txirula

1 iz. Haize musika-tresna, hainbat zulo dituen hodi batez eta aho batez osatua. Ik. flauta; txilibitu1 1. San Ignazio martxa joaz, bata txirularekin eta bestea atabalarekin. Txirula jo. Artzain txirula. Txirula hotsa. 2 iz. Txistuaren antzeko musika-tresna, hura baino txikiagoa eta zoliagoa, Zuberoan ttunttunak lagundurik jotzen dena. Pastoraletan, txirulak laguntzen ditu Satanen dantzak, eta beste musika tresnek, gainerako aireak oro.  (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

txirula.

1. (BN), txirul (Lar), txirola (L; Lar, VocCB .(V, G, L)), txirol, txurula (S; Gèze, VocCB .(BN, S)Dv (S)), txulula (S; H (S)), txula, xirula (B, BN-mix; Dv, H), xirola (L, BN, S; SP, Deen I 403 (sirolla), Urt III 188, Dv, H), xiula (L, BN, S; H), xurula (S; Lecl, Dv (S), H, Lander (BN) ap. DRA .). Ref.: A (txirula, txirola, txurula, xirola, xirula); Lh (txülüla, xirola, xürüla); Lrq /čüüla/. Flauta; referido tbn. de modo específico a la flauta tradicional vasca de tres agujeros, especialmente a su variedad suletina. “Flauta” Lar, A. “(Duro está el) alcacer para zampoñas, uzta-bellarra gogor, txirulik eztuk or” Lar. “Txürüla, fifre” Gèze. “Flûte de ménétrier, de tambourin” H. “Flûte, fifre” Lrq. Cf. VocNav s.v. chirula. Tr. Las formas con tx- se encuentran en todos los textos excepto en los labortanos y bajo-navarros, donde hay x-. En DFrec hay 10 ejs. (3 septentrionales) de txirula y 4 (1 sept.) de xirula.
Gauza arima gabe soinu emaiten dutenek ere, edo den xirula edo harpa. Lç 1 Cor 14, 7 (He, Dv xirola, TB, Bibl xirula, Ker txirola, IBk txirula; Ol txistu, IBe txulubita). Xirolari haize eman eta soinu eragiten zaion manera berean. ES 385. Etzen bozkariazko eta musikako xirola eta soinurik errepikatzen etzutenik arkaen aitzin gibeletan. Lg I 300. Pompak joiten atabala, artilleriak xirula. Iraultza 135. Zarrabet, txirol, bolin. Izt Po 74. Bibolin albokiaz, / txilibitu eta txirolaz. Ulib GabOs 2. Txirola jo ta kanta, / or zaude zalantzan. It Fab 175. Jiten zen [saldoa] lasterrez ene txurulala. Arch Fab 137. Olhetako besta eder hortan bazirela xirola, ttunttuna eta xirribika ere. Elzb PAd 55. San Inazio martxa joaz, bata txirolakin eta bestea atabalarekin. Apaol 122s. Eskualdunen leheneko thanburin eta xirola alegera hura. Zby RIEV 1908, 84s.

2. txulula (H), xirula (H), xirola (H), xiula (H), xurula (H). “Par extens., le ménétrier lui-même” H.

Sinonimoak: iz.

[flauta]: flauta (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es  (1) iz. [euskal musika-tresna herrikoia] txirula (2)  iz. (Mus.) flauta
fr (1) iz. flûte de ménétrier basque (2) iz. flûte
en (1)  iz. a small, 25cm-long Basque flute played in the Northern Basque Country (2) iz. (Mus.) flute
port iz. flauta

Testuinguruan

Txirula bat hartu eta herriz herri hasi zen alderrai ibiltzen. [Airezko emakumeak, Felipe Juaristi (Erein, 2003)]