peril

iz. Zah. Arriskua. Peril handian bizi zarela. Peril handiko egitekoa. Perilean aurkitu, jarri. Ez du hiltzeko perilik. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

peril (L, BN, S ap. Lh; Volt 70, SP, Ht VocGr 345, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H (L, BN, S)), peil, perille.

1. (Sust.). Peligro. “Perilla, péril, danger. Heriotzeko peril ageria, péril évident de mort” SP. “(En medio de muchos) peligros, perill askoren artean” Lar. v. arrisku, peligro. Tr. Bien documentado al Norte ya desde Dechepare. Al Sur, donde su uso es menos frecuente, se encuentra en un texto alto-navarro de mediados del s. XVI y en autores no vizcaínos desde mediados del s. XVIII. Tanto al Norte como al Sur su empleo decae notablemente desde finales del s. XIX y apenas se documenta en el s. XX. En CatLuz (16) se encuentra la forma peil; hay pellik (eztú pellik) en Lizarraga de Elcano y perille en Kortazar (Serm 406). En DFrec hay 5 ejs. de peril, de Villasante.

Othoi [Ieinkoari] begir’ezan peril guzietarik. E 15. Perileki baiezila ezin noake hargana. Ib. 134. Salba bano damnatzeko perileko punduian [gaude]. Ib. 37 (cf. infra PERILEAN). Lagungabe bide luzean peril asko pasaturik (AN, 1564). TAV 3.1.18. Gure bizien ere peril eta kalte handirekin izanen dela. Lç Act 27, 10 (He perill handitako). Gu orai gabilza perilez inguraturik. Mat 300 (v. tbn. 85). Oren oro arras dugu erortzeko perilla. EZ Man I 61. Ezen zuk guardatu nauzu asko perilletarik. EZ Man II 34. Zer bide izanen da, peril handi hartarik eskapatzeko? Ax 371 (V 244). Eztiteke konpartimendurik jende bizios […] hekin artean perillekin baizen. SP Phil 326 (He 328 hagitz da perilsu). Perill orietatik ateratzeko. Lar SAgust 16. Munduko perill, arazo ta egiteko guzien artean ongiena bizitzeko. Mb IArg I 326. Eta arriz arri ta perillez perill <perellez perell> nere animaren ontzi erdi-urratu hau eraman oi zuten bagak. Mb OtGai I 33. Gure perill eta premia guztietan guri laguntzeko prest. AA III 299. Ostatura joatea dala orditzeko bide ta perill urkoa. Ib. 485. Andiak dira, ta asko, inguratzen gaituen bekaturako perillak. Perillak aurtasunean, perillak gaztetasunean, perillak zartzean. Perillak barrendik, perillak kanpotik. Ib. 329. Eriotzeko orduan / aditzen badizut, / egia diozula / sinistuko dizut; / orduan, nere perill, / ao orretatik, / Jainkoaren izena / adituko det nik. (Interpr?). It Fab 159 (v. tbn. 247). Perill txipienian / dizie bihotza galduren. Arch Fab 139. Lanbide au perill andikoa zan. Lard 164. Perill andiko gauza. Arr GB 119 (v. tbn. May 202). Txakurrak eurak, zerbaiten perill gaiztoa sosmau balebe legez. Ag AL 27.

v. tbn. Harb 390. Hm 194. Arg DevB 222. Tt Arima 8. INav 3. Gç 203. ES 111. CatBurg 24. Mst III 59, 4. AR 43. Ub 182. Gco II 16. Añ MisE 98. Añ CatAN 81. Jaur 410. ETZ 240 (Irún, 1854). Aran SIgn15.

(Como primer miembro de comp.). Zaunkaz oi da zakurdia, / perill-ordu estuetan / erestun koblakaria. Ag AL 32. Peril-seiñaleari begiratu. Mde Pr 85.

2. (Adj.). Peligroso. Segidan dire Ternuako arrutak […] eta portuen ezagutzak […] eta pillotuek iakin behar baitute leku perilletarik goardatzeagatik. INav 105.

Sinonimoak: iz. zah.

[arriskua]: arrisku, galzori, kaltebide, perilostasun, peligro Heg., gaitzurre zah., lanjer Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iz. (zah.) (batez ere Ipar.) peligro, riesgo
fr iz. péril, risque
en iz. peril, danger
port iz. perigo, risco

Peril handietan sartzekotan nintzen seinalea zela begitandu zitzaidan. [Kilkerren hotsak, Edorta Jimenez (Susa, 2003)] (Ereduzko Prosa Gaur)

peril (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)