Updates from martxoa, 2018 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 8:59 pm on 2018/03/17 Permalink | Reply
    Tags:   

    jakintza 

    iz. 1 iz. Helburu jakin bat eta metodo berekia duten ezaguera sailen multzoa; horrelako ezaguera sail bakoitza. Ik. zientzia. Filosofia eta jakintza. Galileo aurreko gizona, jakintza berria sortu baino lehenagokoa. Jakintzaren muga estu zorrotzak zituen maite. Egungo jakintza. Jakintzaren adarrak. Jakintza ezkutuak. Erlijioen Kondaira: horra jakintza bat, sinesgabeek asmatua. 2 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Jakintza-arloan ari dena. Antze sailetik jakintza sailera. Jakintza motak. Nekez izango da gaur filosofiarik jakintza-oinarri sendorik gabe. Jakintza-lanak. Jakintza-liburuak. Lau gazte haiei jakintza-gai ororen ezagutza sakona eman zien Jainkoak (Ik. jakintzagai). 3 iz. Jakinduria. Euskal Herriaren jakintza. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian [mold.]

    jakintza (Lar, Añ, Dv (que cita a He)). Tr. Documentado por primera vez en Pouvreau; hay, por lo demás, muy pocos testimonios septentrionales. Al Sur su uso aumenta durante el s. XX, empleado sobre todo en guipuzcoano; antes lo emplean Mendiburu, Iztueta, Arana y D. Agirre (hay tbn. un ej. en JFlor). En DFrec hay 63 ejs. de jakintza y 3 de yakintza.

    Sabiduría, erudición; cultura. “Science, savoir” Dv.

    (V-gip ap. Etxba Eib; Lar, Añ, H). Ciencia; (menos usado) doctrina.

    Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

        [zientzia]: zientzia, jakitate Ipar.
        [jakinduria]: jakinduria, jakite, jakintasun Ipar., jakitate Ipar., jakituria Bizk., jakiunde g.e.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. ciencia, saber, erudición (2) iz. sabiduría
    fr iz. science, savoir, connaissance
    en (1) iz. science; erudition, knowledge, learning (2) iz. wisdom
    port (1) iz.  ciência,  saber, erudição (2) iz. sabedoria

    Animaren askatzea da yakintza edo kultura berezi bat sortzea. Ib. 166.   (Orotariko Euskal Hiztegia)

    jakintza (Argazkia: Jakintza Ikastolaren 50. urteurrena)

     

  • Maite 11:43 pm on 2018/03/16 Permalink | Reply
    Tags:   

    parpaila 

    iz.  1 iz. Ehunezko zatia, apaingarri gisa arropei eransten zaiena. Zetazko parpailak dituen soineko luzea. 2 iz. Zapi, eskuoihal, soineko eta kidekoen ertzetan josten den ehun sarezko zerrenda apaingarria, eskuz edo makinaz eginiko irudi tapituagoak eta ertz ondulatu edo puntadunak dituena. Ik. puntilla. Lihozko maindirez eta damaskoz itxuraturiko zamauak, eta parpaila apain baliotsuak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    parpaila (G-azp; VocZeg, A Apend).

    “Cuello blanco, parpallea” VocZeg 286. “Parpailla, fleco, apañadura, adorno de frontales” A Apend. “Izara parpallakin, con puntillas. Parpalla, lepoko puntillak, eskotian errematia (G-azp)” NEtx (comunicación personal). Ez eukan baina parpailarik ez bitxirik. A La Abeja 1890, 57. Orduan ez bait-da ezur-utsik [ipuia], mamiz ederki osatutako ta parpallez apainki ornitutako andere lirain ta txairua baizik. Lek Egan 1957 (5-6), 363.

    Sinonimoak: iz.

        [apaingarri mota]: dentela Ipar., puntilla Heg. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. puntilla; encaje; bordado de malla fina (2) iz. volante (3) iz. Ik. lits
    fr iz. engrêlure, picot, dentelle fine, volant
    en (1) iz. [ehun-mota] lace (2) iz. [apaingarria] flounce, ruffle, frill
    port (1) iz. renda (2) iz. babado

    Testuinguruan:

    Gero, gona lisatu zuen zangoetan behera eta eskumuturretako parpaila gasazkoak harrotu zituen. [Hona hemen gu biok, Dorothy Parker / Mirentxu Larrañaga (Alberdania-Elkar, 2006)] (Ereduzko Prosa Gaur)

    parpaila (Irudia: treboli.es)

     

  • Maite 8:58 pm on 2018/03/15 Permalink | Reply
    Tags:   

    takateko 

    iz.  Kolpea, ukaldia. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    takateko (V-gip), takatako (AN-larr), txakateko (V; Añ (V)), taketako (Lar), taketeko (A Apend). Ref.: A (txakateko); Asp Leiz2 (takatako); SM EiTec1 (zulakaitz); Elexp Berg.

    1. Golpe. “Tope, el golpe de una cosa con otra” Lar. “Papirote” Añ. “Golpe físico. Impresión moral” Asp Leiz2. “Zulakaitzakin biarrian oitxura asko ez-takanak eskuetan takateko (golpe) ederrak artzen ditxu” SM EiTec1 (s.v. zulakaitz). “Baloiai jo biarrian orkatillan emun jostan kriston takatekua” Elexp Berg. Nire odoleri ta zigorralditik osatutxu nintzanean, alango takateko gitxigaz itsuak galduko ninduala ta, neuk bera galdutea asmau neban. “Golpes”. Or Tormes 21. Andik aurrera ixilik eta oñetako takatekorik gabe ibilli bear omen zuten. Anab Eusk 1930, 169. Sindikalisten eretxiz domukeria indarrez eta takateko gogorrez eratsi bear da lurrera. Eguzk GizAuz 88. Ez da entzungo aurki mokoka zorrotzen takateko legorra besterik. TAg Uzt 13. Oñakin takateko bat eman, zegon lekuan lurra ideki ta zuloperatu zan. EG 1958, 191. Esku ta oin loturik, eta adarretatik beste soka bi, egundoko takatekoa emon eutsan arakiñak. Erkiag BatB 56.

    2. “Txakateko (V-arr-gip, AN), castañeta, ruido de dedos en ciertas danzas” A (que cita a Araquistain).

    3. + ttakateko (BeraLzM). Latido. Biotzak takateko sendoa ematen dio… Lab Egan 1956 (3-4), 118. Bere biotzeko takatekoak baretu xamartu ziranean, erabaki zorrotz bat artu zuan. NEtx LBB 125.

    Etzuten beste itzik esateko indarrik. Orduko biotz-takatekoak! Sorarrain Lili 122s.

    Takateko haundi horiek, gaia erre eta bihurritzen duen sukar hau, indar bihurtuaz inguruko giroari itsasten zaio. “Pulsaciones”. MEIG IX 122 (en colab. con NEtx).

    4. Ritmo. Takateko etenak, sakonbil eta konkorbilaren elkarganatzeak, iduriak koloka jartzen ditu. “Ritmos disociados”. MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).

    Sinonimoak: iz.

    [kolpea]: belarrondoko, danbada, danbateko, dangateko, ezpaineko, kolpe, masaileko, matraileko, muturreko, ukaldi, zanpateko, zaplateko, zaplazteko, zartako, zartateko, kaska Ipar., kaskako Ipar., kolpeka Ipar., mustupileko Ipar., panpako Ipar., paso Ipar., zaflako Ipar., kolpekada Heg., zartada Heg., zartadako Heg., plastada Bizk., plastateko Bizk., zaplada Bizk., zapladako Bizk., matelako Ipar./Naf., mazelako Ipar./Naf., zafra Ipar./Naf., zanpako Ipar./Naf., zarta Ipar./Naf., zaflada Naf., zafladako Naf., belarraldeko Zub., kaskateko beh., ahutzeko zah., kohat Ipar. g.e., azote Ipar. zah., zafardako Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. golpe
    fr iz. coup
    en iz. blow
    port iz. golpe; (colloquial) hit, bang

    Takateko gogorra jo dio lagunari. (Elhuyar Hiztegia)

    takateko (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 9:48 pm on 2018/03/14 Permalink | Reply
    Tags:   

    goibelaldi 

    iz.  Zerbait edo norbait goibel dagoen aldia. Oskarbi denean edo goibelaldietan. Argialdiaren ondoren goibelaldia sortzen den bezalaxe. Gizonak maiz izan ohi ditu zenbait ezaldi, goibelaldi, muzinaldi, nahigabe. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegina

    goibelaldi, gobelaldi (Dv -> A).

    “Moment d’assombrissement du ciel” Dv. Argialdiaren ondoren goibelaldia sortu dan bezelaxe. TAg Uzt 312. Ozkarbi denean asperen da beren otsa; goibelaldian, aubena. Txill Let 32.

    (G ap. A), gobelaldi (Dv -> A). Tiempo, rato de tristeza, de preocupación. “Tristeza, rato de tristeza. Batean goibelaldia, bestean txurialdia, illargia bezela bizi da gure Maria (G-to)” A. Zuek goibelduko zerate; baña zuen goibelaldiak pozera yoko du. Ol Io 16, 20 (TB goibeldura). Gizonak maiz izan oi ditu zenbait ezaldi, goibelaldi, muziñaldi, naigabe. Or QA 70. Amaigabeko goibelaldian irauteak, ordea, mukerkeria dongea aitortzen du. Amez Hamlet 26. Bi goibel aldik urtzen ninduten. Or Aitork 236. Gure goibel-aldietan konsolatu. Vill Jaink 155. Goizeko gure goibel-aldia / pasa da okerrenian. Uzt Sas 107.

    Sinonimoak: iz.

        [ilunaldia]: ilunaldi, ilunarte, itunaldi jas., ilunaldi, ilunarte (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. tristeza pasajera, momento de melancolía/disgusto (2) iz. (momento de) oscurecimiento, nubosidad pasajera
    fr (1) iz. moment de tristesse, mélancolie passagère (2) iz. nébulosité passagère
    en (1) iz. moment of sadness, melancholy (2) iz. cloudiness, clouds
    port (1) iz. momento de tristeza, melancolia, infelicidade

    Batean goibelaldia, bestean txurialdia, illargia bezela bizi da gure Maria (G-to)” A.  (Orotariko Euskal Hiztegia)

    goibelaldi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 10:52 pm on 2018/03/13 Permalink | Reply
    Tags:   

    olerkaritasun 

    iz. g.er. Olerkaria denaren nolakotasuna. Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen olerkaritasuna eta lirikarako isuria . (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    olerkaritasun. Carácter poético. Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen “olerkaritasuna” eta lirikarako ixuria. MEIG II 99.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Google Translate):

    es iz. carácter poético
    fr iz. caractère poétique
    en iz. poetic nature
    port iz. caráter poético

    Argi eta garbi ageri da, edozein orrialdetan, egilearen “olerkaritasuna” eta lirikarako ixuria. MEIG II 99.  (Hiztegi Batua)

    olerkaritasun (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 11:00 pm on 2018/03/12 Permalink | Reply
    Tags:   

    toles 

    iz. 1 iz. Gai malgu baten zatia, gai beraren beste zati baten gainean, lodiera bikoiztuz, biltzen dena. Zapiaren hiru tolesetan. 2 iz. Itzulingurua; itxurakeria, zurikeria. Erantzun ezazu zuzen eta tolesik gabe. Tolesik gabeko neska. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    toles (V ap. A; Lar, H, Zam Voc), tolez (Izt 40r), toloz (V-m ap. A), tolest (Lar).

    1. “Pliegue”, “inflexión, dobladura”, “plegadura” Lar. “Tolea decimos a la dobladura, y también tolesa, tolesta” Ib. (s.v. estola). “Doublure, pli, double. Toles bat egitea, faire un pli. Toles bitan biltzea, ramasser une étoffe en deux doublets” H. “Pliegue, dobladura” A. v. tolestura. Egin zuen] bere saskian tolestaturik arkitzen zen oial batean gurutz bat eta heri-behatzez oiala ukitu bezain laster […] erre zituen oial-tolest guziak. Mb IArg I 256. Beronika Santiak […] iru dobleko zapi garbi bat artu eban […] eta iru tolezetan bere arpegija estanpaurik […] itxi eutsan. Oe (ed. 1787) 158s. [Bere kaparen toles-artetan ume bat dakar. Camp Ezale 1897, 228a. Elurraren beldur ez da: guziek […] toles-biko yantzia bai bait dute. Ol Prov 31, 21 (Ker toles-biko jantziak daroez; Dv soineko bikhunak dituzte, Ur daude forrodun soñekoakin, BiblE baitaude ongi jantziak).

    2. (Añ, H, A), tolez (V ap. A; H (V, G)), toloz (V-m ap. A). “Au fig., duplicité” H. “(V-m?), doblez, insinceridad” A (que cita el ej. de toles baga de Uriarte; v. tolesgabe (II)). “Doblez de carácter, hipocresía” Ib. Etzuan tolesik, ezta ere gandurik biozpekoak, emakume erneari dagokionez, estaltzeko. TAg Uzt 54.

    Sinonimoak: iz. (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

    [toles] : tolestura, izurdura, izur. Ant. ximur, ximurdura.
    [toles] : toleskeria, itzulinguru, faltsukeria, azaluskeria, itxurakeria

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) iz. [izurra] pliegue, plegamiento, doblez (2) iz. [faltsukeria] falsedad, doblez, fingimiento, hipocresía (3) izond. [faltsua] falso, -a, hipócrita
    fr (1) iz. [izurra] pli, doublure (2) iz. [faltsukeria] duplicité, fausseté, hypocrisie (3) izond. [faltsua] faux, fausse, hypocrite
    en (1) iz. [izurra] fold, pleat; wrinkle (2) iz. [faltsukeria] hypocrisy, duplicity (3) izond. hypocrite, dishonest, insincere
    port (1) iz. prega, dobra (2) iz. [faltsukeria] falsidade, hipocrisia, doblez, dobrez (3) izond. [faltsua]  falso, -a, hipócrita

    Erantzun ezazu zuzen eta tolesik gabe. (Hiztegi batua)

    toles (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

  • Maite 4:42 pm on 2018/03/11 Permalink | Reply
    Tags:   

    haizealdi 

    iz. Haize bolada. Garagar sailetan haizealdiak buruxkak makurtzen dituen bezala. Haizealdi madarikatu batek jasotako gonei ezin eutsirik. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Tiempo ventoso, temporal de viento.  Arrauneri erme eragiñez, edo, aize-aldi ona eratzen bazitzaien, agai (makilla) lerdenari bela egotzika. Elizdo EEs 1925, 214. Aizealdi bigun onek ere aldegingo baitigu, gauden goxo-goxo, sutondoan katua baño areago. Ldi IL 28. Esan zitekean aren biozpean ekaitzaldirik eta aizealderik sekula etzala sortu. TAg Uzt 114. Barealdiaren atzetik datorren aizealdi zakarrak bezela. Ib. 252. Aize-aldi danean, mendian sua piztutzea edo mendira sua eramatea estu-estu debekatuta dago. Ego-aize-aldi danean batik-bat. EAEg 6-3-1937, 1216. Alakotan autokarra gelditu, aize-aldia joan arte, ez baizan ezere egiterik ez-ikusi artan. Anab Aprika 96. Eta gauz auek siñale zigurrez ikasi ditzagun, bero-euri-aize aldiak alegia […]. Ibiñ Virgil 77.

     Racha, ráfaga de viento.  Zakar-pila isasten dun aizealdiak bezala, gu Yainkoaren arnasak garamatzi. Or Mi 135. Garagardian aizealdiak buruxkek betbetan makurtzen ditun bezala. Ib. 143. Gazteño, ez al dakusan an beian zuen dendako euna aize-aldiak eragiña? Ib. 106. Aize-aldi batek etzinarazten gaitu; bultzadarik txikienak amilduarazten. Ldi IL 134. Ezkerreko mendi-bizkarrak ezkutazen zun itxasaldeko aizealdietatik. TAg Uzt 153. Sargori zegon, ordea, alaere. Etzan aizealdirik. Ib. 107. Aizealdi madarikatu batek jasotako gonak ezin eutsika. Etxde JJ 104. Aizealdi on batek jotzen zionean, […] belak zabaldu eta Jaungoikoak agintzen zunez navegatzen zun. Etxde Itxas 130. Eta zebillela-zebillela, aidea urratu zuan irugarren aize-aldiak. NEtx LBB 184.

    Sinonimoak: iz.

    [haize-erauntsia]: haize-bolada, haize-erauntsi, haize-kolpe (UZEI sinonimoen hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. racha, ráfaga [de viento]
    fr iz. rafale
    en  iz. gust
    port iz. ráfaga, rajada, lufada

    haizealdi (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel