EURITAN. Bajo la lluvia. Cf. A Morf 108: “DifÃcil serÃa explicar la diferencia (y hay alguna) entre euritzan y euritan expuesto a la lluvia o algo asÔ. Ta iruntz edo euritan zuritu ditezan, zabalduten dira bedar ganian. Mg PAb 139. Or ibillten ziran aldra andiak, oiuka, deadarka, garrasika, mendirik-mendi, ibarrik-ibar, basorik-baso, euritan da edurretan. Ag AL 12. An egongo zala bear ba-zan gau guztian euritan. Anab Usauri 123. Patioan beste aldera euritan joan zan. JAIraz Bizia 58. Bazkaltzen berriz euritan / izaten giñan sarritan. Uzt Sas 69. Iñoiz euritan, orduan zakua burutik artu ta karobira. JAzpiroz 205. Traste guztiak euritan. Gerrika 54. v. tbn. EZBB II 60 (V-m). Alkain 79.
Sinonimoak: adb.
[euritan]: euripean
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es adb. bajo la lluvia fr adb. sous la pluie en adb. under the rain port adb. sob a chuva
Testuinguruan
Euritan blai zegoen. [Eguzki beltzaren sekretua, Alberto Ladron Arana (Elkar, 2004)]
ziboara. Ciborio. Agertu zitzaion begitarterik eztiena zuen apez bat, ziboara eta Ostia Saindua eskuetan, eta egin zuen komunionea. Jnn SBi 95. Hiru kalitz urrezko, bi urrezko ziborio edo ostia saindu untzi. HU Zez 165. Bere aita kofesora errekeritzen du othoi bere ohe-ondora ekhar dezon ziborioan Sakramendu-Saindua. Arb Igand 116. Halaber ziborioa gorderik dagon armairuñoa, halaber aldare-mahaina jasaiten duten tenteak. JE Ber 63.
Wikipedian
Ziborio edo kopoia metalezko ontzi bat da, eukaristia ostiak gorde eta banatzeko, liturgia katolikoan ohiko elementu bat meza ematean. Normalean kopa-forma izaten du.
Historia
Gaur egun ezagutzen diren motarik zaharrena usoa da (columba eucharistica), baldakinotik zintzilik edo plaka baten gainean zegoena, eta horrela erabili izn zen garai gotikoa (Santo Domingo de Silos monasterioan XIII. mendeko bat gordetzen da).
V. mendetik X.era bolizko edo metalezko kutxa zilindriko batzuk ere erabili ziren, turres deiturikoak.
XI. mendetik aurrera, ohikoagoa zen pixide zilindrikoa edo prismatikoa, estalki konikoa edo piramidala zuena, oinik gabea edo kalizak bezala euskarri batean muntatua.
XVI. mendetik forma globotsua du, gaur egungo kopoiei dagokiena.
1 adj. Kontrakoa. Elkarren aurkako diruditen gauzen elkartze miragarria. Aurkakoa izan du euskarak bakartasuna, idazketa zailtzen zion aldetik. Haien eta gure iritziak aurkakoak dira. 2 iz. Aurkaria. Etsaiak eta aurkakoak zentzatzeko. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
AURKAKO.
a) De enfrente. “Aurkhako burgua” SP. “(El de) delante, aurrekoa, aitzinekoa, aurkekoa, aurkakoa” Lar. “Devant (celui de), aurkhakoa, aurrekoa, aurkhikoa, aitzinekoa” H s.v. aurra. Zoazte zuen aurkhako burgura, eta bertan eridenen duzue asto eme bat estekatua. Lç Mt 21, 2 (He, Dv zuen aitzinean den, Ur, Ker zuen aurrean dagoan, Ol aurkez duzuten, IBk, IBe aurreko).
b) (Tras gen.). Contrario a, opuesto a; desfavorable a. Gure aurkako legeak ondo dakizki. Lab EEguna 89. Apaiznausiak eta batzarre guziak Yesusen aurkako (kontrako) aitorrera bat billatzen zuten. Ir YKBiz 476. Alemanen aurkako gudateak. Ldi IL 163. Erkalaren aurkako egintzetan. EEg 6-11-1936, 231. Albitarren aurkako gurutzadatik landa, neurri gogorrak erabakiko dituzte Aita Santuek. Mde Pr 309. Batzuetan on-arau edo gizarte-arauen aurkako zirela ahazturik. Ib. 347. Norbere buruaren kaltezko edo aurkako zer bat, ezin zitekean erabagi zuurra izan. Erkiag Arran 62. Izpidezkoa egiaren aurkako gertatzen da, ta onuragarria, izurrite. Zait Plat 33. Beraz aburu ori biziaren kaltetan da, izadiaren aurkakoa, okerra, gezurra. Vill Jaink 187. Bosgarren Aginduaren aurkako pekatua da. MAtx Gazt 76. Gargaritarren aurkako guduak. Ibiñ Virgil 95. Mujikak etzun atera izan / iñoren aurkako itzik. Uzt Sas 345. Zalduketa-liburuen aurkako eraso utsa. Berron Kijote 21. Estatutoaren aurkako idazlan sakon bat. Etxabu Kontu 67. Badirudi, horietan bederen, ko-ren aldeko joera agertzen dela: ko-ren aldekoa eta ren-en aurkakoa. MEIG VI 174. v. tbn. JAIraz Bizia 54. Akes Ipiñ 11. Onaind STeresa 108. (Tras tema nudo). Auxe bai dala Doibatz aurkako / Guzur ontasun dongia. Enb 174. Biurrikeri eta Laterri ziurtasun aurkako lege-austeak. EAEg 23-10-1936, 115. (Uso sust.). Agintariagana zure aurkakorekin zoazala, bidean bertan arengandik yaregiteko alegizu. ‘Cum adversario tuo’. Ol Lc 12, 58. Etzan ordea bere aurkakorik agertu eta auzipetu gabe libre utzi zuten. Etxde JJ 195. (No precedido de gen.). Contrario, desfavorable, opuesto. Orain nire aldekoak egin ditudan bezala, aurkakoak (kontrakoak) ere, edo aurkakodiruditen zertxo bi aipatu bear ditut. Or Y 1934, 12. Adiskide ori eztet euskeltzale; ezta ere aurkako. Ldi IL 31. Zuzendari Nagusiak aurkako beste zerbait erabakitzen duanean. “Cuando disponga otra cosa en contrario”. EAEg 3-6-1937, 1758. Geiago ere esan genezake: gauza bat probatu-ala aurkakoa egizta ditekeala ere. Txill Let 56. Egia, aurkakorik egongo ez zana jakiña zan. Etxabu Kontu 69. An azaldu zan gizaki bat. Ez nekian aldekoa ala aurkakoa zan. AZink 104. Aurkako protesta geienetan, mikrofonorik ez. Gerrika 195. Aurkakoa izan du, berriz [euskarak bakartasuna], idazketa zailtzen zion aldetik. MEIG VI 30. (Uso sust.). Aurkako biok –barru-bizitza ta zentzunen atsegin puskila-muskilak–, bateratu ta adiskide erazo nai nituan eta. Onaind STeresa 53. Naiz ta aurkako asko / eraso seguruz. Zendoia 125.
1 zenbtz. Hamabi eta bat, 13. Hamahiru urte eman zituen eri. Hamahiru urtez preso egona. Hamahiru hortzeko area. Bost liberako hamahiru txanpon. Hamahiruren artean. Berrogeita hamahiru. Hamahiru mila. Heldu diren hamahiruak onik heldu dira. 2 iz. Zenbaki arrunten segidan hamahirugarrena. Hamahirua zenbaki itsusia dela esaten dute batzuek. Sei eta zazpi hamahiru dira. Hamahiru zenbakia. 3 (Data adierazteko). Aurten, otsailaren hamahirua igandea da. Hurrengo egunean, ekainak hamahiru, bete egin zitzaigun desira. Uztailaren hamahiruan bukatuko dugu ikastaroa(Hiztegi Batua)
Wikipedia:
Hamahiru (13) hamabiaren ondoren eta hamalauaren aurretik doan zenbaki naturala da. 13 seigarren zenbaki lehena da, 11aren ondoren eta 17ren aurretik.
Iturria: Wikipedia, hamahiru
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es (1) zenbtz. zehazt. trece (2) iz. [zenbakia] trece fr (1) zenbtz. zehazt. treize (2) iz. [zenbakia] treize en (1) zenbtz. zehazt. thirteen (2) iz. [zenbakia] thirteen port (1) zenbtz. zehazt. treze (2) iz. [zenbakia] treze
Testuinguruan
Gaurko hitzak gaur hamahiru urte bete ditu! #gaurkohitza
du ad. g.er. aitzakiatu, aitzakia/aitzakiatu, aitzakiatzen || Aitzakia bidez zuritu.Zeure ezjakinak aitzakiatzen zaitu. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
aitzakiatu.
1. atxakiatu (V-m ap. Bon ). Manchar(se) (la pureza o perfección de alguien o algo con una falta, pecado, enfermedad…). ” Noizbait atxakijauriko iturriko ura, edan oi da (V-m)” Bon n. º 9. Halako maneraz non diraden sainduenek-ere, [atxakio] hari resistitzen eta bihurtzen enseiatzen bazaizkio-ere, infirmitatez eta faltaz atxakiatu izatea mundu hunetan diradeno ezpaitute utziten. Lç Ins G 3r (ref. al pecado original).
5. Excusarse. Berein onango gizonen artean! / […] / al dana egin ta ezin dabenean / atxakiatu. Zav Fab, RIEV 1907, 533. Tentatzen zaituzte aragiak eta […] al dezuten gustu guziak berari ematen diozute. Eta gero nai izango dezute aitzakiatzea edo exkusatzea esanaz demonioak tentatzen zaituztela? Kortazar Serm 182. Baldin deitua izango baziña, ez aitzekiatu (ez aitzakiak atera). ZArg 1955, 254. (ap. DRA)
iz.eta izond. Dibertsio edo alaitasun une bat hondatzen edo eteten duena.
Sinonimoak: iz.
[zapuztaile] : hondatzaile, izorratzaile
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. aguafiestas, persona que fastidia fr iz. rabat-joie, trouble-fête en iz. (UK) spoilsport, (US) party pooper, (colloquial) buzzkill port iz. desmancha-prazeres
Testuinguruan
Eguraldiak eguraldi, zapuztaileak zapuztaile: azaroa ez da arazoa! [Azaroa ez da arazoa, Leire Narbaiza (Gipuzkoako hitza, 20221-11-19)]
Reply