matela

iz. Ipar. eta Naf. Masaila. Ik. matrail. Sutan sumatzen ditut ene matelak. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

matela (AN-5vill-ulz-erro-burg, L-sar, B, BN, Ae, Sal, S; SP, Lar, Aq 604 (AN), Izt 22v, H; -th- Ht VocGr 376, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), matel (AN-ulz-mer, L-ain, B, BN, Ae; -th- Lecl), matail (-all AN-larr-5vill-araq-ulz; Izt 22v (-all)), matala (H (V, G)). Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 226; A (matel); Lrq (mathela); Iz Ulz (matéla); Echaide Nav 130; Gte Erd 225.

Etim. En último término de lat. *maxella. De vasc. maxela, tomado como diminutivo, se habrá llegado, a través de mattela, a un supuesto primitivo mat(h)ela.

1. Carrillo, mejilla. “Matela ostokiak (BN-lab), carrillos frescos y rollizos” A. “Mathela, augmentatif de maxela” Lrq. En S, Sal y R (sg. A) significa “carrillo grande”, a diferencia de mazela y maxela “carrillo pequeñito”. v. masaila. Tr. Documentado desde Leiçarraga en textos orientales. Hay algún ej. occidental en el s. XX. La forma matail se encuentra en Orixe y T. Agirre (Uzt 157). Baldin norbeitek io baheza eure eskuineko mathelán. Lç Mt 5, 39 (TB, Dv mat(h)ela; He, Ur (V), Ker matraila, HeH mazela, Ur, Or, IBk, IBe masail, Ip, Hual maxela, Echn mazel, Ol matsail). Presuna ianzaharrak, mathela gogortuak edo horzkitua dagoenak. Ax 490 (V 317). Zure matel bietan / ondo ifinirik [jazmiña eta karmiña]. Gamiz 204. Berzéak zafladabát / mateléan ematén. LE Kop 167. Ekhiak bezala brillatzen ahien mathelen kolorik. Etch 524. Mathela lodi eta molde on batetakoak. Elsb Fram 166. Ikusi bazinute hunen min izigarria, nolakoa zen! […] gorri, beltz, ubel, halako zain batzuek zaukatela matelari. HU Aurp 186. Bi musu eman diozkat bere matela gorriño hetan. Barb Sup 54. Matail bakoitzetan xuloa. Or Mi 7. Matel beroan hotx bat senditu nuen. JEtchep 111. v. tbn. Arch Gram 56. JE Bur 29 (Ber 71 matel). Zub 94. Zerb IxtS 36. Matel: Iratz 118. Osk Kurl 184.

2. Mandíbula. v. matelezur. Eta aldiz mathelak / ber kolpiaz [otsoari] jauzerazten. Arch Fab 169.

3. “Joue, partie latérale, ordinairement plate d’un objet qui présente deux faces. Xirrita baten bi matelak, les deux joues d’une poulie” H. Gasnaren bi mathelak hurbiltzen dituzte suiari. GH 1935, 13.

Sinonimoak: iz. Ipar./Naf.

[masaila]: baraila, masail, matrail, mazela Ipar./Naf., ahutz zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iz. (GN/Ipar.) carrillo, mejilla, moflete
fr iz. (GN/Ipar.) joue
en iz. cheek
port iz. (GN/Ipar.) bochecha, (gen pl) bochecha

Sutan sumatzen ditut ene matelak. (Hiztegi Batua)

matela (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)