harbide

iz. Harrizko bidea; bereziki, harri landuz eginiko bidea, bide lauzatua. Ik. galtzada. Arabatik zetorren harbide zaharra. Erromatarren harbideak. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

1 harbide. (V), harribide (BeraLzM), arpide. Ref.: A Apend; Etxba Eib.
Calzada, camino de piedra; carretera. “Calzada” A Apend. “Calzada. Pasadera, hilera de piedras que sirven para atravesar una corriente de agua” BeraLzM. “Arpide, camino de piedra y de narrias” Garate 2.ª Cont RIEV 1933, 95. “Calzada, camino empedrado. Bide txingor onek, arbide batera joten dau” Etxba Eib. Azkue le da tbn. el sentido de “camino de narrias (B)” interpretándolo como “contr. de arba-bide”.
Oni natzaio lotuko; / arbide au dugu Kristo. / Ortatik oin bat baztar orduko / sumatzen du ots motela, / –arbide orren ertzetan daude / bi amildegi berela–. “A los dos lados de esa calzada” . Or BM 60. Arantzazura erromes / guruzpide dan arbidez, / aldapan-gora promesadunak / –sokaz, gurutzez ta katez…–. SMitx Aranz 128. Arkaitzak autsi, irauli, jarri… / berebiziko lanean. / E’tzan nekerik barkatu bear / askatasun-arbidean! Ib. 69s. Arantzazura arribideak / zabala bear, zabala. / Txiro ta aberats, goiko ta beko, / kabi ditzan eldu-ala. Ib. 76. Arabati etorren arribide edo galtzada zarra. Akes Ipiñ 11. Gaurko arribideak edo . calzadas romanas ez dira erromatarrak. EgutAr 6-4-1960 (ap. DRA). Arbidean abarketak busti yakaz, ta guztiz bizarturik daukaz. Erkiag BatB 115. Lekeitioko arri-bidean edo kamioan, alkarri elduz joan giñan gau illunean eta zugaitz-pean. AZink 61. Arribidea betean zijoan jendea igesi. Ib. 79.

2 harbide. 1. (BN, S ap. A ← VocBN ; Dv) “Endroit où l’on peut prendre des choses qui peuvent s’y trouver” VocBN. “Lieu où l’on a les choses à la portée de la main” Dv. “Mango, lado por donde se pueden tomar y alcanzar las cosas” A. Cf. harpide. Ebanjeli guzian arkitzen duguna da Espiritu Santu beraren ar-bide, Jesusen parabolaz ta itzalez agerzen digun bat. Mb IArg I 371 (¿errata por sarbide?; cf. ib. 371 y 372 sarbide y sar-bide respectivamente). 2. Billete. Bera geroxeago joango zala, guri trenerako emateko arbidea edo boletoa. Zubill 115. HARBIDEAN ( (L-ain, S ap. A)). “Harbidean (S): a) al alcance de la mano, […]; b) en propia jurisdicción, […]. Harbidean dauzka sagarrak (L-ain), […] las manzanas tiene al alcance de la mano” A. v. irispide.

Sinonimoak: iz.

[galtzada]: arruta, bide, estrata, galtzada, ibilbide, kurtso, kamio Heg., kamino Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es  iz. calzada, camino de piedra
fr iz. chaussée
en iz. road
port iz. pista

Testuinguruan

Atezainak langa altxatu eta sartu gara aparkalekura, jardina ederra da eta harbide bat dago aldapan gora eraikin nagusiraino. [Lagun izoztua, Joseba Sarrionandia (Elkar, 2001)]