Gaurko hitza

Updates from Irune Aguirre Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Irune Aguirre 9:51 pm on 2019/01/19 Permalink | Reply
  Tags: P ( 210 )   

  pauso 

  iz. Heg. Urratsa. Zazpi pauso aurrera eta beste zazpi atzera. Pauso hotsa. Elkarrekin emanak makina bat pauso. Ez da aski Jainkoaren bidean sartu eta zenbait pauso on han ematea. Pausoak norabait zuzendu. Bi makila zahar esku banatan, pausorik ezin eginez. Ongi begiratzen du oina non jarri, lurretik altxatu baino lehen, pauso bakoitzaren ondoreak arretaz darabiltzala gogoan. ||  Pauso bizkorra eta zalua. Pausoa arindu, bizkortu, moteldu (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  pauso (V-gip, G-azp; Lar, Añ, Izt 104r, H), pausu (Mic 8v, Añ, H), paso, pasu (Lcc), paisu. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 295.

  Tr. Propio de la tradición meridional. Al Norte sólo se documenta en Etcheberri de Sara, Haraneder, Monho, Bordel y Mattin (con el significado de ‘marcha’), y en Xalbador. La forma pauso (que hallamos ya en Lazarraga) es la más usual en escritores guipuzcoanos, mientras que pausu domina en el resto. Hay paso en Guerrico y paisu en un texto navarro del s. XVIII. En DFrec hay 138 ejs. de pauso y 24 de pausu, todos ellos meridionales.

  Etim. El diptongo -au- quizá sea debido al influjo de pausu.

  1. Paso (sentidos prop. y fig.). “Passo que se pasea” Lcc. “Biar diran pausuak emoten diardu semia soldautzatik libratzeko” Etxba Eib. v. urrats.

  Tr. Para ‘dar pasos’ lo emplean con eman: Mendiburu, Cardaberaz, Añibarro (LoraS102), Guerrico, Aguirre de Asteasu (III 503), Iturriaga (Fab 157), Larramendi (457), Arrue (GB 102), Xenpelar (357), Arrese Beitia, Apaolaza (85), Mocoroa, Illarramendi (Pill 7), Alzaga, Txirrita (B 98), Yanzi (100), Labayen (EEguna 103), EAEg, Etxaniz (Antz 149), Txillardegi, Bilbao (IpuiB 215), Basarri (172), Gandiaga (Elorri 87), Uztapide (Sas 262), Berrondo (Kijote 106), M. Manterola (62) y Gerrikagoitia (126). Lo usan con egin:Lazarraga, Beriayn, Monho, Moguel (CO 27), Aguirre de Asteasu (III 317), Uriarte (MarIl69), Xenpelar (345), Pello Errota (82), Apaolaza (117), Txirrita, S. Mitxelena (Aranz 127), Anabitarte, Etxaniz (LBB 55), Uztapide (Sas 110), Berrondo (Kijote 139) y B. Barandiaran (147). Lo emplean con bota, Arrese Beitia (AmaE 255), Auspoa 60, 40 y Etxaniz (LBB 319).

  Errealori kastaetarren / ez atzeratu pausorik. Lazarraga 1182v. Pausorik asko egin bear dau / sustentatzeko plazea. Ib. 1196r. Munduan ibildu zenean egin zituen pausu guziak. Ber Trat 73r. Zeure pausoak eztutuez / estimadu sobrea. BBizk 8. Aitzineko jende tropelaren pausuan begiraletzat gibeletik heldu zirenei jazarririk. ES 114. Atozte fedesko pausuakiñ (Munarriz, 1749). FLV 1989, 110. Nola goaten den zenbeit pausuz gibela. He Gudu 93. Ez da aski Jangoikoaren bidean sartu ta zenbait pausu on an ematea. Mb IArg I 96. Lenengo eman bear duen pausoa da Testamentua […] eragitea. Cb Eg III 220. Bada egun da eguna zeñetan kontinuatzen da gure memorian San Nikolasen festari munduan eman zekion lendabiziko paisua (Larrasoaña, s. XVIII). ETZ 57. Salbadorea pausu bat ere / ezin emanik aurrera. Bast 45. Jakob sainduak / Biaia batean / Lehen pausuak / Ein zituenean. Monho 92. Ez [umeen] pausubak gordetiaz. CrIc 67. Jakin bearrean [gurasoak] bizi dirala [seme alabak] pauso gaiztoetan, atzeraten ez dituztenak. Mg CC 171 (CO 254 pausu). Konsejua eskatu gabe, ez dezazuela pasorik eman. Gco I 437. Inpernurako bideti pausu bat bere uts egiten ez dabeela. fB Ic I 8. Angeru Gordetzalleak daroian zeure mezatarako pausuen kontu ederra. Añ EL2 16. Egun oro zuzentzen / umeen pausoak. It Fab 104. Ez pausu bat aurreratutia zeruko bidian. Ur MarIl 85. Aberetxo on onen bizilekura bere pausoak zuzendu ziñituen. Arr GB 45. Onen pausoai orpoz orpo bere banderape sagraduan goieneko soldadutza-mallan aurrena segitzeko. Aran SIgn 43. Andik urrengo nere pausuak / ziran andregaiagana. PE 37. Jakin etzedin zetara emon / zenduzan ara pausuak. AB AmaE 188 (277 pauso). Zer modutako neskatxa dan jakitia komeni litzake gero pauso ori eman bañan len. Moc Damu 23.

  (s. XX). Bai, ederki neurtu dizkiate pausoak! Ill Testim 14. Ramuntxogana pauso bat eman. Alz Ram 117. Pauso bat aurrea egiten zendun / eta bestia atzera. Tx B III 41. Beronek erabakiko ditu, argibiderako derizkion pausoak eman ondoren. “Previas las informaciones y diligencias”. EAEg 20-11-1936, 344. Ortaz, pauso banetan mordo bana aldatzen zunaten [dantzariak]. Or QA 190. Federik gabe ezin eman diteke ezaguera-pausurik. Txill Let 127. Pausua egiteko zorian nengoala. Anab Aprika 27 (33 pauso). Urrengo pausoa izango da, berriz, politeismua. Vill Jaink 21. Nere itxuango pauso itxuak. Etxba Ibilt 489. Pausu erdian joan daike ganbaratik sukaldera. Xa Odol 102. Zazpi pausotan pasatuten deu [zaldiek] / zortzi arkuko zubie (V-arr). Balad 61. Baita alargun orrek / ainbat pentsamendu, / pauso txarrak dautsoe / fama dana kendu. Ayesta 24. Pauso bakoitzean oiñetako bat loitan utzita. AZink 77. Ez du deus ez dakienak pauso luzerik egingo euskaran barrena. MEIG II 109. v. tbn. DurPl 62. AA III 503. Lard 457. Bil 54. Donce 9. Xe 357. Zab Gabon 102. EusJok II 60. Apaol 41. Azc PB 144 (350 pausu). AzpPr 84. Lab EEguna 103. EA OlBe 107. SMitx Aranz 129. Munita 29. Bilbao IpuiB 226. Basarri 47. Ugalde Iltz 68. Gand Elorri 63. NEtx LBB 173. Uzt Sas 262. Berron Kijote 106 (57 pausu). Zendoia 175. Pausu: Zuzaeta 67. JJMg BasEsc 160. CatLlo 95. CatBus 56. Noe95. BEnb NereA 241. And AUzta 154. Alzola Atalak 41. Gerrika 276.

  (V-gip, G-goi; Lar, H). Ref.: JMB At; Elexp Berg. “(A pocos) passos, pauso gitxira” Lar. “Unidad de medida de longitud casi equivalente a un metro” JMB At.  Urrengora dagoz ogeta bat pausu. Añ EL1 180. Jerusalendik gitxi-gora-bera milla pausora zegoan. Lard 441. Irureun bat pauso iztunagandik zegoala, dana klaru ta zearo aitzea. Aran SIgn 81. Gure etxetik onera / makiña bat pauso. Tx B 189. 120 pausotara buruan edo bizkarrean joko zun. NEtx Antz 136. Iru-lau pausu aurreratuten nintzala. Bilbao IpuiB 107. Kantauri zarra musuka dezu; / ta bi pausora Frantzia. Basarri 157. Abill motell iruzpalau pausu aruntz. Berron Kijote 224. v. tbn. Bv AsL 121.

  Paso de baile. Dama orrek pausuak / gustaturik dauzki, / eztuela dantzatutzen / zortzikuan gaizki. Xe 183.

  Sinonimoak (UZEI): iz. Heg.

      [urratsa]: hinka, urrats, oinkada Heg.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Wordreference):

  es iz. (Heg.) [urratsa] paso
  fr iz. (Heg.) [urratsa] pas
  en iz. step
  port iz. passo

  

  pauso (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   

   

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Irune Aguirre 8:35 pm on 2019/01/18 Permalink | Reply
  Tags: Z ( 315 )   

  zedarri 

  iz. Mugarria, muga. Frantziako zedarrietarik kanpo. Denboraren zedarria. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  zedarri (L, BN, S; SP, Ht VocGr, Arch VocGr, Lecl, Dv, H (L)), zedarre (VocBN  A; Gèze), zearri (BN-baig), sedarri (S), segarre (L-ain). Ref.: A (zedarri, zearri, sedarri, segarre); Lrq; Satr VocP.

  Etim. De *zede (xede ya en los primeros textos) ‘límite’ y (h)arri ‘piedra’.

  Mojón, hito, límite (sentidos prop. y fig.). “Borne, limite, mugarria” SP. “Pierre borne, limite” H. “Mojón” A. Leiçarraga (Decl ã 7v) da zedarria como equivalente suletino de mugarria. Cf. MEIG VII 177: “Zedaharri edo mugaharri eta horien antzeko aldrebeskeria moldakaitzak ausarki darabiltzatenen inguruan”. v. xedarri.  Tr. Documentado en textos septentrionales; según DRA hay un ej. de zedarre de Lafitte en GH, pero lo que aparece realmente es zedarri, q.v. Badu itsasoak bere xedea, bere marra, bere mugarria eta zedarri iakina, zein baita kosta eta kostako sablea, hare eta legarra. Ax 113 (V 75). Aurhide biren alhor-artean ungi dago zedarria. O Pr 55. Bena Jinkoatan deus-ere eztuzu halakorik, hartan etzu finik, zedarririk, ez mugarik, zeren Jinkoaren hedadura infinito baita. AR 76. Laborari bat ere bai / zedarri bat bizkarrian, / hura errendatu nahiz / eta ezarri bere lekhian. Helène de Constantinople (pastoral) 299 (ap. DRA). Nahi izan dugu, zedarri justuetarik athera gabe, Erlijionearen ezagutza xehiago bat presenta zezan fidelei. CatAst (ed. 1842), V. Eta ahal-banu, ez zedarririk, ez ondorik ez duen amodioaz behar zintuzket maithatu. Dv LEd 93 (Cb Eg II 47 amore infinito). Basa-sukharrak etzuen aurkhitu zedarririk. Hb Egia 60. Nahi ükhen dügü, zedarri jüstuak igaran gabe, Errelijioniaz ezagütze osoago bat eman lezan Khiristier. CatS VII. Eliza Sainduak zedarre guziak gainditzen ditu. Prop 1881, 1. Baldin aitzineko mende eta gizonek lege bat hulako edo halako zedarrietan atxiki badute, dakikezu zedarri beretan atxiki behar duzula zuk ere. Arb Igand 122. Dagola bakotxa bere zedarrietan. HU Zez 80. Frantziako zedarrietarik kanpo. HU Aurp 92.

  s. XX. Iragan uztailako hilabethean, bere zedarrietarik athera da [Ibai Horia] eta eremutze harrigarriak itho ditu bere uren barnean. Prop 1900, 105. Misionestgoa […] luza ahala luzaturik ere, gizon baten bizi bakharreko zadarriraino [seguramente por zedarri-] baizik ez zukeen luzatu. Prop 1906, 51. Nahi duten bezain hertsiak izan bite ongiaren zedarriak, atherako dire hek ohorezki. JE Bur 104. Hura errabian, hau ulitxekin; bat ez bertzea bere zedarrietan ezin egon. Ib. 44. Karlos Handiak nahi zituen gure zedarriak hautsi. Ox 29. Aitzineko denbora urrundu hetan eremuen izenak, herrietako zedarriak, beren edadurak, etziren oraiko egunetan bezain xuxenki, argiki eta xeheki ezagutuak. Zub 29. Bi alderdietako yende multxo bat biltzen da han Piedra de San Martín deitu zedarriaren inguruan. Ib. 53. Itsasuko zedarrietan gelditu zen ixtant bat. Lf Murtuts 5. Apheza ez dagoke beraz hertsiki erlisione zedarrietan. Lf GH 1952, 80. Irakaskintzan Aita Mokoroak euskarari ipintzen dizkion zedarriak, ordea, murritzegiak iruditzen zaizkit. MIH 395. Ez dirudi Frantzia aldean hizkuntza zedarriek aldaketarik izan zutenik herriska edo etxe multzoren batean ez bada. MEIG VI 34. Etimologiak, zeinnahi den hizkuntzatan, zedarri jakinak ditu eremu zabalagoak edo meharragoak mugatzen dituztenak. MEIG VII 94. v. tbn. Prop 1876-77, 46. CatJauf 50. Etcham 160. Béhety GH 1933, 91. Xa Odol 262.

  Sinonimoak: iz.

  [mugarria]: harri-muga, mugarri, munarri Bizk.

  [muga]: muga, mugarri, frontera zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es  iz. (Ipar.) mojón, límite;  frontera

  fr  iz. borne frontière, limite

  en iz. boundary;  milestone

  port iz. limite; fronteira

  

  zedarri (Gaurlo hitza, Domeinu Publikoa)