galtzagorri

1 iz. Deabrua. (Maiz izen berezi gisa erabiltzen da). Galtzagorri bera zara zu, anderea. 2 iz. Iratxoa. Orratzontzi batean gordeta zituen galtzagorrien laguntzarekin eraiki omen zuen etxea. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

galtzagorri.

1. (G-bet, L, BN; H), galtxagorri (V-gip, G-azp; Lar, H), kaltzagorri (G-bet, B). Ref.: A (galtzagorri, kaltzagorri); Iz ArOñ (galtxá gorrixa); JMB At (Galtxagorri) . “Patillas, el demonio” Lar. “Se usa sin artículo, como nombre propio” A. “Genio familiar” JMB At. ” Mamarro, galtxagorri y otros nombres sirven para designar a un genio o genios minúsculos de figura humana –de insecto según algunos– que ayudan en sus quehaceres a ciertos hombres. Caben cuatro en una alfiletera y habitan en la del sujeto a quien protegen” JMB MitV 419 (v. tbn. JMB LEItz 100 y Mund I 105ss). v. prakagorri. Deabrua, Demonioa galtzagorria esatea. AA II 31. Sala eder bat bada bertze mundurako, / Lekhua frankorerkin kontradantzeko, / Galtxa gorri berbera xirrika yotzeko. Hb in BOEl 103. Eta huna non, zinez eta minez, kapera barnetik atheratzen den Galtxagorri. Barb Sup 139. Galtxagorri bera zare, zu, anderea. Ib. 21. Bi mila galtxagorri, / norat naizen ethorri! Ox 108. Astaputz alaena! Galtza-gorri+ makurrago baiaiz! TP Kattalin 181. +Galtza-gorri+ak (deabrutxoak) dira Aldazkoak. “Diablejas”. Or Eus 63. Horra nun zaikun etorri / Euskadirat Galtxagorri / Jainkoaren amodioz jazartzerat apezeri. Iratz 25. Izitzen zuen karraskilak, behin berak galtxagorri ikusi baitzuen soberaxe bezala harturik. Zerb Azk 89. Andere Dona Mariaz aldiz, 9 haürrek Galtxa-Gorriri ükho egin die. Herr 25-8-1960, 3. Bainan! Bat-batean, horra Galtxagorri … edo Satan Beltzaren lana! Larre ArtzainE 326. v. tbn. A EY II 245 (Kaltzagorri). (Sobrenombre de diablo de mascarada) Ondotik, Adarbeltz, Sabelgorri, Galtzagorri, Tartaro. Ox 59. Hemen nuk ni Galtzagorri. Ib. 40.

2. (El) que lleva pantalón rojo. Balukete bazterrek bihotz altxagarri, / bakeak behar balu gizon galtzagorri! Hb Esk 90. Xuberoko dantzari hoberenak (Sohutarrak). Epixtolak hortako erraiten othe du: “Galtzagorri jaun handiak, Sohutako”. Egunaria. (ap. DRA, sin más ref.)

3. galtxagorri (G-nav ap. Garbiz Lezo y Ond Bac ). “Cierta clase de hierba” Garbiz Lezo 113. “Hierba de tallo rojo” Ond Bac.

Wikipedian:

Galtzagorri euskal mitologiako pertsonaia bat da. Mamurrak eta Prakagorriak gizakiei beren lan harrigarrietan laguntzen dieten ahaide txiki-txikiak dira. Praka gorriak dituzte soinean, eta orraztokian ezkutatzen dira. Euren jabeari biraka-biraka hasten zaizkio oihu batean galdezka. “Eta orain zer? Eta orain zer?” Eta une batean betetzen dituzte nagusiaren aginduak, nahiz eta ikaragarrienak izan. Beste izen batzuk: Aidetikako (Saran); Aiharra, Haio (Lapurdin); Beste mutilak (Gernikan), Patuek (Muxika)… Jarraitu irakurtzen.

Sinonimoak: iz. Ipar.

[prakagorria]: prakagorri, familiari Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) (mitol.) diablillo, duende, familiar. Ref. a un pequeño ser fantástico de las narraciones populares que acompaña y hace las tareas a una persona. (2) (euf.) El diablo, El demonio. (3) (adj.) que lleva pantalón rojo.
fr  iz. surnom du diable
en iz. demon, devil
port iz. diabo

Testuinguruan

Orratzontzi batean gordeta zituen galtzagorrien laguntzarekin eraiki omen zuen etxea. (Hiztegi batua)