zilarbizi

iz. Elementu kimiko bat da, Hg ikurra eta 80 zenbaki atomikoa dituena. Bere izena eta ikurra (Hg) latinezko hidrargirium hitzetik datoz; azken hau, berriz, grezierazko hydrargyros (hydros, ura eta argyros, zilarra) hitzetik dator. (Wikipedia)

Orotariko Euskal Hiztegian

zilarbizi (G, L, B, BN, S; Lecl; -ill- Ht VocGr 329, Lar, Añ (G), Lecl, Izt VocC, H; -lh- Arch VocGr, Dv, H, Foix ap. Lh), ZIDAR BIZI (V; Añ (V)). Ref.: A (zidar bizi, zillar bizi); Lrq (zilharbizi); Etxba Eib (zidar-bizixa).

Mercurio. “Azogue” Lar y Añ. “Mercure” H. “Azogue, mercurio. Nibelaren barneko ura iduri duena zillar bizia da (B)” A. “Zidar-bizixa Arrate ballian badala esaten eben zarrak” Etxba Eib. Aretxabaletako mugapean arkitzen da meatze bat zillar bizia ematen dabena. Izt C 74. Badira ugaiotar sufredunak ere; oetako bati topatzen zaio zillar bizia. Ib. 80. Iduri du zilhar bizia. Arb Igand 12. Zorion orrek, zillarbiziaren gisa dabilkitela, aldizka poza, aldizka ituna ematen dit. Anab Eusk 1930, 243. Urak, bere aitzin-gibelka ezin geldituzkoan nun-nahi egiten daizkon izurren hegiak, erran zinezake zilar-biziz dituela. JE Ber 81. Begiak aurpegian yauzi egiten eutsoen zidur-bizia [sic, por zidar] bai liran. “Como si fueran de azogue”. Or Tormes 41. Orren eragiteak giza-odolarekiko ain arerioa izanik, gorputzaren bide ta odietan barna, zillarbizia bezain laster dagi ta, […]. Amez Hamlet 44.

Sinonimoak: iz.
[zilarbizi] : merkurio (Euskalterm)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es mercurio
fr mercure
en mercury
port mercúrio

Entzun:

Izan ere, Rudolf II.a berunetik, zilarbizitik edo burdinatik urrea egitearekin obsesionaturik zegoen, eta hori lortzeko berdin zitzaion bidea zientziak erakutsia izatea, alkimiak moldatua, magiaz osatua edo aingeruen hizkuntzaren laguntzarekin lortua.” [Bizitza eredugarriak, J.M. Olaizola “Txiliku” (Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

zilarbizi (FlickrCC, Jesús Cabrera)