koka ahala1 adb. Ipar. Sar daitekeen beste. Jendea koka ahala sartu da Aldudeko eliza barnera. || Plaza koka ahala betea zen. 2 adb. (Izen bati dagokiola). Ipar.Koka ahala jende sartu zen. Poltsa luzea, koka ahala diruz hanpaturik. [Oharra: pertsonak, lekuz aldatzean, kokatu egiten dira bizileku berrian, eta ez finkatu]. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
KOKA-AHALA (Dv, H, A).
a) (Con sust.). Tanto(s) como puede(n) caber. “Saskiak badu sagar koka ahala” H. Bazen Elizan koka ahala jende. Prop 1880b, 368. Ostatuetan bada jende kokahala. Ox 66. Koka-âla belar. Or Eus 246. Etxean koka ahala uzta eta zorion. JEtchep 50. v. tbn. Barb Sup 163. Zait Plat 21.
b) A tope, llenando completamente. Alta bda, mundu bat zen […]; karriketan koka ahala, ikus ahala urrun, beltz beltza oro. HU Zez 159. Bertz handi batzuetarat aurdikitzen dute koka ahala bethe artio. JE Bur 87.
iz. Laiaz edo aitzurraz ateratzen den lur zati belarduna. Ik. turba; zohi; mokor1 1. Zotal ebaki berria. Zotalez estaliriko borda. Lur zotalak eguzkitan ihartzen.
zotal egun, zotal-egun iz. Urtarrileko lehen hamabi egunetako bakoitza, hurrenkeraren arabera dagokion hilaren eguraldia aurretik salatzen omen duena. Egun, urtarrilaren bia, otsailaren zotal eguna.
zotal ikatz, zotal-ikatz iz. Erregai harroa eta arina, zingira lekuetako belardietan eratzen dena. Ik. zohikatz; turba.
Zerbait gaizki joan da. goiburuaRest ez huts izan behar du (DÃa) augural. v. zotalegun. Gure arbasoek uste zuten urtarrileko hamabi lehen egunak zotalak zirela, hots, bakotxak aintzinetik salatzen zuela nolako aroa izanen zen berari zoakon ilabetean. Lf GH 1969, 360.
adj./iz. Fis. Gaiez mintzatuz, eroankortasun elektrikoa eroaleenaren eta isolatzaileenaren artekoa duena, eta, eroaleei ez bezala, handitzen zaiona tenperatura igo ahala. Ik. eroale; isolatzaile. Erresistentzia elektrikoa minimoa da metaletan, handia erdieroaleetan eta infinitua isolatzaileetan.(Hiztegi Batua)
Wikipedian
Erdieroalea eroankortasun elektrikoa tenperaturaren arabera aldatzen duen substantzia kristalinoa da. Giro-tenperaturan ez dira ez eroale ez isolatzaileak. Tenperatura zero absoluturantz hurbilduz gero isolatzaileak dira. Tenperatura altuetan berriz, eroale onak izatera hel daitezke.
1 adb. Bizk. Gehiegi. (Dagokion aditzaren edo adizlagunaren ezkerrean ezartzen da). Penitentzia ez betetzea edo lar luzatzea. Ez dio geroari lar begiratu behar. Lar janak eta edanak. Asko eta lar egin zuen nire alde. || (Izen bati dagokiola, haren eskuinean). Ik. larregi. Beldur lar har ez dezaten. 2 adb. Bizk. (Izenondo baten ezkerrean, konparatibozko era adierazteko). Burua lar bero: burua beroegi. Lar ondo ere jakingo dut nik zer erantzun. Lar zorrotz erantzun zion. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
lar. v. lahar; 1 larre.
lar. Tr. Documentado en la literatura vizcaÃna (tbn. en alguna ocasión en Orixe). En DFrec hay 3 ejs. 1. (V-ger-ple-arr-oroz ap. A; Lcc, Mic 6r, Lar, Añ (V), H), laar (H, s.v. larria ). (Adv.). Demasiado. “Largamente” , “demasiadamente” Lcc. “Mucho, adverbio” Lar, Añ. “Sobrebeber, geitedan, larredan ” Lar. “Sobresalir, (c.) gei, (V) lar agiri, izan ” Añ. ” Lar-edana, qui a trop bu” H (que lo relaciona con larri). v. larregi.
Lar janak eta edanak gitxitara nenkarre. RS 438. Lar> adi bazagokaz / fabore bateri. “Si mucho le mira” . Mic TAV 3.1.27. Lar bete eztitezen. Añ LoraS 147. [Txorijai] eiza ta enparau eralketakin lar ekiten yake-ta. ForuAB 151. Gizagaxua lar> bustitzen zan. Or Tormes 33. Lar estutu gabe. Enb 130. Lar gordetzen zaizkigu. “Nimis” . Or Aitork 326. Ez deutsa geroari lar begiratu bear. Erkiag BatB 119. Jentiak lar belarriak altzau eztagizan. Gerrika 125. v. tbn. CatLlo 40. Laux BBa 2. (Con sust., como cuantificador indefinido). Ea […] zelo lar daukeenz. Cap 113. Lar da kulparik. Bast 18. Bildur lar artu ez daien. Añ LoraS 35. Len zuretzako ziran nekiak, / len bero lar eta otzak. Enb 81. Akatsik eta lazeriarik lar. Erkiag BatB 115. Gozotasun lar. Ib. 148. Batzuek diru lar ta / bestek gutxi dute. Ayesta 115. Lar belozidade ekarren aurretik etorren orrek. Gerrika 167. (V-ger-gip). Ref.: A; Etxba Eib; Holmer ApuntV. . (Ser, parecer, etc.) demasiado. ” Lar dira, Maria, gona bi: erantzi bei batori (V-ger)” A. Eztira asko, geiegi ta lar lenagokoak? Añ LoraS 155. Au lar da niretzat! Otx 139. Gogoa kentzeko […] naiko ta lar dira-ta. Eguzk GizAuz 130. Iñok emoniko arta-garauna eioten eroatea be lar eritxola. Bilbao IpuiB 173. v. tbn. Enb 139. (V-ger ap. Holmer ApuntV ). (Con adj.). ” Lar andia da ori ” A Morf 337. Biotza samur lar. Zav Fab RIEV 1907, 94. Egun luze lar geldia. Azc PB 31. Burua lar bero. Enb 166. Itza lar labana dozu. Laux AB 49. Nire burutasunak lar illunak izan dira. Erkiag Arran 74. (Con adv.). Eta lar ondo be jakingo dot nik zer erantzun. Bilbao IpuiB 28. 2. (Mic 6r, A Morf 677), laar (A Morf 677). (Sust.). Exceso, (lo) demasiado. “DemasÃa” Mic 6r. ” Larra dana da txarra (V-arr)” Gte Erd 226. Laarrik ez onik. RS 45. Adinona larra baño obe da. Ib. 30. Larrak larritzen, gitxiak arbinzen. Ib. 260. Larrak gitxia ekarten dau. (V-ger). EZBB II 45. 3. (V-ger ap. EI 381 ). (Adj.). Excesivo. Alde egiteko bekatu-bideak, lagun okerrak, berbataldi loiak, ordi-lekuak, joko larrak ta galbide deungak. Añ EL1 81 (cf. joko larregijak Mg CO 289, joko geiegiak Mg CC 192). Munduko ondasunen desio lar bat. Ur CatArrig 91. Gergorio etzan epe larrekoa onango orduetan. Akes Ipiñ 32.
[gehiegi]: gehiegi, sobera, soberarik Ipar., larregi Bizk., sobra Heg. beh.lar zenbtz. Bizk.   Â
[gehiegi]: gehiegi, larregi Bizk.
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
esadb. (B) (dagokion aditz, adberbio edo izenondoaren ezkerrean ezartzen da; eta izen bati dagokionean, haren eskuinean) demasiado fr adb. trop, excessivement en adb. too much port adb. demais
1 interj. Nahia edo itxaropena adierazten duen partikula. (Indikatiboko aditzekin erabiltzen da, batez ere geroaldiko formekin, maiz, ahal partikularekin batera). Ik. baldinba; ahal2; agian 2; oxala. Baldinbaitere etorriko ahal da! Gure jendeak ezagutzen du (baldinbaitere!) begibakar, eta ez du artean inork monophthalmo esateko zaletasunik agertu. 2 adb. Baldinbere, egiazki. Sukaldeko lana ez zuen txarra; zer-jana lehen baino hobea, baldinbaitere.(Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
baldinbaitere.
1. (A Apend), baldinbaite (-atte- G-bet), baldinbadite “Baldin baitere etorriko alda, quiera Dios que venga” SMuj EEs 1921, 27 A Apend. “(G-bet), Baldinbatte ez aldu biden galduko, esperemos que no pierda en el camino” Zt (comunicación personal). “Baldinbatte ez alda eroriko, espero que no caiga, con tal que no se caiga” Ib. v. baldinba (2). Arranoa, arranoa; baldin badite, zintzotuko al aiz? Anab Eusk 1930, 123. Beste senideetaz oroitu nintxinan. Aietan gaiztoenak ez dezala bide okerragorik eraman. –Baldinbait ere! Or QA 95. Irutatik iñork, ez al zuan jasoko, baldin baite? Anab Aprika 76. Gure jendeak ezagutzen du (baldinbaitere!) begibakar eta hitz hori horren gauza xumea eta ezkorra izanik ez du artean inork monophthalmo esateko zaletasunik agertu. MEIG VI 170. Ez dakit zertan ari naizen hemen alfer-lanean, sarrera edo atariko delako hau lardaskatzen: adiskidetasun-zorren kitagarri, aringarri bederen, gertatuko balitz, baldinbait ere! MEIG V 100.
2. Ciertamente. v. baldinbere. Sukaldeko lana ez zuan txarra, zer-jana len baño obea, baldin baite. Anab Poli 40. –Zuzenbageak, berriz, kide ta kide eztuena gainditzerik ez al liguke nai izango? Orixe ez al zenuen esaten? –Baldinbait ere. Zait Plat 144. Ekandu zarren aintzinateak, bereterren irakatsiei atxikitasunak eta beste antze guziak aldakaitz irauten ikusteak biotzondoko aundia egin zion, baldinbaitere. Ib. 13. Imakikan daudenok adierazteko, argi ta ilunaren irudipean azaltzea berebat Parmenidegandik datorkio, baldinbait ere. Ib. 46.
Reply