Gaurko hitza

Updates from urria, 2021 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:11 pm on 2021/10/10 Permalink | Reply
  Tags: A ( 569 )   

  antzutu 

  1 da/du ad. Antzu bihurtu. Zahartzaroan antzutu zen. Ardiak antzutzeko zain. Emakume juduak antzutzen zituzten. 2 da ad. (Ugatzak) esne ematetik gelditu. Umeari ugatza ez emanaz antzutu eta lehortzen zaio bularra. Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  antzutu.

  1. (gral.; Lar, Añ, Dv, H, Foix ap. Lh; -nz- SP, Lar, Lecl, Arch VocGr ), antzitu (V-ger-arr-ger, G; Añ (V)), antzotu (V-gip), auntzutu (G-nav). Ref.: A (antzutu, anzu, antzitu); Lrq; Iz Ulz (antzú), UrrAnz , Als (auntzuba); Etxba Eib (antzotu); Elexp Berg . Volverse estéril, secarse. “Secarse los pechos a una mujer” Lar y Añ. “Anzutu, desecar, que principalmente se dice de lo animado” Lar (s.v. enxugar). “Perdre le lait” Arch VocGr. “Cesser d’avoir du lait, en parlant des femelles de bêtes” Dv. “1. cesser d’engendrer, […]; 2. cesser d’avoir du lait” H. “(V, G, AN, L), secarse la ubre” A. “Antzitu (V-ger-arr-m, G), quedarse sin leche una vaca, secársele la ubre” Ib. “Perdre le lait” Lh. “Perdre le lait; commencer à ne plus allaiter” Lrq. “Para que cese de dar leche, errepea antzutu, [a la oveja que sufre de mamitis] suelen untarle la ubre con manteca de cerdo (G-goi)” AEF 1955, 118s. “Antzútu de, ha dejado de dar leche” Iz Ulz. “Bost umealdi izanda gero, antzotu jaku txakurra” Etxba Eib. “Zartzara, danak dau antzotutzia” Ib. “No dar ya leche, volverse estéril” Elexp Berg.

  2. (H, que cita a He). Perder vigencia, caducar. Mintzo denean bada alientzia berri batez erakusten da antzutua dela lehenbizikoa: bada antzutzen eta zahartzen dena, hurbil da akhabatua izatetik. “Quod autem antiquatur, et senescit” . He He 8, 13. Baldinetariak ezen legeko direnentzat bada primeza, fedea ez da deusetako, antzutua diteke Jainkoaren agintza. “Abolita est promissio” . He Rom 4, 14 (Harriet traduce: “La promesse du seigneur devient sans effet (est épuisée, stérilisée)”; Lç iraungi, TB desegin, Dv ezeztatu, IBk, IBe indarrik gabe gelditu).

  3. (B, S; VocBN). Ref.: A; Lrq . Destetar. “Sevrer, sevré. Ce verbe s’emploie pour l’espèce humaine comme pour les animaux” VocBN. .

  4. ” Antzutzerat utz ardiak, ne plus traire les brebis, leur faire perdre le lait” Hb. ” Antzutu ein bittugu, tenemos que dejar de ordeñar” Iz ArOñ. .

  Sinonimoak: ad.

  [agortu]: agortu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. volverse estéril; esterilizar
  fr da/du ad. devenir stérile; stériliser ; cesser de produire [du lait, des fruits]
  en (1) du ad. to sterilize, to sterilise (2) da ad. to become sterile, to become infertile
  port iz. esterilizar

  Testuinguruan

  Behiari errapea antzutu zaio. (Hiztegi Batua)

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 10:37 pm on 2021/10/09 Permalink | Reply
  Tags: H ( 215 )   

  heiagoraka 

  adb. Heiagoraz. Eskuak bere begitarte erreari loturik, heiagoraka ari zen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  heiagoraka. (H), heigoraka. A gritos, gritando. “À hauts cris” H. Izialdurak heiagoraka abiarazi zituen. “Prae timore clamaverunt” . Dv Mt 14, 26 (Ip oihuz hasi). Heigoraka zauden (muttiko) bi biak. Iratz (ap. DRA). Eskuak bere begitarte erreari lothurik, heiagoraka ari zen. “Il se lamente sans arrêt” . Barb Leg 24. Heiagoraka joan zen gero jaunaren ganat, eta, bethi bezala, Maria Balentinaren gain eman zituen oro. “En poussant les hauts cris” . Ib. 68.

  Sinonimoak: adond.

  [heiagoraz]: heiagoraz Ipar. jas. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  fr adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  en adb. (Ipar.) gritando, gimiendo
  port adb. (Ipar.) gritando, gimiendo

  Testuinguruan

  Gau guztia heiagoraka egon ginen. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 11:53 pm on 2021/10/08 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zerga 

  1 iz. Administrazioari, gastu publikoei aurre egiteko, ordaindu behar zaion diru kopurua. Zergak ordaindu ezinik. Estatuak bakoitzaren jabetzari ez dio zerga larregirik ezarri behar. Zenbateko zergak jarri behar zituzten asmatzeko. Ez duzu, beraz, zerga hori zor. Zergari erantzun. Errentaren gaineko zerga. Tabakoaren zergak igotzea proposatu du Bruselak. 2 iz. Jaunak mendekoei ezartzen zien ordaintzekoa. Ardiak zergak ordaintzeko eman behar zituztelako. Hiru behien zerga. 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ik. fiskal¹. Aberatsen aldeko zerga-politika bultzatu izana leporatzen diote gobernuari. Bergarako zerga-bulegoan. Interes-tasa txikiek eta zerga-murrizketek kontsumoa indartu dute. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zerga. (L, BN ap. A ; Arch VocGr, HeH Voc, VocBN, Dv, H), zerda (Lh) Tributo, impuesto. “Impôt public” VocBN. “Impôt, tribut” Dv. “Imposition, tribut, impôt […]. Zergak biltzea, recueillir les impositions (Mb)” H. “Tributo, alcabala, contribución, impuesto público” A. v. 1 petxu, 2 petxa, 2 legar, zergera. Tr. Documentado en autores septentrionales desde finales del s. XVIII y en meridionales modernos. La forma zerda sólo se encuentra en Hiribarren. En DFrec hay 97 ejs. de zerga. Jarraitu irakurtzen…

  Sinonimoak: iz.

  [petxa]: zergera, legar Ipar., petxa Heg., taila Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. impuesto; tributo, tributación
  fr iz. impôt ; contribution, tribut
  en iz. tax
  port iz. imposto

  Testuinguruan

  136 estatuk onartu dute %15eko gutxieneko zerga ezartzea. [Iker Aranburu, berria.eus (2021-10-08)]

  

   
• 

  Maite 10:22 pm on 2021/10/07 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zaingabetu 

  da/du ad. zaingabetu, zaingabe, zaingabetzen || Ipar. g.er. Indargabetu, ahuldu. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zaingabetu. Desanimarse, perder vigor. Bertze zonbeit aldiz, ikhusiz ene gabezia, zaingabetzen nintzen osoki, eta nere xede guziak lurrerat zohazen. Prop 1899, 38.

  Sinonimoak: ad. Ipar. g.e.

  [indargabetu]: ahuldu, argaldu, eten, indargabetu, indargetu, kemengabetu, makaldu, maskaldu, mengeldu, enuldu Ipar., erpildu Ipar., flakatu Ipar., herbaldu Ipar., histu Ipar., zainildu Ipar., erkindu Bizk., kadendu Bizk., mekotu Bizk., mendratu Ipar./Naf., baxatu g.e., hiratu zah., ahuletsi Ipar. g.e., faundu Ipar. g.e., gelgetu Gip. g.e., esmeriatu Zub. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es da/du ad. (Ipar.) debilitar(se), enflaquecer, desgastarse, decaer, quedar(se) sin fuerza
  fr s’affaiblir, fragiliser, se fatiguer, décliner, manquer de force
  en weaken, lose strength, get weaker, tire yourself, wear yourself out, exhaust yourself
  port enfraquecer, emagrecer, desgastar-se, ficar sem força

  Testuinguruan

  Bertze zonbeit aldiz, ikhusiz ene gabezia, zaingabetzen nintzen osoki, eta nere xede guziak lurrerat zohazen. [Fedearen Propagacioneco Urtecaria (OEH)]

  

   
• 

  Maite 10:27 pm on 2021/10/06 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txilotu 

  ad. Begiak erdi itxi. 

  Sinonimoak: ad.

  [txitxildu]: txitxildu Bizk. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  du ad. entornar los ojos
  fr du ad. fermer à demi, ouvrir à moitié [les yeux]
  en du ad. let your eyelids droop, half-close
  port du ad. encostar

  Testuinguruan

  Bazkaldu ondoren eseri eta begiak txilotzen ditu. (Elhuyar hiztegia)

  

   
• 

  Maite 7:36 am on 2021/10/05 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  ben 

  adj. Heg. Serioa. Mutil bena, zintzoa eta langilea.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  ben.
  1. (V, G ap. A ; Lar, Añ, H), men (V-m-ger ap. A; Lar, Añ, H, Lh) (Adj.). Serio, formal; grave. “Serio” Lar y Añ. “(Hombre de) veras, gizon mena, bena, ziñezkoa, ben>azkoa” Lar. “Gizon bena, mena, homme grave, sérieux” H. “[Benetan] significa formalmente, con seriedad, como procedente de bena: serio, formal” A in Apis 1888, n.º 14, 112 (ap. NeolAG). “Ben, formal, serio. Hoy se usa casi exclusivamente con sus derivados” A. “Men, serio, formal” A. “Men. Droit, franc, loyal. Gizon mena da hori, c’est un homme loyal” Lh. Cf. IC II 322: “[El valle de Mena] quiere decir ‘valle severo y verdadero’ en el habla vascongada”. v. zin. Tr. Documentado en la literatura desde Larramendi (cf. antes el testimonio de IC), es usado por autores vizcaínos y guipuzcoanos; al Norte lo hallamos en Birjin y en Mirande. Hasta finales del s. XIX men es casi la única forma que se emplea (sólo encontramos algún ej. de ben en Birjin, que usa tbn. men ). Desde Azkue, que especializa el uso de ben para ‘serio, formal’ y men para ‘dócil, humilde’, sólo se encuentra la primera forma para esta acepción (excepto en el ej. de Goenaga, v. infra). Cf. 4 men

  2. (Lar, Añ). (Sust.). Seriedad; cosa seria. “Veras, benak, zinak, ziñak. Lat. Seria, orum” Lar (v. tbn. en Añ).
  Ainbeste aize ta zorakeriren atzetik, ainbeste bena, goibeltasun da trumoiren ondorean etorri bear eban ekatxak. Ag Kr 175, que emplea la forma con -a constitutiva.

  3. (Uso adv.). Seriamente; severamente. ” Lengo gurasoak gaur baiño askotaz menago azi eroezan euren umeak; eta gero beste atzerik izaten eben onek (V-m), los padres de otros tiempos educaban a sus hijos con más seriedad que hoy” A. Errezau zan errosariyua guztizko ben eta ondo. Zelai guztia eguan familiaz bete-beterik. Kk Ab II 40.

  (Irakurri osorik)

  Sinonimoak: izond. Heg.

  [serioa]: fin, prestu, sotil, txintxo, zintzo, zuzen, serio Heg., zindo Bizk., justu beh., benatsu neol., men neol., formal Heg. beh., serios Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (Heg.) serio, -a; formal, leal, franco, -a; grave
  fr izond. (Heg.) sérieux, sérieuse; loyal; franc, franche
  en izond. (Heg.) serious, formal, faithful, loyal; grave
  port izond. (Heg.) sério(a), formal, leal, franco(a); grave

  Testuinguruan

  Neska bena, zintzoa eta langilea. [Europako mugetan barrena, Edorta Jimenez (Txalaparta, 2000)]

  

   
• 

  Maite 10:18 pm on 2021/10/04 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  txutxu 

  iz. Bizk. g.er. Gogoa, desira. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  1 txutxu. (Añ (V)→A, Izt 99v). “Pretexto, causa aparente o simulada” Añ. “Pretexto. Palabra de las más típicas de la arcaica jerigonza bilbaína” A. Beste batzuetan egunez etorri oi zan, arrautzak erosteko txutxuagaz, eta etxean sartu oi zan. Or Tormes 9.

  2 txutxu. 1. (V-ger-oroz ap. A), xuxu. “Ansia. Solorako txutxua dauke, tienen ansia de ir al campo” A. Beste alde batetik langilledia dakusgu bide barrien alde jokatzen, sozialismo bidean, berdintasun jokabide baten xuxuan, kontzientzia barri bat lortu naiez. Agur 29-3-1972 (ap. DRA; ref. incorrecta). 2. “(V-m), envidia, celos” A. TXUTXU EGIN. “(V-m), tener envidia, rabiar de celos. Neu zeuekin nabillelako be zer-esana dauke eurok, mazkarok? Ortxe, txutxu egin deiela, […] ahí se las hayan, que rabien de celos” A. “Txutxu egin dagiela, que se fastidien (V)” A EY III 290. Beren gurasoak txutxu egiten eben Batxigaz ebillelako: maian iezarten zan guztian, asten iakazan batean Amama, bestean Ama, bestean biak batera, zirika zirika, lagunagaitik txakurrenak esaten. A BGuzur 118.

  3 txutxu. “(V-ger), calentarse al fuego (voc. puer.)” A.

  4 txutxu. 1. “(V…), huevo (voc. puer.)” A. 2. (V), txutxo (V-gip). Ref.: A; Iz ArOñ. . “Pollo, gallo, ave (voc. puer.)” A. ” Txutxu, txutxúa, voz inf[antil]; gallina, pollo, etc. Bi txutxo, txutxú a ” Iz ArOñ. .

  5 txutxu. TXUTXUAN. Cuchicheando. Bati eldu, besteari bultza, onekin dantzatu, arekin txu-txuan baztertu… ABar Goi 15. TXUTXU ETA PUTXU. Cuchicheando. v. txutxumutxu (2) . Au dala ta ori dala, orkoa ta emengoa, urlia ta zendia, esan da esan, txutxu ta putxu, aleban guztia luzatu eragiteutsan mutillagaz eukan gatzbageko autuari. Ag Kr 104. An asi ziran, emakumeak oi dabenez, txutxu ta putxu, izketaldi luzeren baten, betiko antzean. Erkiag Arran 24.

  txutxu. v. 3 txotxo; 1 txutxo.

  Sinonimoak: iz. Bizk. g.e.

  [pentsamendua]: gogamen, gogo, pentsamen, pentsamendu g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (B) deseo, ansia, voluntad, gana, ánimo (2) iz. (B) excusa, pretexto (3) iz. (B) (haur.) ave, gallo (4) iz. (B) (haur.) huevo
  fr (1) iz. (B) désir, envie, volonté, gagner, encouragement (2) iz. (B) excuse, prétexte (3) iz. (B) (haur.) oiseau, coq (4) iz. (B) (haur.) oeuf
  en (1) iz. (B) desire, will, encouragement (2) iz. (B) excuse, pretext (3) iz. (B) (haur.) bird, rooster (4) iz. (B) (haur.) egg
  port (1) iz. (B) desejo, vontade, vitória, incentivo (2) iz. (B) desculpa, pretexto (3) iz. (B) (haur.) pássaro, galo (4) iz. (B) (haur.) ovo

  Testuinguruan

  Lagunengana hurreratzen naiz zerbait ikasteko txutxuan. (5000 Adorez hiztegia, moldatua)