lab EEguna 110. Busti eban isopua ur-bedeinkatu-ontzian. Bilbao IpuiB 147. v. tbn. Or Eus 110. Isopo: Berron Kijote 75. Isopu: Iraola 92. Hisopa: Hb Esk 205.
+ isopu, hisopo (Hb; i- H), hisopa (Hb; i- H). Hisopo (planta); rama de hisopo. Hisopoaren inguruan ezarririk. Lç Io 19, 29 (He hisopa adar, LE isopo, Dv hisopozko makhila, Ker isopo-adar; Ol seska, IBe kainabera). Hisoparekin bai liburua bai populu guzia ihizta zitzan. Lç He 9, 19 (Ker isopu; Ol itzebelar). Alzifretik hisopara belhar guztien berria. EZ Man II 81. Isopa da halaber belhar bat beberina iduri duena. Mong 594. Gero hartuko duzue isopo buket bat. Urt Ex 12, 22. Egizü lehenik salda bat / malbaz, gimaubaz / merkürialaz, parietara / hisopa eta arrüda […] / eta mühüilü aziz. StJul ms. 50v. Artu zuan Moisesek isipu bat. Ub 31. Belogi bat artu ta ozpiñez ase zuen, ta isopo-aga batean yarririk, edatera eman zion. Ir YKBiz 506.
ixipu (G-to ap. Iz To; G-azp), hisopa. Escobilla (en forma de hisopo). ” Ixipuba, la brocha del albañil” Iz To. ” Izipua da igeltzeroak paretak zuritzeko erabiltzen duten eskobila (brocha)” Vill in And AUzta 43n. Ortzak garbitzen zitunean bereala bere arrebaren gelara joaten zan ixipua eramatera. JAIraz Bizia 21 (‘cepillo de dientes’ ?). Tira nion bonbari… / Arek, berriz, fallo: / ez erratz, ez isipu / ta ez paper-rollo. Zendoia 89.
isopo (G-nav ap. A), ixipu (G-to ap. Iz To), izipu, izapo (V-m ap. A), izepo (V-m, G, B ap. A). “Rabo de ganado” A. “Izepo (V-m, G, B), rabo de liebre” Ib. “Isatsa adirazteko, Lizartzan ixipua esaten dute” EgutTo 25-1-1920 (ap. DRA). “La cola de asno, vaca, etc.” Iz To. Astoa izateko atzeko izipua (buztana) bakarrik falta dau. And AUzta 43. isopu (AN-5vill ap. CarnIt 275 ). Cola de caballo atada a un mango de madera que lleva uno de los participantes en el Carnaval.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) Â iz. (Heg.) [ihiztailua] hisopo, aspersorio (2) Â iz. (G) brocha (3) iz. rabo, cola fr (1) iz. [ihiztailua] aspersoir (2) iz. blaireau (3) iz. queue en (1) Â iz. [elizakoa] aspergillum, aspergill (2) iz. brush port (1) Â iz. (Heg.) [ihiztailua] hissope (2) Â iz. (G) (para pintar) broxa
Testuinguruan
Akuarelak pintatzeko isipu txiki horietako batekin, bederatzi egunez horma handi bat zuriz pintatzen jardun zuen. [Berria, 2011-04-08, «Dirua da gaur askatasuna», LOREA AGIRRE [Kultura]]
iz. Atsekabearen edo ondikoaren adierazpena. Entzun, Jauna, ene hitzen auhena. Auhen eta deitore darigula. Jeremiasen auhenak. Ene bihotzeko hasperenak lehen dira orroak ezen ez auhenak. Auhenez dagoela bere semearen gainean. Bere hutsak negar-auhenetan deitoratzen zituela.(Hiztegi Batua)
ezkibel. (AN-ulz, B, L-ain; Aq, VocB ), eskibel (H). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 152; Izeta BHizt. “Huraño, esquivo” Aq 1309. “Arisco, huraño” A. ” Gure mutikoa arras ezkibela dugu ” Izeta BHizt. Cf. ezkel (2). Zorigaitzaren larri samiña / sendatu zait… ito nere / biotzean len ezkibel zegon / xomorro beltxa; gaur ume! EA Txindor 116. Bere begiak ezkibel ta murrintsu (betizu ta kaden, huraños y melancólicos) iduri zitzaizkidan. Etxde Itxas 125. Erraten zaio aurrari ere, hau arras ezkibela, beldurti, negarti eta izikorra delarik. Izeta in EZBB II 14.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esizond.arisco, -a, huraño, -a, esquivo, -a fr bourru, -e, revêche, farouche, insaisissable en unsociable, unfriendly, dour, fierce port arisco(a), esquivo(a), intratável
Testuinguruan
Etxealdia hasi bezain fite bizitza aldatzeko aukeraz hausnartzen hasi nintzen, baina gaurgero atzendu ditut denak, eta gauzak modu kolektiboan egin beharrean, ezkibela bilakatu naiz. [Memoria ariketak, Elurre Iriarte Bañez (berria.eus, 2020-08-21)]
iz. METEOROL. Haize-zurrunbilo gehienetan indartsua, hodei zutabe gisa azaltzen dena eta behealdean itsasotik jasotako ur-tantak edo lurretik jasotako hauts, harea eta zaborra izan ohi dituena. (Hiztegi Batua)
Reply