Gaurko hitza

Updates from abendua, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 9:22 pm on 2021/12/13 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  atertu 

  ad. atertu, ater, atertzen || 1 du ad. Euria, elurra edo antzekoa egitetik gelditu. Euri-jasak berrogei egunez eta berrogei gauez atertu gabe iraun zuen. Atertzen duenean aterako naiz. 2 da/du ad. Gelditu; geldiarazi. Atertu gabe hitz egiten. Berrizaleek eragin duten iraultza ez da sorterrian, Frantzian, atertzen, mugak ez baititu haren olatuak gelditzen. Herri jaietako suen antzera atertu gabe ari da askatzen txinparta goriak. Ater dakizkigun negarrak. Lekuko bat arras idorra, bestea ezin atertua. Ez gaitezela ater ongi egitetik. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1. (V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, VocB; -th- L-ain, S; SP, Lecl, VocBN.( A)Gèze, Dv, H), atartu (R-is). Ref.: A; Iz R 302, Ulz , ArOñ ; Etxba Eib; Lrq; Gte Erd 28, 110, 111; Elexp Berg . Escampar, dejar de llover, de nevar, etc. “Ezta behin ere athertu, il n’a point cessé de pleuvoir” SP. “Serenarse el tiempo de lluvias” Lar. “Escampar” Lar y Añ. “Athertu da, il a cessé de pleuvoir” H. “Atertu” Izt C 235 (en una lista de fenómenos meteorológicos). “(V. int.), cesser de pleuvoir” Lrq. “Atertutzia bai guri komeni, baña ez dakitt” Etxba Eib. “Atérketan badau, si para de llover” Iz ArOñ. “Átartu dien, ha escampado” Iz R. “Orain atertu du (G-azp, AN-5vill, B)” Gte Erd 110. “Atertu du (V-arr, B, BN-arb), txingorra egin du baña atertu du (G-azp)” Ib. 28. “Atertu du mementoan (BN-arb)” Ib. 28. “Eztau atertu gau guztian” Elexp Berg. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es empleado tanto con aux. transitivo como con intransitivo. El uso explícito de euri, etc. junto a atertu (euria atertu da/du ) es relativamente más frecuente al Norte. En DFrec hay 4 ejs., uno septentrional.

  2. (V-m, AN-gip-araq; Dv). Ref.: A Apend; Satr CEEN 1969, 85; Gte Erd 28. Cesar, detenenerse, parar. “(Fig.), jendea etzen athertzen, le monde ne cessait pas de venir, d’aller” Dv. ” Atertu miñak (V-m), calmarse los dolores” A Apend. ” Aterzen eztena (AN-araq), el que habla mucho” Satr CEEN 1969, 85. ” Jentea atertu gabe eldu zen (AN-gip)” Gte Erd 28. v. gelditu. Tr. Con instrumental lo emplean Lizarraga de Elcano y Orixe, con ablativo Ducq, J. Etchepare, Barbier, Orixe, Lafitte e Ibiñagabeitia.

  3. Resguardarse de la lluvia. Zetarako ixango ete dok gixairudi au, atertuteko baño –elaiak esan eban–. Emen bustiten nok-eta, beste leku batera jo biarko yuat. Altuna 12s.

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [euria-eta egitetik gelditu]: ateri egin    

  [gelditu]: jas. gelditu, geratu, baratu Ipar./Naf., ekuratu Zub., arrastatu Ipar. zah., trikatu Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. escampar, dejar de llover, dejar de nevar (2) da ad. cesar, detenerse, interrumpir
  fr (1) du ad. arrêter de pleuvoir (2) da ad. faire cesser en général, interrompre
  en (1) du ad. [eguraldia] to clear up (2) da ad. to stop; to end, to finish
  port (1) du ad. estiar, escampar, parar de chover (2) da ad. cessar, parar; interromper

  Testuinguruan

  Atertu egin zuen eta zerua garbitu. [Itzarri nahi ez zuen printzesa, Felipe Juaristi (Alberdania, 2002)]

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:13 pm on 2021/11/25 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aurkako 

  1 adj. Kontrakoa. Elkarren aurkako diruditen gauzen elkartze miragarria. Aurkakoa izan du euskarak bakartasuna, idazketa zailtzen zion aldetik. Haien eta gure iritziak aurkakoak dira. 2 iz. Aurkaria. Etsaiak eta aurkakoak zentzatzeko. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  AURKAKO.

  a) De enfrente. “Aurkhako burgua” SP. “(El de) delante, aurrekoa, aitzinekoa, aurkekoa, aurkakoa” Lar. “Devant (celui de), aurkhakoa, aurrekoa, aurkhikoa, aitzinekoa” H s.v. aurra. Zoazte zuen aurkhako burgura, eta bertan eridenen duzue asto eme bat estekatua. Lç Mt 21, 2 (He, Dv zuen aitzinean den, Ur, Ker zuen aurrean dagoan, Ol aurkez duzuten, IBk, IBe aurreko).
  

  b) (Tras gen.). Contrario a, opuesto a; desfavorable a. Gure aurkako legeak ondo dakizki. Lab EEguna 89. Apaiznausiak eta batzarre guziak Yesusen aurkako (kontrako) aitorrera bat billatzen zuten. Ir YKBiz 476. Alemanen aurkako gudateak. Ldi IL 163. Erkalaren aurkako egintzetan. EEg 6-11-1936, 231. Albitarren aurkako gurutzadatik landa, neurri gogorrak erabakiko dituzte Aita Santuek. Mde Pr 309. Batzuetan on-arau edo gizarte-arauen aurkako zirela ahazturik. Ib. 347. Norbere buruaren kaltezko edo aurkako zer bat, ezin zitekean erabagi zuurra izan. Erkiag Arran 62. Izpidezkoa egiaren aurkako gertatzen da, ta onuragarria, izurrite. Zait Plat 33. Beraz aburu ori biziaren kaltetan da, izadiaren aurkakoa, okerra, gezurra. Vill Jaink 187. Bosgarren Aginduaren aurkako pekatua da. MAtx Gazt 76. Gargaritarren aurkako guduak. Ibiñ Virgil 95. Mujikak etzun atera izan / iñoren aurkako itzik. Uzt Sas 345. Zalduketa-liburuen aurkako eraso utsa. Berron Kijote 21. Estatutoaren aurkako idazlan sakon bat. Etxabu Kontu 67. Badirudi, horietan bederen, ko-ren aldeko joera agertzen dela: ko-ren aldekoa eta ren-en aurkakoa. MEIG VI 174. v. tbn. JAIraz Bizia 54. Akes Ipiñ 11. Onaind STeresa 108. (Tras tema nudo). Auxe bai dala Doibatz aurkako / Guzur ontasun dongia. Enb 174. Biurrikeri eta Laterri ziurtasun aurkako lege-austeak. EAEg 23-10-1936, 115. (Uso sust.). Agintariagana zure aurkakorekin zoazala, bidean bertan arengandik yaregiteko alegizu. ‘Cum adversario tuo’. Ol Lc 12, 58. Etzan ordea bere aurkakorik agertu eta auzipetu gabe libre utzi zuten. Etxde JJ 195. (No precedido de gen.). Contrario, desfavorable, opuesto. Orain nire aldekoak egin ditudan bezala, aurkakoak (kontrakoak) ere, edo aurkakodiruditen zertxo bi aipatu bear ditut. Or Y 1934, 12. Adiskide ori eztet euskeltzale; ezta ere aurkako. Ldi IL 31. Zuzendari Nagusiak aurkako beste zerbait erabakitzen duanean. “Cuando disponga otra cosa en contrario”. EAEg 3-6-1937, 1758. Geiago ere esan genezake: gauza bat probatu-ala aurkakoa egizta ditekeala ere. Txill Let 56. Egia, aurkakorik egongo ez zana jakiña zan. Etxabu Kontu 69. An azaldu zan gizaki bat. Ez nekian aldekoa ala aurkakoa zan. AZink 104. Aurkako protesta geienetan, mikrofonorik ez. Gerrika 195. Aurkakoa izan du, berriz [euskarak bakartasuna], idazketa zailtzen zion aldetik. MEIG VI 30.
  (Uso sust.). Aurkako biok –barru-bizitza ta zentzunen atsegin puskila-muskilak–, bateratu ta adiskide erazo nai nituan eta. Onaind STeresa 53. Naiz ta aurkako asko / eraso seguruz. Zendoia 125.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  iz. [aurkaria]: aitziko, antagonista, aurkari, etsai, partida Ipar., arerio Bizk., izterbegi Zub., kontrario beh.aurkako izlag. [kontrakoa]: antagoniko, kontra, kontrako, kontrario g.e.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) izlag. contrario, -a, opuesto, -a (2)  iz. contrario, -a, contrincante, rival, adversario, -a (3) iz./izlag. (Mat.) opuesto, -a
  fr (1) izlag. contraire, opposé, -ée (2) iz. adversaire, rival, -e
  en (1) izlag. contrary, opposite; against (2) iz. opponent, adversary; rival
  port (1) izlag. contrário(a), oposto(a) (2)  iz. adversário(a), rival, adversário

  Testuinguruan

  Manifestazioa Bilbon, Emakumeen Kontrako Indarkeriaren Aurkako Nazioarteko Eguna dela eta. (eitb.eus, 2021-11-25)

  

   
• 

  Maite 11:06 pm on 2021/11/23 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aitzakiatu 

  du ad. g.er. aitzakiatu, aitzakia/aitzakiatu, aitzakiatzen || Aitzakia bidez zuritu. Zeure ezjakinak aitzakiatzen zaitu.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  aitzakiatu.

  1. atxakiatu (V-m ap. Bon ). Manchar(se) (la pureza o perfección de alguien o algo con una falta, pecado, enfermedad…). ” Noizbait atxakijauriko iturriko ura, edan oi da (V-m)” Bon n. º 9. Halako maneraz non diraden sainduenek-ere, [atxakio] hari resistitzen eta bihurtzen enseiatzen bazaizkio-ere, infirmitatez eta faltaz atxakiatu izatea mundu hunetan diradeno ezpaitute utziten. Lç Ins G 3r (ref. al pecado original).

  2. (Lar, Añ, Dv), atxakiatu (Lar, Añ). Excusar, disculpar, pretextar, justificar (a alguien o algo). “Prétexter” Dv. Pekatu mortala egingo dozube, zeuben ezjakinak edo fede onak atxakijetan edo eskusetan ezpazaitube. Astar II 38. Zere bekatuak aitzakiatu edo eskusatuaz. Arr Orac 170.

  3. (Lar→H), atxakiatu (Lar→H). “Achacar. […] Le achacan que, aitzakiatzen diote, ezen ” Lar.

  4. Poner pegas (a algo), buscar defectos, criticar. “Baña au saltsau eztozue atxakiatuko, pero a esta salsa no le pondréis pegas” (V-m). Zer esan biar da Kristinau asko gaitik, zeintzuk lagunaren egite onetan bere atxakia ta egiera txarrak asmau daruezan? –Diriala Fariseo madarikatuben lagunak, zeintzuk beti oi ebiltzan Jesu Kristoren egiterik onenak atxakietan. CrIc 92. Ez arimarik mantxau ta demoniuari entregau, dan ziurreenak balira bere ezkontzako berbaak. Garbija dalako, ez dau sekula iñok iñor atxakijau ezkonduteko, borondatia euki ezkero. Baña alan balitz bere, leenago da arimia, beste gauza gustijak baño. JJMg BasEsc 250. Siniste au izan zedilla ezelanbere iñoz atxakiau eta gitxitan eukia. Ur BulaV 10 (BulaG 526 aitzakiatu). Gure etxekoandreak porru-salda egiten eztaki, eta alare nik egiten dedan jateko guzia aitzakitzen du. Ezale 1897, 400a.

  5. Excusarse. Berein onango gizonen artean! / […] / al dana egin ta ezin dabenean / atxakiatu. Zav Fab, RIEV 1907, 533. Tentatzen zaituzte aragiak eta […] al dezuten gustu guziak berari ematen diozute. Eta gero nai izango dezute aitzakiatzea edo exkusatzea esanaz demonioak tentatzen zaituztela? Kortazar Serm 182. Baldin deitua izango baziña, ez aitzekiatu (ez aitzakiak atera). ZArg 1955, 254. (ap. DRA)

  Sinonimoak: ad. g.e.

  [zuritu]: justifikatu, zuritu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es du ad. exculpar, disculpar, excusar, descargar de culpa; justificar
  fr du ad. disculper, innocenter, excuser; justifier
  en du ad. exonerate, excuse; justify
  port du ad. exculpar, desculpar, dispensar; justificar

  Testuinguruan

  Zeure ezjakinak aitzakiatzen zaitu. (Hiztegi Batua)

  

   
• 

  Maite 5:58 pm on 2021/11/21 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  amabargo 

  iz. (B) 1. Esne-txerrikumea. 2. Emakume utzia, zaindu gabea. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  amabargo.

  1. (V ap. A ← Añ (V) ; Izt 24r). “Lechoncillo” A.

  2. (V ap. A ; Izt 24r). “(V, ms), mujer desaliñada, descuidada” A.

  Sinonimoak: iz.

  iz. [esne-txerrikumea]: esne-txerrikumea

  iz. [emakume utzia]: mari-purtzil

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  (1) iz. (B) [esneko txerria] lechón (2) (B) mujer desaliñada/descuidada
  fr (1) iz. cochon de lait (2) izond. (femme) négligée, débraillée
  en (1) iz. suckling pig (2) izond. (woman) scruffy, untidy, slovenly
  port (1) iz. leitão (2) izond. mulher desalinhada

  Testuinguruan

  Gustuko zuen amabargoarekin jolastea. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:49 pm on 2021/11/19 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  amagarri 

  adj. g.er. Maitagarria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 amagarri. Acto por el que una mujer se vuelve, o puede volverse, madre. Cf. 1 aitagarri. Baina piesta zaleen konzienzijaak oitura txaarren tintiagaz zetakatuta dagozan legez, sakrilejijo bat, adulterijo bat, edo aitagarri ta amagarri bat osotu artian, beste kastidadiaren kontrako desonestidade nasaija ezdaukee pekatutzat. fB Olg 181s.

  2 amagarri. (Lar, Añ). Digno de ser amado. “Amable” Lar, Añ. Cf. 2 amatu. v. maitagarri. Dá maite bakárra / Jaunarén Maria, / au sú ta sugárra / ta maitagarría / ta amorosgarría / ta admiragarría / ta amatáko amagarría. LE Kop 29. Da pekatubari artuten jakon gorrotua gatx guztijai baño geijago Jangoiko txito on ta amagarrijaren ofensia dalako. Mg CO 45 (CC 203 maitagarriaren). Maite izateko Jangoiko ain on ta alde guztietarik amagarrija. Ib. 284 (CC 189 maitagarria). Jesusen borondatera geurea beeratu ta azpitutera; gurari bizi bategaz berari gustu emon ta bere bertute amagarriak jarraitutera. Añ LoraS 53. Zelan egon geintekez […] maitetasun amagarrienagaz berari [Jesusi] eskatu baga arren etorri dedilla gu ikustera ta gure arimakaz alkartutera? Ib. 131. Ametan dot neure Jaungoikoa neure biotz guztiaz ta gauza guztien ganian, zegaitik dan guztiz ona ta amagarria. CatBus 54.

  Sinonimoak: izond. g.e.

  [maitagarria]: laztangarri, maitagarri, onesgarri, amoragarri zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. amable; digno de ser amado
  fr izond. charmant, joli, adorable
  en izond. charming, lovely
  port izond. adorável

  Testuinguruan

  Gure katua guztiz amagarria da. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 10:01 pm on 2021/10/27 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  azalprintz 

  iz. g.er. Larruazala. Ik. azalmintz. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  azalprintz. (H), azalfrintz. Piel del hombre. v. azalmintz. Bearragoa da bizi laguna zintzoa, eta Jaunaren beldurrekoa izatea. Ez ibilli azal-frinz txit ederraren billa. AA I 602. Milla losentxa len, baña azal prinza zimurtzen, eta ortzak erortzen asi zaizkanean, ez daukazu ezertan. AA II 97. Sarritan joaten ote ziñan festetara, eztaietara edo neskatxa mutillen batzarreetara, eta azalprintz oneko guziakin atsegin artu naia izan oi zenduan? AA II 142. (Fig.). “Extérieur” H.
  –Eta nolakoak ote dira Komunioneko gauzak? –Ezin obeak (azal-printzak ezpadira). Mb OtGai III 107 (Harriet traduce erróneamente “le meilleur d’une chose”). Gure obra onak izango dira ustelak, edo azal-prinz ederra bai, baña mamirik ez duenak. AA CCErac 262.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [larruazala]: azal, larmintz, larruazal, azalmintz g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Labayru eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. piel humana (2) iz. aspecto exterior
  fr (1) iz. peau (2) iz. aspect extérieur
  en (1) iz. skin (2) iz. appearance
  port (1) iz. pele (2) iz. aparência exterior

  Testuinguruan

  Gainerakoari dagokionez, ederra zen eta gorputzez luzea, eta oso azalprintz desiragarrikoa. [Bizi alegiazkoak, Marcel Schwob / Juan Garzia (Ibaizabal, 2002)]

  

   
• 

  Maite 9:33 pm on 2021/10/17 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  aio 

  adb. Zain, aiduru. Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik beroenak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 aio. 1. (SP→A, Dv, H (BN)). Esperando. ” Aio, quo designatur, qui alium expectat, praestolatur aut observat” O Not 47. “(SP), action d’attendre” Dv. “Aio dagoena, qui attend ou observe quelqu’un” H. “Le génitif complément de nom s’emploie: a) avec les postpositions nominatives suivantes: […] aio et haiduru, dans l’attente de” Lf Gram 383. Lasa ari dira biak –estutzeko ba asti–; / Leitzarrak aio (zai) daude noiz baiño noiz autsi. “Están ya aguardando” . Or Eus 148. Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik onenak. Mde Pr 198. 2. (AN-gip ap. Bordari ). “Aio, espera, deseo” Or Aitork voc. “Aioa, ayua. Ondarribian itz arrunta. Asko erabillia. Ara nola: Zartzaroko aioa. Ez dut aiorik. Atzoko aioak joan ziran. Ez dut aio bearrik. […] Aiorik gabe bizi. […] Zorren aioa. Hura aioa! ” Bordari (comunicación personal).

  2 aio. 1. (Lar). Ayo. “Ayo, aya, es voz Bascongada […], aioa, aurzaia, seinzaina ” Lar. Aitak orien aziera onagatik ta estudiorako […] beren aio, maiordomo, ta maisu sazerdote ejenplar batekin ifiñi zituen [seme biak] . Cb Just 27s. Bere Aioak gau ta egun, amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Ib. 97. Jai egunetan Palaziora joaten zan, eta Aioari gusto emateagatik, noizean beñ joko onestoren batean dibertitzen zan. Ib. 28. 2. “(R-uzt), padrinos de boda” A.

  3 aio. 1. (G, L ap. A Morf 731 ; Lar, Añ (G), Dv, H (V, G)). Arre. “Harre, con que se avivan las bestias, arre, arri; a los bueyes, aio, aiorra, aida ” Lar. “Arre a las bestias, arre, arri (c.); a los bueyes, aida, aio, aiorra (G)” Añ. “Para arrear al ganado vacuno, […] aio, aiorra (G, L)” A Morf 731. v. aiorra, 1 aida, 2 arre. 2. ” Aiua (V, G), clameur” H. v. aiui, oihu.

  4. aio. v. adio. adiós

  Sinonimoak: adond. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [zain]: begira, erpai, esperoan, peskizan, zain, aiduru Ipar., goait Ipar., goaitean Ipar. zah.aio iz.    

  [itxaronaldia]: itxaronaldi

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. espera, deseo (2) iz. ayo, -a, cuidador, -a de niños, educador, -a de niños (3) interj. ¡arre! [voz para avivar a las bestias] (4) adios
  fr (1) iz. attente, souhait, désir (2) iz. éducateur (3) interj. Hue! (4) au revoir!
  en (1) iz. wait, wish, desire (2) iz. tutor, educator (3) interj. gee up! (4) good-bye, goodbye
  port (1) iz. espera, desejo (2) iz. aio, -a, cuidador, -a (3) interj. arre!, irra! (4) adeus!

  Testuinguruan

  Zure berri onen aio nagoela, onar itzazu ene agurrik beroenak. (Hiztegi Batua)