melatu

ad. melatu, mela, melatzen 1 du ad. Fruituez mintzatuz, azukretan prestatu. 2 da/du ad. Fruitu batzuez mintzatuz, eguzkitan idortu. 3 da/du ad. Blai egin. Ik. mela-mela egin. Melatuta gelditu ginen lasterketa ikusten. 4 (Partizipio burutua izenondo gisa). Fruitu melatuak. Piku melatua baino ximurragoa. Mahats melatuak: mahaspasak. Haizea hezurretaraino sartzen ari zitzaion arropa melatuetan barna. || mela-mela egin da/du ad. Erabat busti, blai egin. Mela-mela eginda etorri da umea eskolatik. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

1 melatu.

(Urt, Lh), meilatu (S? ap. A; Lecl, Dv, H; mella- Ht VocGr, Lar). (Aux. intrans.). Ocuparse de; meterse en. “Carere rebus urbanis, […] hiriko egitekoetan ez sartu, ez nahasi, ez melatu” Urt IV 246. “Emprender” Lar. “Entreprendre, se mêler de” Lh. Bat bedera mela bedi duen ofizioaz / eta giristiño dena prestu izatekoaz. EZ Man I 3. Hark bezanbat hik eztakik, kontentadi heureaz / eta elizakoak bere mela beite arteaz. Ib. 33. Gobernatzen baitire desordenatuki deus ez eginez, bainan melatuz egokikitzen ez zaiotenaz. TB 2 Thess 3, 11 (He hei behatzen ez zaizten gauzetan sartzen direnak). Atso bat ere melatu saltsa huntan zauku sartu / aspaldiko ofizioa trakaseria du. AstLas 70.

2 melatu.

1. (BN-mix ap. Lh ). “1.º mûrir (pomme)” ; 2. º confire (fruits, etc.)” Lh. malatu (Foix). (Part. en función de adj.). “Confit, malatü. Arhan malatia, phiko malatia” Foix. Cf. VocNav: “Meláu, dícese del fruto resequido […]. Llaman meladico al higo medio seco (Cáseda)”. v. merlatu. Egizue dekozionea piko melatuz arnoarekin batean. Mong 591. Iko melauak. A BGuzur 115. Mahats melatuz jorikako pudding tinki bat. JE Ber 28. Kamineteko ahan-malatiak nurk jan tü? GaztAlm 1934, 112. (ap. DRA) Bihotza piko melatua bezala idortzen zaio. Othoizlari 1962, 434.

2. (V-arr-gip, G-azp). Ref.: Iz ArOñ y Elexp Berg (melau); Gte Erd 175.
Empapar(se), calar(se). “Mojarse” Garate Cont RIEV 1935, 351. “Melauta gelditu giñan karreria ikusten” Elexp Berg. “Melauta dago (V-arr), melauta etorri da (V-arr), oillo melaua bezela etorri da (G-azp)” Gte Erd 175. v. bustipelatu, pelatu. Ala biarrez, ondo melatuta, baña atara zan [ibaitik] . SM Zirik 135. “Se utiliza, por poner un ejemplo, cuando se remojan unos pimientos rojos hasta que quedan completamente blandos (V-gip)” Oregi (comunicación personal).

3. (V-gip). Emborracharse. “Aura domekero melauta ibiltzen da” Elexp Berg.

4. (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg ). (Uso sust.). “Se dice del remojón. Arrate egunian artu genduan melau ederra arrasalde erdixan eiñ eban zaparradiakin” Etxba Eib. “Kriston melatua artu giñuan Urbixatik Arantzazura bittartian” Elexp Berg.

MELA-MELA EGIN (V-gip ap. Elexp Berg ), MELATU–MELATU EGIN (V-gip ap. Etxba Eib ). a) Calar(se), empapar(se). “Melau melau eiñda eldu gara txabola batera, izan dan zaparradiagaz” Etxba Eib. “Mela-mela eindda etorri da umia eskolatik” Elexp Berg. Jausi zan […] masia eiten euazen askara. […] atara eben irabolikaz mela-mela einda. SM Zirik 75. b) Emborracharse. “Illuntzeko zortziretarako mela-mela eindda zeuan” Elexp Berg.

Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

[konfitatu]: konfitatu    

[blai egin]: Bizk. basi-basi egin, basitu, blai egin, blai-blai egin, busti, mela-mela egin, pelatu Ipar., urtatu Ipar., tximu egin Gip., pelakatu g.e., txipatu , zipa egin , txipa egin

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) da/du ad. (Ipar.) [fruituak] madurar (2) da/du ad. [fruituak] secar(se) al sol (3) da/du ad. [almibarretan egosi] almibarar (4) da/du ad. (B) mojar(se); empapar(se)
fr (1) da/du ad. [fruituak] mûrir (2)  da/du ad. [fruituak] dessécher ; confire (3)  da/du ad. [almibarretan egosi] baigner dans du sirop
en (1)  da/du ad. [fruituak] to ripen (2) da/du ad. [fruituak] to dry (3) da/du ad. [almibarretan egosi] to preserve in syrup
port (1) da/du ad. (Ipar.) [fruituak] madurar (2) da/du ad. [fruituak] caramelizar (4) da/du ad. (B) molhar-se; ficar ensopado

Testuinguruan

Ustezko paradoxa ez da horren paradoxikoa. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]