Gaurko hitza

1 erkin (V, G; Mg PAbVoc, Añ, H), erkein (V-ple), erki (G-to-bet), irkin (V-gip). Ref.: A (erkin, erkein, erki); Etxba Eib; Iz ArOñ (írkiñ), Als.

Débil (sentidos prop. y fig.). “Alicaído”, “débil”, “delicado” Añ. “Desmalazado, flacucho” A. “Desmedrado, flaco; (fig.), débil, inconstante” Etxba Eib. Duvoisin dice encontrarlo en Etcheberri de Ziburu, y cita Eliç 112: bista dezaken arima billuz eta erkhina; lo que se lee en realidad en esta pág. es <eikhiña>, sin duda errata por zikhiña, tal como aparece corregido en la ed. de 1666 (135); cf. Arren gure arima / Bekhatuez zikhiña (ib. 267). v. ahul, makal.

Tr. Se encuentra en autores vizcaínos desde principios del s. XIX; entre los guipuzcoanos, aunque aparece ya en Jauregui, se documenta sobre todo en textos del s. XX, con mayor frecuencia en su segunda mitad. En DFrec hay 2 ejs.

Argal, erkin ta itxuratik irtenda. Mg CC 219. Gauza ez batzuk, argal, erkin, aise apur batek oeraten ditubala. Mg PAb 59. Aumarik erkin, kaden edo argalena. Astar II 245. Gatxa daukan landaria beti izango da erkina. fB Ic III 348. Ene arima argal, erkin, kadenak. Añ EL2 172. Emengo gauza erkin txar kaltarkitsuen ondoren. Jauregui 236. Izatia ain erkin ta argala esetsi eta tentazinoietan. Ur MarIl 85. Leor ta itxasoz ezarri arren / Sare ez erkiñak. AB AmaE 40. Azaz ganeti erkinak / gaisoak ta ordiak. Azc PB 333. Mamin gitxikoa ta erkiña. Ag Kr 11. Landare erkiña. Ayerb EEs 1916, 33. Altsu naiz erkin, atzeak esango du zer naizen. A Ardi 92. Beste erkiñaren aldian gixon-itxurea yaukok beñipein. Kk Ab I 35. Neure lan au erkin eta txatarregia izango ez ete-dan. Eguzk LEItz 13. Txiro, erkiñak deritzaizkigun iyekiak. Y 1933, 2. Gari-izpi erkin batzuk. Munita 146. Gogoa aul eta erkin (flojo) billakatzen du. Etxde JJ 210. Bere gogo argal, erkin eta kadenak. Zait Plat 60. Erkiña ta sinplista [ideia]. Vill Jaink 42. Berez erkiña ta gaizpera. Gazt MusIx 60. Ire bizi erkin ori. NEtx LBB 252. Biki bat kentzean, bakar ori / geratu leike erkiña… Zendoia 163. v. tbn. Itz Azald 6. ForuAB 107. Enb 36. Erkiag Arran 118.

(V-ger ap. A Apend), erken (V-ger ap. A Apend), irkin (V-ger ap. A Apend). Melancólico.

2 erkin (R; Dv (R)), erki (Dv (R-vid)). Ref.: A; ContR 518; Iz R 306; EAEL 252.

1. (Aux. intrans.). Salir. “Érkin ádi xokáltetik, sal de la cocina” Iz R 306. “Euri egin gáian eguzkia érkin ziá (R-uzt), después que llovió, salió el sol” Ib. 394. v. ilki. Erkin zen bein kolako erinzale bat eritra. Hual Mt 13, 3. Iguzkia erkitiari. Ib. 13, 6. Etsetik erkitian. CatR 17. Erkin zitzabein otso bat. Mdg 169.

D. Arturo erkin ledin diputao. Mdg 136.

2. (Aux. trans.). Sacar. “(R; Bon), sacar y también salir” A. “Érkin zan sútik eltxánoa (R-uzt), saca del fuego […]” Iz R 394. “Érkin zan izórrotik (R-is), sácalo de raíz” Ib. 403. Erkiten ziolarik ezpata. Hual Mt 26, 51. Erkin zaun nabaja gaztiari. Mdg 125s.

Anitxek bizia erkiten dei makila getarik, ebaki eta saltan. Mdg 131.

3 erkin (B). Ref.: A; Izeta BHizt.

1. De parto, con dolores de parto. “Ardi ori erkin dago” A. “Beia erkin dago. Baitugu bizpairu erkin” Izeta BHizt. v. erkale.  Hiru egun hartan erkin zagon emazte gaixo bat. Ardoy SFran 165. Ardi bat bi bildotxekin, / […] urruntxago bida erkin. Xa Odol 99.

2. erkina (H; -kh- VocBN -> Dv, H). (Sust.). “Erkhiña, état des femelles quadrupèdes prises de souffrances annonçant la délivrance prochaine” VocBN. Horra nun mandoa hasten den sekulako erkiña-urkumietan eta eroririk lurrerat han tarrataka ehaiten lau hatzez. Intzaurreta Herr “Laminak” (ap. DRA).

4 erkin. “(V-arr), dedo índice” A.

    [ahula]: ahul, argal, maiskar, makal, maskal, mehe, mengel, enul Ipar., erpil Ipar., flako Ipar., malet Ipar., mendre Ipar., kaden Bizk., meko Bizk., herbal Ipar./Naf., aloxo g.e., gelbera g.e., magalo g.e., debil Heg. beh., enkel Ipar. g.e., entoil Ipar. g.e., flux Ipar. g.e., hozkil Bizk. g.e., makar Bizk. g.e., txakil Bizk. g.e., gelge Gip. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)