Gaurko hitza

Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 8:11 pm on 2021/11/06 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  boronde 

  iz. Kopeta, bekokia. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  boronde. Etim. Del lat. frontem . Onom.: Garcia Boronte. (1360) Arzam 184. Garcia Boronde de Isava. (1425) Ib. 184. (Sal; Dv), boronte (R, S; Saug Voc, Aq 42 (R), Gèze, Dv), bonte (Foix). Ref.: VocPir 215; A (boronde); Mdg 142; Lh; Lrq /boonte/; Iz R 287 y 304; Gte Erd 182. Frente. “Front, bontia” Foix. “Façade, etxe bontia” Ib. “Boronte. 1. front. […] 2. côté latéral d’une maison (et non pas ‘façade’)” Lrq; para la segunda acepción, cf. sin embargo la cita del dicc. ms. de Archu que recoge DRA: “Gure etxeko borontia xuritü dü harginak, el albañil ha blanqueado la fachada de nuestra casa”. “Kopetan jo du (B, BN-arb), borontian jo zien (S)” Gte Erd 182. v. 2 belar, bekoki, kopeta. Tr. La forma más empleada, boronte, se documenta en textos suletinos y roncaleses desde finales del s. XVII; entre los suletinos se ha hallado tbn. bonte en un texto moderno. Boronde , únicamente en textos salacencos (el Catecismo salacenco y un texto de Garralda). Borontian, ahoan eta bolharrian. Bp I 45. Adarrak nahi deitzat egin, / uxa bat luze borontian. AstLas 52. Orai berak badütü [adarrak] borontin, / Laket beitira xapel ziratiren pin. Etch 428. Leina borontian, bigarna aban, irurgarna burarretan. CatR 15 (CatSal 15 borondean; CatAe 14 kopetan). Egiten dü khürütxe bat konfirmatzen dian persünaren boronten gañen. CatS 115. Baitzuen laur aldeko beltz bat borondean. Garral EEs 1925, 22. Elgebarne zatekian haste, harek beitzian boronte gaitza. Const 39. Besua altxatü zian bonteko izerdiaren txukatzeko. D. Béhéty GH 1927, 434. Eztakit zenbat boronte baduzu, kargatutzera aginduko tuzu eta bertzeak bezala memoriaz emanen tidazu mandazaiakin. (Vera, 1674). FLV 2006, 264 (Interpr?).

  Sinonimoak: iz.

  [bekokia]: bekoki, betondo, kopeta, belar zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Z) frente [parte de la cara]
  fr iz. (Z) front [parte de la cara]
  en iz. (Z) forehead [parte de la cara]
  port iz. (Z) testa [parte de la cara]

  Testuinguruan

  Borondea zimurturik eta burumakur ibiltzen zen. #gaurkohitza

  

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 9:55 pm on 2021/11/05 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  berriketa 

  1 iz. Denbora-pasako hizketaldia. Berriketarako gogoa. Berriketa alfer galgarriak. Berriketa asko eta gauza onik gutxi. Beti berriketa dariola ariko litzateke. Hitzaldi aurreak eta ondoak ez dira egokiera erosoak izaten berriketa lasairako. 2 iz. Funtsik gabeko esana; huskeria. Horiek berriketak dira. Berriketa gutxi niri. Hizkuntza bat ikastea ez da berriketa gero: ez da txantxetako gauza. || berriketan adb. Denbora-pasako hizketaldian. Berriketan ez aritzeagatik, baietz esan zion. Zabaletakoak ez zeuden inorekin berriketan jarduteko. Denbora askotxo igarotzen du berriketan. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [denbora-pasako hizketaldia]: berriketaldi, ele-mele, hitz-mitz, elasturi Ipar., tartarika Ipar., txilimala Bizk., ardaila Gip., kalaka Ipar./Naf., kalaketa Ipar./Naf., berrikeria g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. charla, parloteo, murmuración, charlatanería, cotorreo, habladurías (2) 2  iz. (hed./batez ere ezezko testuinguruetan) tontería, cosa de poca importancia; cosa fácil; cosa poco seria
  fr (1) iz. causerie, bavardage (2) iz. (hed./ezezko testuinguruetan) bêtise, bricole
  en  iz. chat; gossip
  port iz. conversa, bate-papo, papo, fuxico

  Testuinguruan

  Berriketa asko eta gauza onik gutxi. (Hiztegi batua)

  

   
• 

  Maite 11:28 pm on 2021/11/04 Permalink | Reply
  Tags: T ( 353 )   

  taxutu 

  du ad. taxutu, taxu/taxutu, taxutzen || Taxua eman, itxuratu, moldatu. Ik. tankeratu. Bertsoen tankerara taxuturiko olerkia. Liburuak gai aberatsa du, ongi taxutua eta zehatz eta garbi aditzera emana. Zumarragan taxutu zen zeharo, eta biribildu, asmo eder hori. Ederki taxuturiko gizakiak ugaritu ditu eleberri honetan. Definizio moduan taxuturiko esaera. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: iz.

  [tankeratu]: antzeratu, itxuratu, tankeratu (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) du ad. componer, arreglar, preparar, disponer (2) du ad. dar forma; moldear, plasmar, diseñar (3) du ad. (GN) calcular, tantear, tasar
  fr (1) du ad. préparer, organiser, arranger ; adapter, accommoder (2) du ad. [itxuratu] donner forme, formaliser, mettre en forme, façonner (3) du ad. calculer, estimer, évaluer
  en (1) du ad. [egokitu] to arrange, to organize, to prepare; to adapt (2) du ad. [itxuratu] to shape, to form; to mould (Br); to mold (Am); to draw up [plan, programme, scheme] (3) du ad. [kalkulatu] to calculate, to estimate
  port (1) du ad. componer, arreglar, preparar, disponer (2) du ad. dar forma; moldear, plasmar, diseñar (3) du ad. (GN) calcular, tantear, tasar

  Testuinguruan

  Bizitzea egokitu zitzaizkion garai nahasi eta arriskutsuek taxutu zuten bere lana eta gogortu oinarritzat dituen argudioak. [Herritarra, Thomas Hobbes / Esteban Antxustegi (EHU, 2004)]

  

   
• 

  Maite 10:47 pm on 2021/11/03 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  burukita 

  1. iz. Burkoa, bururdia. Lumaz eginiko burukita. 2 iz. Burualdea, bereziki oheburua. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  burukita.

  1. (BN ap. A ; VocBN, H ap. Lh., Dv), burkita (BN-arb), buruketa (AN-5vill). Ref.: A; A Apend (buruketa); Gte Erd 57. Almohada; almohadón, cojín. “Oreiller” VocBN, Dv. ” Lo egiten du burkita besarkatuz (BN-arb)” Gte Erd 57. v. bururdi, buruki (2) . Untzi gibelean zen burukita baten gainean lo. TB Mc 4, 38 (Lç, He, HeH, Ol, Leon, Arriand, Or, IBe bururdi, Ker burupeko, IBk burko ). Errege Darioren burukitaren azpian ezarri zituzten. Dv 3 Esdr 3, 8. Erregea etzan zen gozoki lastai eder batean, ukhondoa lumaz eginikako burukita baten gainean ezartzen zuela. Prop 1880b, 394. Eta biharamunean ere, mihise, burukita, atorra lepo edo deus ez zinuten hatzeman odolztaturik? HU Aurp 185. Eztugu zeren lokar, beharriz burukitari. Ib. 221. Gero ezti horri lotuko diozkagu, pollikiño, ere burukitako edo buhurdiko antzara-lumatxak. Lf Murtuts 25.

  2. (Dv?A). Cabecera. “Chevet du lit. On dit plus souvent ohe-burukita ” Dv. Jainkoaren amak, jarria zagolarik hiltzen hari zenaren burukitan, xukhatzen ziozkan bere kopetako oihal batez. Jaur AndreB 106 (ap. DRA). Gurutze bat burukitan utzirik, guziak badihoaz. Dv LEd 185. Hurbildu zen Holofernesen ohe-burukitan zen habera, eta hari estekatua dilindan zagoen ezpata atheratu zuen. Dv Iudith 13, 8 (Ol oeburuko zutoira, Ker ogeburuko zutoiñera). Goatzera noaie, lo itera; / yartzen zaizkit bortz aingeru: / iru burukiten, bide oñetan. (B). ADonostia CEEN 1972, 19.

  3. Proa. v. ONTZI-BURUKITA. Aingurak burukitatik hedatzera abiatzeko itxuran. “A prora” . Dv Act 27, 30 (He branka aldetik).

  4. “Capítulo de libro” Egiat ms. 1786 (ap. DRA; el publicado por Peillen dice siempre berezita, en cambio).

  5. Encabezamiento. Berak ene pertsuen burukitan aintzin solas bat ezarririk. Xa Odol 87.

  Sinonimoak: iz. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [bururdia]: burko, buruki, bururdi, oheburuko, belarrondoko g.e., buruko g.e., aburdiko Bizk. zah.    

  [oheburua]: oheburu, bururki Ipar. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. almohada (2) iz. cabecera [de la cama]
  fr (1) iz. oreiller, traversin (2) iz. tête de lit
  en (1) iz. pillow (2) iz. headboard, (UK) bedhead
  port (1) iz. travesseiro (2) iz. cabeceira da cama

  Testuinguruan

  Burukita hau oso erosoa da.

  

   
• 

  Maite 11:37 am on 2021/11/02 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gorde 

  1 du ad. Zerbait nonbait babesean edo ezkutuan egon dadin ezarri. Ik. altxatu 8. Kutxa horretan gordetzen ditu bitxiak. Giltzapean gorde. Liburu baten barruan gorde zuen eskutitza. Armak gordetzen ziren gelan. || Irud. Ez zituen bere usteak eta iritziak ezkutuan gorde sekula.

  2 da/du ad. Norbait (leku babestuan) ezkutatu. Ihes egitea lortu zutenak mendietan gorde ziren. Ezin zituen gorde denak bere hegoen azpian. || Babestu. Beren buruak gorde nahiz, gezurra asmatu zutela.

  3 da/du ad. Ezkutatu. Baina Jesus gorde zen haietarik. Eguzkia hodeien artean gorde zen. Malkoak gorde ezinik. Bazela halako tokian gordea altxor handi bat. Ezin zuen haserrea gorde. Dena aitortu, ezer gorde gabe. Zergatik gorde ager daitekeena? Ez ditu bere hutsak gorde.

  4 du ad. (Gaitzetik edo kalteren batetik) begiratu. Ik. zaindu 3; jagon. Jainkoak gorde gaitzala honelako zorigaitzetatik. Gordeko ditut neure emazte eta ume gaixoak zuen haserre gogorretik.

  5 du ad. Mantendu, atxiki, ez galdu. Haren izena hemendik aurrera gogoan ongi gorde dezadan. Zeren bere bizitza gorde nahi duenak arima galduko baitu. Etxepareren liburutik gorde den ale bakarra. Euskarak bildu dituen ondasun apurrak maiteki gorde. Zergatik ez gorde, galduxe dugunok, egin dezake eta egin lezake-ren arteko bereizkuntza?

  6 du ad. Gauza bat edo toki bat erabilera jakin baterako edo pertsona jakin batentzat bereizi. Ik. izendatu 3. Guretzat gorderik daukan zoriona. Eserlekurik ederrena zuretzat gordeko dugu. Euskara “behekoentzat” gordetzea.

  7 du ad. (Legeak edo gizalegeak agintzen duena) bete. Jainkoaren hitza gorde. Bere bizierako eginbeharrak ongi gorde eta betetzen ditu. Jaiegunak gordetzea.

  8 du ad. Begiruneaz, lotsaz eta kidekoez mintzatuz, izan. Ik. lotsa gorde. Elkarri leialtasuna gorde behar diotela.

  9 (Partizipio burutua izenondo gisa). Nork daki ez ote den deabruaren dizipulu gorde bat. Han bizitza gorde eta santu bat eraman zuen. Gela gorde batean. Alferkeriaren bizioan badela pozoi gorde bat. Gauzen muin gordea.

  (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [toki estalian ezarri]: kobrutan ipini Bizk. g.e.    

  [ezkutatu]: ezkutatu, kukuldu, kukutu Ipar., ostendu Bizk., ostu Bizk., ezabatu zah.    

  [babestu]: alde atera, alde egin, alde jarri, aterpetu, babestu, begia eduki, begiak eduki, begiratu, defendatu, defenditu, defentsa egin, eskutik eduki, kontu egin, kontu hartu, maldatu, zaindu, begia atxiki Ipar., aldeztu neol., estalpetu g.e., magalpetu g.e., aldetu zah., anparatu Heg. beh., jabetu Ipar. zah., eskudatu Heg. zah.    

  [mantendu]: eutsi, irozo, mantendu, sostengatu, atxiki Ipar., entretenitu Ipar., mantenatu Ipar., sustengatu Ipar.    

  [bete]: begiratu, ekarri Ipar., jagon Bizk., guardatu zah.gorde izond.    

  [ezkutukoa]: agerigabe, estali, ezkutu, ezkutuko, isil, sekretu, estari Bizk. zah.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) da/du ad. esconder(se), ocultar(se), cobijar(se), proteger(se) (2) du ad. [gauzak] guardar, almacenar (3) du ad. [sentimenduak, iritziak] ocultar, esconder, guardar (4) du ad. [arriskutik] guardar, proteger; salvar, librar, amparar (5)  du ad. reservar, guardar, conservar (6) du ad. [araua, legea] guardar, cumplir, observar (7) u ad. (Inform.) guardar, salvar || izond. reservado, -a, oculto, -a, secreto, -a
  fr (1) da/du ad. (se) cacher, (s’)occulter, (se) protéger, (se) réfugier, (s’)abriter (2) du ad. [gauzak] garder, emmagasiner, stocker, conserver (3) du ad. [sentimenduak, iritziak] occulter, cacher, garder, masquer (4) du ad. [arriskutik] garder, protéger, sauver (5) du ad. réserver, garder (6) du ad. [araua, legea] respecter, observer ||  izond. réservé, -ée ; occulte, secret, -ète
  en (1) da/du ad. to hide (2) du ad. [gauzak] to keep, to store, to put; to put away (3) du ad. [sentimenduak, sekretua] to hide, to conceal; to keep (4) du ad. [arriskutik] to save, to protect (5) du ad. to reserve, to book; to keep, to save (6) du ad. [araua, legea] to obey

  Testuinguruan

  Kutxa horretan gorde du oparia. #gaurkohitza

  

   
• 

  Maite 11:06 pm on 2021/11/01 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  buruxkila 

  iz. g.er. Buruzagia, gutxiesgarritzat hartua.  (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  buruxkila. Caudillo. Or yunagu Españian bat bederen, Sevillako Kardinal Segura; onek ere esan baitzitien urdiñeri eta Buruxkilari esan bearrekoak. Or QA 78. Zer gerta ote liteke an, Buruxkilak agintea uztearekin? Ib. 85. Lenaldi artan, nai zunan Aita Santuak Elizaren eta Españiaren arteko artu-emana; Buruxkilak ez. Ib. 89s.

  Sinonimoak: iz. g.e.

  [buruzagixka]: buruzagixka g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. cabecilla (despectivo), caudillo
  fr iz. caudillo, chef, commandant (péjoratif)
  en iz. leader, head (pejorative)
  port iz. caudilho

  Testuinguruan

  Hori da, hain zuzen, zuen arazoa, Fanelli bezalako buruxkila petral batzuek manipulatzen zaituztetela, eta zuek enteratzen ere ez. [Haragiaren gauak eta egunak, Joan Mari Irigoien, Elkar, 2009]

  

   
• 

  Maite 10:17 pm on 2021/10/31 Permalink | Reply
  Tags: B ( 476 )   

  buruxol 

  izond. Kaskarina, buruarina, zentzu gutxikoa.

  Orotariko Euskal Hiztegian

  buruxola.

  1. burutxola (R ap. A ). (Adj.). Frívolo, casquivano. “Ligero de cascos” A. Emastéki buruxóla irátuak dió. LE BOEanm 559. Baña iraigarri dá ikústea zer gauzes presumitzenduten burutxólek. Ib. 672. Irrigille buruxolek. (120). LE-Ir. (Mezakoan) egon geldi sosegu on batean, salbo jaiki bear delaik ebanjeliora, belaurikatu, zeñatu, bularra golpatu ta bertze mogimentu eskatzen tuenak mezak; gañarakoan geldi buruxolk (82). Ib. O ardo madarikatua, dio emasteki buru xollak [sic] iraturik, koleran sarturik, sobra edanaren kalteak ikusirik. LE Urt 73 (ms. 26r buruxólak).

  2. (A). (Sust.). “Cabeza ligera […] (LE Urt 202)” A. Heréjeak dire fátuo ta subérbo, […] naibaitute neurritu Jangoikoaren podórea berén búruxólen kontxattoaréki. ‘La pequeña concha de sus cabecitas’ . LE Doc 108. Naiz gure buruxólek ezin enténda nola. LE Ong 29r. Aski da, erraten du Kristau onak, aski da Jaungoikoaren itza, naiz ezin konprenditu nere buruxolak. LE Urt 202 (ms. 73r neure buruxólak).

  Sinonimoak: iz.

  [buruxol] : buruarin, kaskarin

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. cabeza ligera, ligero de cascos
  fr izond. tête en l’air, écervelé
  en izond. flighty , airhead
  port izond. leviano(a), volúvel, frívolo(a)

  Testuinguruan

  Bere buruxol itxura gorabehera, oso zorrotza zen eta oso fina. #gaurkohitza