iz. Atzeraka ematen den pausoa. Hau atzerapauso bat da auzia konpontzeko bidean. Hizkuntza irizpideetan atzerapauso nabarmenak eman dira. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
ATZERA-PAUSO.Paso atrás. Atzera juanda ez zala gerrarik irabaziko, eta atzera pausua emoten daben guztiak il egin biar dirala. Gerrika 77.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
da ad. aharratu, aharra/aharratu, aharratzen || Liskartu.Beren erlijioak debekatzen die samurtzea, aharratzea, elkarrekin joka aritzea. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
aharratu. (L, BN, S ap. Lh ; SP, Arch VocGr , Hb, VocBN , Gèze, Dv, H, A), ahartu (vEys, H (BN)). (Aux. intrans.). Reñir. “Quereller de parole” SP. “Se quereller avec violence” VocBN. . Aharra ziten artzainak, / ager ziten gaznak. Saug 99. Aharra ziten altxonak, ager ziten gazna ohonak. “Les valets du pasteur s’entrequerellèrent” . O Pr 10 (cf. RS 52: unaiok arri zitean). Hori erraiten zion puta alaba batek bere amari, ama bertze emazte bateki aharratzean. Ib. 484. Sabeleko ertseak ere aharratzen dira. O PrASJU 270. Harzaz aharratü nahia, erhokeria dela oiztekiziala doana. Egiat 177. Hiriti jalkhi zirenin hasi ziren / ihur etxakin zer gatik aharratzen. Etch 638. Ezta aharratuko, ez da oihuz ariko. SalabBN Mt 12, 19 (Dv ez du aharrarik). Beren erlijioneak debekatzen diotek samurtzea, aharratzea, elgarrekin joka artzea. Prop 1880b, 13s. Nik ikhusi nuena zen Arabek bazutela elgarren artean makhur, eta nere baithan egiten nuen agian batzuak bertzeekin aharratuko zirela. Prop 1888, 246.
AHARRATUXE (S ap. Lh) (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
1. Destrozar, destruir, romper. [Herioak] natura humanoa oro arras akhaba, ruina, hil eta atarra artino, eztu honik ukhenen. Tt Onsa 138. Jinkuaren zerbütxatzia / Etzitadak ez desuhure, / Kalitatia eztiat / atarratzen deüsetan ere. StJul 120. Umeak atarratu egiten due etxea. “Los niños destrozan la casa” . Ayerb EEs 1914, 212.
2. (BN-arb ap. A ). Reñir, censurar; castigar. “Reñir violentamente” A. Cf. atarra, atarraldi. Berak [Erode-k] atarratuta gero askatuko dut. Ol Lc 23, 16 (IBk zigortu ondoren). Gorroto nautenei buruz, gurasoen gaiztakeria irugarren ta laugarren gizaldiraño atarratzen badakit. Ol Ex 20, 5 (Urt punitu, Dv bilhatu, Ur kastigatu, Ker zigortu). Aien ogena zuengan atarratuko dut. Ib. 32,34. Zigor oñazez atarratuko al ditu Olinpiar yainko andiak. Zait Sof 17. Aberritik yaurtiz gabetu naun nere anaia atarratzeko, gertu bainago. Ib. 143. Ez dit axolik, ez naiz mokoka ari, ez atarra naiean. “Nec reprehendo” . Or Aitork 324. 3. “(Sal), hartarse. Atarra adi noizbait, hártate alguna vez” A. Cf. atarradura. 4. “(R), atacar. Loak atarra, ser atacado, tentado por el sueño” A.
1 iz. Arrotzak eta eskaleak doan hartzen zituen etxea. Elizatxo bat egokitu zuten arroztegi moduan. 2 iz. Ostatua. Salegi jaunaren arroztegian sartu zen afari eta gau ostatu eske. (Hiztegi Batua)
iz. Ipar. Pattarra. Aguardient xorta bat edanarazi zioten.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
aguardient. (L, BN, S ap. Lh; H), aguardint(a) , aigardent (Chaho, Gèze), agorient (Ht VocGr 269), agorrient (L ap. Lh; H), agardient (S ap. Lh), agardent , agordient , aguerdinta , aguardintte (V-gip ap. Elexp Berg), augardient (Arch VocGr , VocBN), agoarjenta (SP <-genta>), aguardenta , argorient . Aguardiente. “Eau de vie, agua ardiente” SP. “L’eau de vie” Ht VocGr 269. “Orujo, aguardiente. Ari igual jakuan patxarra izan, aguardinttia izan. / Len aguardinttia orujo zuan, da gero asi zittuztan koloriak eta zerak” Elexp Berg.
Tr. Al Sur se documenta aguardient(a) en una carta del s. XVII, en Aguirre de Asteasu, Echagaray, Aramburu-Bago y JanEd; aguardiente en J.A. Moguel, Guerrico, Zabala, JanEd, Kirikiño (Ab II 171) y Anduaga, y aguardint(a) en Echagaray, Iraola, Txirrita, Yanzi y Bertsol (1932, 218; tbn. aguardenta en la misma pág). En la literatura septentrional hay numerosas variantes: aguardient en Hiriart-Urruty, J. Etchepare, Barbier y Zerbitzari (Azk 101), agorient en Hiribarren (Esk 229), Duvoisin (Lab 321), Barbier y Landerretche, agordient en ECocin (15), aguardint en M. Elissamburu (Fram147), aguerdinta en Etchepare de Jatsu, agorrient en unos versos recogidos por Zerbitzari (Azk 104), argorient en unos versos del s. XVIII y aigardent en textos suletinos (junto a agardent en AstLas).
Aguardienta eta 10 opil brea (1683). ConTAV 5.2.9, 130. Hi, argorient tratnta, herio emaillea. (1780). BertsZB 122. Baso erdi aguardiente. Mg CC 182. Ardo, mistel edo aguardiente ematea. Gco II 61. Aguardienta ur, piper edo beste gauzakin [nastutzea]. AA II 168. Fusilla aguardintaz / karga baliteke, / bala gustoz aboan / artuko lukete. Echag 24 (tbn. 24 aguardientaz). Aguardienta eta tabako belarra. Aran-Bago ManMed 260. Nafar aguardienta / erari gozua. JanEd I 58 (69 aguardinta (det.), 58 aguardienteak). Kopa bat aguardiente napar. Zab Gabon 76. Iduri zaut ene gizonak erretreta gose baino aguardient egarriago direla. HU Zez 204. Aguardinta alkanforatu usai pestia. Iraola 129. Aguardient zirrista bat. JE Bur 170. Bati baso-arnoa paga, bertzeari aguardient-kotxeta. Barb Sup 37. Ardua ere kastatzen dute, / ez aguardinta bakarrik. Tx B II 158. Kopa bat agorient hurrup eta klik iretsirik. Barb Leg 147. Aguerdinta xorta bat edan-arazi zioten. JEtchep 58. Nik goizean, jaikitakoan, lenengo iru edo lau kopa aguardiente edan. And AUzta 99. v. tbn. Aigardent: AstLas 28. Arch Gram 26. Alth Bot 12. Const 41. Kutxet erdiko poto / bat aguardinta. Yanzi 48.
AGUARDIENT-EDALE. Bebedor de aguardiente. Bera beno pollitago / ezpalinbalu emaztia, / agardent edale guti / joan likidio etxera. AstLas 10. Agorient edaile Gethariako. (L-côte) Lander Eusk 1925 (IV), 50.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Ipar.) aguardiente fr iz. (Ipar.) eau-de-vie en iz. (Ipar.) alcoholic drink which is obtained by distilling wine or any other alcoholic substance port iz. aguardente
Testuinguruan
Aguardient xorta bat edanarazi zioten. (Hiztegi Batua)
Reply