1. (BN-arb-ad ap. A; Dv (BN), H (L)). Vaso. Gandola bat garagarki. “Un gobelet de ptisanne”. Birjin 316. Gandolaren eta plataren kanpoa garbitzen. TB Mt 23, 25 (Lç kopa). Galdetu zuen gandola edo basotara bat ur. Jnn SBi 479.
2. “(BN-mix), alcantarilla” A. Cf. kandola. Sartu adi gandolatik zear ta ikusikok zer aurkitzen dokan. EEs 1925, 33s.
iz. Daratulu txikia, zurginaren lanabesetako bat. Ik. laztabin. Ginbaletarekin zuloak egiten. Giderrik gabeko ginbalet baten irudikoa. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ginbalet.
1. (G-azp, AN-gip, BN; SP, Deen II 58 (ginbalita), Urt II 323, Lar, Añ (G), Arch VocGr), pinpalet (L, BN-baig; Lar, Hb, Dv, H), ginbelet (V, G-to), gimalet (V; Mic 5v y 9v), gimelet (Añ (V)), binbalet (S; Hb, Foix ap. Lh.), bingalet (AN; H (s.v. ginbalet)), kinbelet (V-m). Ref.: A (binbalet, bingalet, gimalet, ginbalet, ginbelet, kinbelet, pinpalet); Lrq /binbalét/; Etxba Eib (ginbelet). “Taladro” , “barreno” Mic. “Barrena” Lar. “Pinpaletxilo, trou fait avec le foret, le vilebrequin” Hb. “Ginbaleta, bingaleta (Is), tarière, avant-clou” H (tbn. Azkue (s.v. bingalet) cita a Isasti, pero no lo encontramos en RIs). “Barreno pequeño” A. “Ginbeleta, au untza edo biurriko txikiak ol baten sartzeko zuloa egiten erabilli oi da (V-m)” Onaind EEs 1931, 201. “Vrille” Lrq. Bi martelu eta taratuli bat, haiotz bat, bi ginbalet edo taratuli xume. (1767). SenperEus 64. –Ze erramienta biar da arotzijarako? –[…] Laatrua, ginbaleta, eskoplua, zurmalluba. Mg PAb 152. Ginbeleta urrezkoa bada ere, akatsduna bada, eziñ zurik zulatuko du. Ezale 1899, 77b. Baziran sugurrak barbariñak ziruritenak eta legortzian gelditzen ziranak ginbaletakin zulatuta bezela. Iraola 137. Sotoan, pinpaletarekin barrika xilaturik, edan eta edan arizan ondoan. “Avec un vilebrequin” . Barb Leg 144. Pinpaletaren, giderrik gabeko pinpalet baten, idurikoa da. JE Med 131. Bekanikazko binbaletakin eta tiro arhin eli batekin. Herr 4-4-1957 (ap. DRA). (Adj.). Agudo, penetrante. Behatzen dio jaunak begi pinpalet batzuekin. JE Ber 71. Burdin-karrotik beha, begitarte zorrotz, pinpalet! SoEg Herr 7-8-1958, 1. Eskualdunak dion bezala: “ipurdia pinpalet”.SoEg Herr 14-13 [sic]-1961 (ap. DRA). Eta, ohepetik ateratzen ikusi zuten Pelo… Pelo artzaina, burua apalik eta gibel-aldea pinpalet. GH 1971, 348.
2. binbalet (S; Dv, Foix ap. Lh), binbale (S). Ref.: A (binbalet); Lrq /binbalé/. “Mecha de la vela de resina” A. “Mèche d’une bougie, d’une chandelle. Bimbalet est une forme fautive” Lrq.
Sinonimoak: iz.
[ginbalet 1] : laztabin, daratulu
[ginbalet 2] : irekigailu
(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Teknol.) barrena, taladro fr iz. foret, chignole en iz. gimlet, auger port iz. verruma, broca
Testuinguruan
Koadro bat eskegi nahian, ginbaleta falta zitzaidala konturatu naiz. [Leire Narbaiza, @txargain]
1 iz. Bero kiskalgarria. Ik. eguzki galda. Udako galdak urtua zuen galipota errepideko hainbat txokotan. Nire barruko galda inork ezagut ez zezan. Eta haren zolan ikusten ditut sugarrak galda bizian. 2 iz. Garra. Infernuko galda bizi ikaragarri haietan. Galda bizizko sua. 3 iz. Galdategia. (Hiztegi Batua)
iz. Izengoitia. Ik. ezizen; gaitzizen. “Bakotxa” zuen goitizena. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
goitizen. Apodo, sobrenombre. v. goi-izen. Geratu zan senarra bere bizitza guztirako Simon-en goitizen ondraduarekin. ‘Apodo’ . Aran SIgn 31. Andik dator Edom goitizena Esautarrentzat. Ol Gen 25, 30 (Dv, Ur, Bibl, BiblE izena, Ker izenordea). Goitizen bezala Platon ezarri bide zioten geroago. Zait Plat 8. Mutil orrek zeukan goitizena Bakotxa. And AUzta 47. Goitizena deitzen zioten Pazientzia. Ib. 51. (V-arr ap. A ). Apellido. Zelan, zelan goitizen edo apelliduok? Ezale 1899, 4b. Batek badaki nundiko ta zelango deiturak, gaurko goitizen mamintsu onen ordezkoak, izango gebazan. A EEs 1916, 108.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. mote, apodo, alias; lema [en oposiciones y certámenes] fr iz. surnom, sobriquet en iz. nickname port iz. apelido, alcunha
Testuinguruan
Herrian ez zioten deitzen bere benetako izenaz, goitizen bat jarri zioten: Beti-irri. [Ararat mendiaren sumina, Yasar Kemal / Fernando Rey (Alberdania-Elkar, 2003)]
1 iz. Lausoa, begietako eritasuna. Ganduak begiak lausotu zizkion. San Frantziskok begi bateko gandua kendu zion gazte bati, gurutze bat eginda. 2 iz. Behe laino mehea, eguratsa zerbait lausotzen duena. Itsasotik geldi-geldi jaikitzen zen gandu zuri arina. Gandu meheak. 3 iz. Beiran sortzen den lurrun geruza. Leihoko beiretako gandua. (Hiztegi Batua)
Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
[begietako lausoa]: lauso, geun Bizk.
[behe-laino mehea]: lauso, bruma Ipar. zah.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) iz. bruma (2) iz. vaho de los cristales (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata fr (1) iz. brouillard, brume (2) iz. (Med.) cataracte en (1) iz. [lainoa] mist (2) iz. [lurruna] condensation, steam (3) iz. [begikoa] cataract port (1) iz. bruma (2) iz. vapor (de los cristales) (3) iz. (Med.) [begikoa] catarata
Testuinguruan
Gandua Euskal Herriraino iritsi da, Saharatik datorren hauts hodeia ekarriz. (eitb.eus, 2022-03-15)
Reply