arroztu

ad. arroztu, arrotz/arroztu, arrozten || 1 da/du ad. Norbaitekiko harremanak hautsi; arrotz bihurtu. Herioak hainbat ditu arrozten ezagunak. 2 da/du ad. Erbesteratu, kanporatu. 3 da/du ad. Irud. Arroztuko ote duzun zeure bihotzetik grina txar hori. 4 da/du ad. Arrotzen ohiturak edo jokabideak hartu. Euskal Herria arrozten ari zaigula zioen. Arroztu nahi gaituztenak. Hamar urtez erbestean ibili eta zeharo arroztu da. 5 da ad. Zerbaitetarako ohitura edo trebetasuna galdu. Emeki mintzo da, euskara pixka bat arroztua du. Frantses mintzairan arroztu naiz. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

1. (H). Volver extraño, ajeno. “Rendre étranger (EZ)” H. Berehala mudatzen da gizonaren bisaia / Eta lurrera erortzen orraztatu illaia. / Bere aita propia du aborritzen presunak, / Herioak hanbat ditu arrotzten ezagunak. EZ Man I 46. (AN ap. A ; VocBN .(-tzt-)). Volver(se) extranjero, foráneo. “Arrotztu, devenir étranger” VocBN . “Extranjerizarse” A. Aipatzen ere ez zuen Donianen sortua zelakorik, eta haren berri dakitenek diotenaz, ez omen zuen laket, bertzek aipa zezoten ere sor-herria. Hots, arroztua zen osoki. HU Aurp 172. Orai, gure gogoak arroztu ondoan egin nai dugu euskara bat gure ortoki edo moldetara. FIr 161. Euskerak etxekotu gaitzake oraindik senide guztiok: euskera-gabetzeak arroztu. Ldi IL 67. Hemen bazine, Anaia, mendi buruen pizteko! / Lo dauzi… eta gazteak hoztu ala hil baitzaizko, / Euskal-Herria ari da, histen, arrozten betiko… Iratz 50. Ur-xirripak doatzi menditik behera. / Agortu nahi ditut: gaindi egin dute… / Nigarrak joaten dire herri arroztura. Ib. 40. Arrotzentzat bethetzen badute Eskual-Herria lantegiz, ez eni erran Eskual-herria salbatuko dutela: aberastuko dute beharbada, bainan segurkiago arroztuko. Lf Herr 18-8-1955 (ap. DRA). (B; SP (-tzt-), Dv, H). “Arrotztea; s’étranger” SP. “Devenir étranger aux lieux que l’on fréquentait” Dv. “Bere etxean ere arroztu zen, il était devenu étranger (aux choses) de sa maison” H. “Gure anaia Buenos-Airesera gan zan, torri da etxera ta arroztua dago (B).” A s.v. arrunteko.

2. (V, G ap. A ; SP, H), arrotzatu (Lar). Extrañar, desterrar, relegar. “Étranger; extrañar” SP. “Arrotzten nau; [il] m’envoie loin” Ib. “Extrañar, echando fuera” Lar. “Rendre étranger, reléguer, emprisonner” H. Autortu arren miiñakaz, arrotztuko ete dogun geure biotzetatik, sorturik euretan eskergabetasunik negargarrijena? JJMg Mayatz 96. Aurkituten dira asko arrotzturik presondegijetan. Ib. 41 (H: ‘il y a beaucoup de relégués dans les prisons’). Asko zorigaiztuan / Gaurko egunetan / Burubak austen dabiltz / Pranzes erderetan, / Euskeria azturik / Ai negargarrija! / Arroztu bedi arin / Alako egarrija. Ur MarIl 126. Zakustaz gaisua, oso billostua, / Eta mutilldua, / Ortu zoragarritik bere arroztua. AB AmaE 352. Arroztuta gaur dago lurrian gizona, / Narraz billau ezinda bere zoriona. Ib. 348. Hobeki loake han [hilerrietan] eskuara poxi bat; gaixo mintzai arroztuak nonbeit bederen hatzeman ditzan eta ezagut bereak; heiek ere ba hura, elgarrekin doazila errauts. HU Aurp 204. Gure mintzaira arroztenago eta ahanzterat ematenago da. Lander RIEV 1908, 620. Ordu hartan agertu zaizko Bilkhurari, […] hiruzpalaur ehun euskal-hitz garbi, arroztu edo arrozten hasi, ez hargatik guziak ezagutzen ez direnak. Lander RIEV 1910, 597. Hori zen gure Baionako semenarioa, orai arrozten bezala hasia duguna nahi ala ez hainbeste denboraren buruan. Larre ArtzainE 199.

3. (B; Dv, H). Perder familiaridad (con una actividad). “Devenir étranger […] aux travaux auxquels on était expert” Dv. “Perdre l’habitude. Franzes mintzaian arroztua naiz, j’ai perdu l’habitude (je suis devenu étranger) de la langue française” H. “Aspaldion mutildantzan aitzekoa, arroztu in naiz” Izeta BHizt2. . Eskolan eta karrikan bere lagunekin, erdaraz mintzatuz, egin zuen erdararekin trebatzea eta euskararekin arroztea. Lander RIEV 1907, 430. Aita Besombes frantsesez elheketa hasi eta ez nion aise ihardetsi: frantsesean harrozten [sic] hasia nintzen zinez! Zerb Bahnar 161. Emeki mintzo da… Eskuara pixka bat arroztua du. Larz Iru 74.

4. “Enfriarse las amistades. Arroztu gitun, len kain adiskide izanik (Sal)” A.

ARROZTUXE (Aprox. de arroztu). Olvidar bastante, perder la familiaridad con. Aspaldi zuen gure indianoak zangorik etzuela elizan eman, eta arroztuxeak zituen han ikhusten ohi diren patroinak. GaztAlm 1934, 32.

Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

[harremanak hautsi]: atzetu Ipar. g.e.    

[erbesteratu]: atzerriratu, deportatu, deserriratu, desterratu, erbesteratu, erbestetu, kanporatu, lekoratu, deserritu g.e., atzetu Ipar. g.e.    

[trebetasuna galdu]: ahaztu, atzendu, burutik joan, ahantzi Ipar.

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es (1) da/du ad. perder la familiaridad, enfriarse el trato (2) da/du ad. extranjerizar, tomar costumbres extranjeras (3) da/du ad. hacer que sea raro/extraño/desconocido (4) da/du ad. perder la costumbre, perder la habilidad en algo (5) da/du ad. desterrar, extrañar
fr (1) da/du ad. rendre étranger (2) da/du ad. devenir étranger (3) da/du ad. perdre l’habitude
en (1) da/du ad. [harremana] to cool (2) da/du ad. [ohitura, trebetasuna] to get out of the habit (of doing sth)
port (1) da/du ad. perca a familiaridade (2) da/du ad. estrangeirizar, levar alfândega estrangeira (3) da/du ad. torná-lo estranho/desconhecido (4) da/du ad. perca o hábito, perca a habilidade em alguma coisa

Testuinguruan

Emeki mintzo da, euskara pixka bat arroztua du. Hamar urtez erbestean ibili eta zeharo arroztu da. (Hiztegi batua)