alpore

iz. (Ipar.) Lurrari sargori denean darion lurrun beroa. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

Orotariko Euskal Hiztegian

alpore (-ph- BN-mix ), alpor (-ph- S; -ph- Gèze, Hb ap. Lh, Dv (S)), alporra (-ph- BN-mix; -ph- H (det., S)), alfora (S), alfore (BN; ms. Haz. ap. A), alporo (-ph- S ap. Lh; Foix ap. Lh), alpo (-ph- S). Ref.: A (alphor, alphorra, alfora); Lh (alpho, alphor); Lrq /alphó/.

Etim. En la desaparición de la b- ha podido contribuir la tendencia disimiladora. No se ha producido sonorización de la oclusiva bilabial (alp- > alb-) ya que la sonante anterior, efecto de la repercusión, es tardía. v. bapore y FEW 14, 166ss. Cf. también las alteraciones formales en alav. pavor ‘vapor’, pavorear (Lagrán).

Vapor; vaho; calor. “Vapeur chaude” H. “1.º ardor, vaho que desprenden los borrachos al día siguiente de una comilona; […] 2.º vaho que despide la tierra los días de gran calor; […] 3.º (S) reverbero del sol” A. “Alpho (S-saug): 1.º réverbération du feu, du soleil, etc.; 2.º haleine d’ivrogne” Lh. “Relent de chaleur que la terre réverbère, aux jours de chaleur” Lrq. Bihotzian dian alporraz berze bizkaiak dütialarik azkartzen, lotsak eztereioke dremendena ikhara emaiten. Egiat 255. Haiñbeste milion aukera bizi direnetarik izairan, pezü eliraiteke amorioaren alporraz baizik. Ib. 205. Biek dereitze odola idortzen, izairitze alporra hiltzen (ref. a la tristeza; el ed.: ‘izateko berotasuna hiltzen’). Ib. 231. Sü hau ezta errekeitüz arrapitz daitekiana. Alpor beriaz bizi zeno zen ganargi ta flakatzen zeno, zokhorri zereio eman, bena lehen bezala ezta destieraziren beraren alporraz baizik eztialakotz alporrik. Ib. 189. Lurraren barnian aurkhitzen dira gaiza mota guziak eta beruareki igaiten dira alphoren artian. Ip Dial 110s (It baporeen, Ur lurrunen, Dv bafaden). Alphor hoietarik jiten dira iñhaziak eta ühülgiak. Ib. 111. …

Sinonimoak: iz. Ipar.

    [bafada]: putz, bafada Ipar., ufa Ipar., ufako Ipar., lurrun Bizk., buhada g.e., buhako g.e., ufada g.e., bafa zah., bapore zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es iz. (Ipar.) vapor, vaho
fr vapeur
en (UK) vapour, (US) vapor; steam
port vapor, vafo

Lurraren barnian aurkhitzen dira gaiza mota guziak eta beruareki igaiten dira alphoren artian.  Ip Dial 110s (Orotariko Euskal Hiztegia)

alpore (Gaurko hitza, CC)