txotxo

Mutilentzako lagunarteko bokatiboa. Ik. txo.  (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

1 txotxo (Lar, H (<ch-> V, G)).

1. Chocho, que tiene demencia senil. Nausi edo etxeko andre denean, seme bat edo alaba bat egon bear du aite zar baten, txotxo biurturik dagon baten, eta ama zar inpertinente oñen geinen iziñ dagoken baten sujezioan eta obedienzien? (Ororbia, 1758). ETZ 107. Biyai bakarrik jokatuko’iet / segan, konforme badia, / ainbeste ezpadira ni tentatzeko oik / zer aitona txotxo paria. Tx B I 226.

2. (V-gip ap. Iz ArOñ; G-azp). Tonto. “Txotxúak, chocholos” Iz ArOñ.

2 txotxo.

“Golosina, dulce (‘chocho’ en Navarra)” LE-Ir. Ain sinpletáko daukáte Jangoikoa, ustebaitúte pagátzen déla errézu útses obra onikgábe, nola aurra txótxos? LE in BOEanm 888. ‘Ez sanduari botoa ta ez aurrari txotxoa’ dio errefranak, ta adiarazi nai du ezi ofrezitua eskatzen duela (65)” LE-Ir. Ez uste berak txotxoak orren errez egiten ziranik. Ezta mataxak ere. Anab Poli 76 (donde a continuación explica que se hacen al fuego con azúcar, café y leche). Bestetan alako mataza zuriak egin eta guraizeakin kilx, klax, aidean joaten ziran txotxo zuriak. Ib. 76s. Pastel-apurrak zirala, txotxo-puskak, osatu gabeak, zirala, “libre” zeukan nai aña jatea ta pastel ta txotxo osoak jan naita ere ez lioteke aitzaki aundirik jarriko. Ib. 77.

3 txotxo (V, G; Ort Voc), txutxu. Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.

1. “Palabra con que se llama a los muchachitos” A. “I, txotxo, zeiñek apurtu jok kristala?” Elexp Berg. Cf. Echta Jos 206: Gaztetan zerbait okerra ta arroa izan zalako ezarri eutsen Txotxo-arro ezizena, y 113: Gaztetan egon zan ogipeko Txotxo-tontorren etxean. v. 2 txo (2). Manutxu itxi izu / mollan bitxiguba, / erdu antxi antxikan, / ene koitaduba, / erdu ona, Txomintxu, / erdu, neskatilla, / ariñ kaderak, txutxu, / Jesusaren billa. Echag 28 (versos en dial. vizcaíno). Txotxo, obe dok beti eskuan txoria, / gordetea seguru naiz izan txikia. AB AmaE 280. Ni baiño geiyago az, txotxo. A BGuzur 126. Etxekoa dozu neskamerik onena, txotxo. Ag Kr 110. Txotxo, zelan dok eure izena? Echta Jos 18. Txotxo, zegaitik eruan dok nire txapela? Kk Ab II 69. Eukiko dok, txotxo, ugari zegaz urdailla bete. Bilbao IpuiB 129. Ez zaitez kirtena izan, txotxo. Erkiag BatB 70. I burutik hago, txotxo! Osk Kurl 129. v. tbn. Zam RIEV 1907, 424. Ort Oroig 118. Otx 125. Anab Poli 53.

2. Grumete. Cf. Echaide Orio 113: “Chocho, chico joven que trabaja a sueldo en una embarcación, limpiando, haciendo recados, ayudando en la cocina, etc.”. v. 2 txo (4). Enotsan esan gura izen Batxi Satika nintzenik, osterantzean eztakit zer iazoko zan-da. Txotxo-tzat artu ninduen. A BGuzur 141.

Sinonimoak: interj. Bizk.
[txotxo] : txo, motel, mutiko (Adorez Sinonimoen Hiztegia)
[txotxo] : to, txo Bizk. (UZEI Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar Hiztegia):

es iz. (B) voz para llamar a los muchachos
fr voix pour appeler les garçons
en voice used to call the boys
port voz para chamar meninos

Etxea inguruan, auzoak zoratuta neukazan, esanaz: “Hi, txotxo! Ea beti gauza bera joteari izten deutsaan nonoiz! “.  [Rufino Arrola, Vulkanoren atzamarrak, Xabier Amuriza (Soinuaren liburutegia, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

txotxo (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)