Updates from Maite Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

  • Maite 9:18 pm on 2020/08/12 Permalink | Reply
    Tags:   

    lokuma 

    iz. Ipar. Logaleak eragiten duen astuntasuna. Ik. lohasma. Iratzar gaitezen gure lokumatik. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lokuma. v. LO-KUMA.

    LO-KUMA. (L-côte ap. A; -kh- SP, Dv).

    a) Sopor (sdos. prop. y fig.). “Assoupissement” SP y Dv. “Modorra, sopor” A. v. lohasma. Huneraño ene arima / egotu da lokhuman, / iratzar ezazu othoi / hek obran detzan eman. EZ Eliç 211. Atzar nazazu ene lokhuma pisutik. Ch IV 4, 1 (tbn. en Brtc 71; SP nagitasun, Mst, Ip lohasna phezü, Leon nagikeria, Ol, Pi lozorro). Iratzar gaitezen gure lokhumatik, zeren gure salbamendua hurbillago baidugu fedea errezibitu ginduenean baino. He Rom 13, 11 (Lç, TB, Dv lotarik, BiblE lotatik). Erna zaite beraz, ene semea, zure lokumatik, errepara zazu denbora galduba. Mih 11. Atzar gaitzazu gure lokumatik. Monho 160. Lokhuma triste hortan bethi ehortzia / bahago, hire kontra, oi zer sentenzia! CantIzp (ed. 1826), 40 (ap. DRA). Erraiten daroku erna eta altxa gaitezila gure lokuma lanjerosetik. Jnn Bihotz 70. Petri eta haren lagunak halako lokuma batean zauden. Leon Lc 9, 32 (BiblE logaleak jota).

    b) (H; lo-khunba Ht VocGr 425, Dv, H). Sueño profundo. “Sommeil” Ht VocGr (tal vez ‘somnolencia’). “D’après Darthayet (Manuel 40), sommeil profond, il écrit lokhunba” Dv. “Sommeil profond.Lokuma batean sarthu da eta atzodanik ezta atzarri, il (le malade) est entré en un profond sommeil […]” H. Cf. Urt V 389: “Coma, lokhum eritasuna”.

    c) (-kh- Dv; lo-kumu V-gip). Cabezada, breve sueño. “Sommeil court et léger” Dv. “Komeni zaigu loalditxoa egitea (V-gip), lokumu bat eitea (V-gip)” Gte Erd 308. “Bazkalondoan lokumu bat egin dot (V-gip)” Ib. 68. v. LO-KULUXKA. Aspaldi logaletuek, / ez baitzezaketen lokumarik dasta. Gy 309. Lokhuma bat egin zueneko jeikiko zen. Laph 191.

    e) “(Lf), premier sommeil” Lh.

    Sinonimoak: iz. Ipar.

    [lohasma]: logale, logura, loeri Ipar., lohasma Ipar., Maria bekaineko haur., Martin itsu haur., zaldi zuri (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) modorra, sopor, letargo, sueño profundo
    fr iz. (Ipar.) sommeil profond
    en iz. (Ipar.) drowsiness, sleepiness; (formal) somnolence
    port iz. sonolência, letargia, modorra, torpor

    Testuinguruan

    Iratzar gaitezen gure lokumatik. (Hiztegi Batua)

     

  • Maite 9:07 am on 2020/08/11 Permalink | Reply
    Tags:   

    txintxo 

    1 adj. Adkor. Zintzoa. Txintxo aurpegia jarri zuen. || Behar bezalako neska txintxo-txintxoak. 2 (Adizlagun gisa). Txintxo ibili. || Irakurgelatik irtetean, argia itzali zuen txintxo-txintxo. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    Variante palatizada más extendida de la palabra zintzo; hay xintxo en Soroa, Orixe, Lekuona, Berrondo y Xalbador, y xintxu en un artículo de Agur. En DFrec hay 116 ejs. de zintzo, 4 de ellos septentrionales, y 7 ejs. de txintxo.

    TXINTXO ( (G-azp-bet-nav, AN-gip, B)), XINTXO ( (L-sar, B)). Ref.: A (xintxo); Iz Als (txintxuba); Gte Erd 71 y 311. (Formas con palat. expr.).

    A) (Adj.). a) Fiel; sincero; formal, de buen comportamiento. “Txintxoa dela segur nago (B), txintxoa zela bazakiten (B)” Gte Erd 311. Artu emakume xintxo bat. Sor Gabon 42. Txintxuegi da aztutzeko, bañan esango diyot, bai. Sor Bar 66. Izan arren txintxua / edo nabarmena, / errukitasuna du / pobriaguarena. MendaroTx 445. Adiskide “txintxo”: itzari eutsi diozu orratik, nekez bederen, gizaxo orrek. Or BM 10. Amona xintxôk Mikeli dio / ontaz eta artaz galdea. “La fiel abuela” . Or Eus 266. Oi, nolaz hain txintxoa, nitzaz maitatu hori. Mde Pr 143. Nai dutena esango ditek oni buruz txintxoak eta ortodosoak; baña beti izango duk au milla okerren iturburua. Txill Let 83. Maritornes txintxoa noiz baiño noiz etorriko zai jarri zan. Berron Kijote 176. Andereiño politta, ederra ta fededun xintxoa. Ib. 196. Nola izan ziñan bizi izan arte / beraren lagun txintxoa. Insausti 345. (Con reduplicación intensiva). Bien gurasoak ezteieratu ziren; neskarenak kanpokoak ziren, txintxo-txintxoak. Mde Pr 147. (Ref. a cosas). “(G-goi), fiel, exacto” A. Diógun adimentu ongau eztagóla solamente beárriak txintxo izátean klaro dá. LE Urt ms. 33r (ed. 1846, 93s zintzo). Ederrari egoki datorkio ba neurri xintxoa. “Bien parece la mesura en las fermosas”. Berron Kijote 46. Arratseroko erretiro txintxo ori egiteko oitura aspalditík galdua zeukaken. Ataño TxanKan 131. b) XINTXO (L-sar, B ap. A). “Juicioso […], económico, prudente” A. Zaietan txintxo, iriñetan zoro, oker egiña ikusiko gero. EZBB II 136.

    B) (Adv.). a) Fielmente, formalmente, correctamente, juiciosamente.
    Ezagutu gabeak dauden bitartean umill ta txintxo bizi diranak. Ag Serm 268. Aren esanak txintxo egiñaz / gaizki biziko etzera. Tx B 213. Errenta txintxo pagatu dezu / zere kapoi eta guzi. Tx B II 59. Ez dezute esango, beinik bein, txintxo etorri ez gerala. Lab EEguna 70. Olakorikan etzan pasako / txintxo portatu baziña. Auspoa 97, 140. Jaiki, ta Aitaren eginda txintxo / ondo illundu artian. MendaroTx 163. Urrengo Santomasetan ere “errentak” txintxo asko ekarriko zituztela. Anab Don 36. Ezarriko zaizkion aldizko edo aldiz-ateko orduetan idazkolara txintxo joatea. “Puntualmente”. EAEg 4-4-1937, 1431. Amaren bular-bularretik txintxo edan baitzun nere biotz samurrak. Or Aitork 59. Orain ez bezela orduan, arrantzale ondarroarrak, txintxo asko biltzen bait-ziran danok etxera egun ortarako. Lek SClar 103. Beren izena ta ospea zaitzen dute, beren obariak eta mozkiñak txintxo asko begiratzen dituzte. Vill Jaink 137. Txintxo dijoa etxera dantza-saioa bukatu ondoren. MAtx Gazt 72. Beha zure umeak zoin xintxo dabiltzan. Xa Odol 153. Beti agertu zan adizkidetsu, otoitz bideetan xintxu. Agur 4-11-1972 (ap. DRA). Txintxo asko jetxiko itun elizara. Ataño TxanKan 86. Ez det nik parranda aundirik egin izan […]. Etxean txintxo, ta ala obe neretzat. BAyerbe 110. v. tbn. BBarand 74. Insausti 255. (Con reduplicación intensiva). Torizute intxaur bana. Eta joan xabartu gabe, xintxo, xintxo. Lek EunD 30. Xintxo-xintxo beteko zuala aolkuz esan zitzaion guzia. Berron Kijote 53. Artzai arek, agindua txintxo-txintxo egin zuan. Alkain 106. Eta entzuten ego ten giñan / exerita txintxo-txintxo. Insausti 246. b) Económicamente, con prudencia. Orduan ere txintxo ibilli bear pentsua. BAyerbe 66.

    Sinonimoak: izond.

    [zintzoa]: fin, prestu, sotil, zintzo, zuzen, ben Heg., serio Heg., zindo Bizk., justu beh., benatsu neol., men neol., formal Heg. beh., serios Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es izond. (lgart.) bueno, -a, formal
    fr  izond. (lgart.) sage, bon, bonne, formel, -elle
    en izond. (lgart.) well-behaved, good
    port izond. (lgart.) formal

    Testuinguruan

    Txintxo aurpegia jarri zuen. (Hiztegi batua)

     

  • Maite 7:25 pm on 2020/08/10 Permalink | Reply
    Tags:   

    buxon 

    iz. Tapoia. Xanpain buxonak. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    buxon. (B; Hb), buxoin (L, BN; T-L), buxun (Hb, Dv, DBPT ), buxu (S; Casve). Ref.: Lh; Izeta BHizt2. Tapón. “Bouchon” T-L. “Corcho de botella. Botil unen buxona non dago? ” Izeta BHizt2. Izan zazu untzi bat bazoskoa, buxon on batez garnitua. ECocin 52. Eta barrikari buxoina kendurik, zur-zur-zur harat husten du urez betherikako xahatoa. “Ayant débouché la barrique” . Barb Leg 143. Hola ongi alegera doazilarik, hor atxemaiten dute gizon bat, errota edo eihera harri eta buxon handi batzuekin jostetan ari dela. “Bouchons” . Ib. 130. buxuin. Juego consistente en derribar un tapón sobre el que se colocan monedas. Han asko dosteta egin litazke, edo birletan, edo buxuinean, dosteta pollita egun debalde utzia dena. EskLAlm 1868, 2. (DRA transcribe erróneamente baxuin)

    BUXONA-JALITZEKO. Sacacorchos. Aña, ekazu buxona jalitzeko bat hunarat. Larz GH 1955, 35.

    BUXOIN-SALTZAILE. “Bouchonnier, buxoin-saltzale” T-L.

    Sinonimoak: iz.

    [tapoia]: tapoi, tapotz Bizk. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es iz. (Ipar.) tapón; chapa, cápsula
    fr iz. (Ipar.) bouchon
    en iz. (Ipar.) cap, top; plug; cork
    port iz. (Ipar.) espicho, rolha, tampão

    Testuinguruan

    Ostatu batzuetan, markako botila hutsak zakarretara bota ordez, bigarren mailako ronarekin betetzen zituzten eta, buxon berria paratu eta etiketatu ondoren, bi aldiz garestiago saltzen zituzten atzerritarren ezjakintasunari esker. [Chevrolet tropikala, Rafa Egiguren (Susa, 2007). Ereduzko Prosa Dinamikoa]

     

  • Maite 10:25 pm on 2020/08/09 Permalink | Reply
    Tags:   

    trimindu 

    ad. trimindu, trimin, trimintzen|| du ad. Bizk. Suntsitu, desegin, birrindu. Jerusalemgo hiria trimindu zutenean. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    trimindu.

    1. (Mg PAbVoc, Añ (V), Izt 11v, VocCB .(s.v. triskatu)→Dv) Destrozar; destruir. “Despedazar” Mg PAbVoc y VocCB. “Desgarrar” Añ. “Romper en pedazos muy menudos, o hacer añicos” Ib. “Romper vestidos […]; romperlos mucho o destrozarlos” Ib. Tito Erromako Agintariak Ierusalengo uria trimindu ta austu ebanetik gerora. A Ezale 1897, 305a. Orduban sartu yakon Motrollo, aiztua kendu ta beragaz bertan triminduteko ustiaz. Kk Ab I 38.

    2. trimendu (VocCB (V, s.v. trinkotu) Dv; A (que cita a Ur)). Aplastar; oprimir, comprimir. Bestetik [ikusten dira] gizon, zaldi eta idi trimendu eta zapaldubak, dirianen anzik bere baga. Astar II X. Batuten dabe bedarra, ezkotuten dabe, trimenduten dabe eskuakaz eta itxiten deutse. Ur Dial 57 (It trinkotu, Dv, Ip tinkatu). Trimendu euen bere oin garbiyagaz [suge] onen burua. Ur BulaAl 29.

    3. “(V-ple-m-gip), batanear, contundir, golpear fuertemente” A.

    TRIMIN-TRIMIN EGIN ( (A)). Machacar. Gabiko oneek daruez trimin trimin egitera erruki baga zur-mallu edo mazubaz. Mg PAb 138.

    Sinonimoak: ad. Bizk.

    [suntsitu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., narriatu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  du ad. (B) destrozar, destruir
    fr du ad. (B) écraser, détruire
    en du ad. (B) smash, destroy
    port du ad. (B) esmagar, destruir

    Testuinguruan

    Hiria trimindu zuten. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

     

  • Maite 7:45 pm on 2020/08/08 Permalink | Reply
    Tags:   

    narriatu 

    ad. narriatu, narria, narriatzen|| da/du ad. Zah. Akastu, higatu, hondatu. Osasuna narriatzea jan-edan soberaz. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    narriatu.

    1. (O-SP 224→A, SP (que cita a Ax), Dv), narraiotu (H), narriotu (H). Estropear, deteriorar. ” Narriatzea veut dire devenir fâché ou offensé en sa santé” O-SP 222. ” Osasuna narriatzea ian edan soberaz ” SP in m. . “Donner quelque atteinte, quelque ressentiment, causer une infirmité” H. “Manchar, deteriorar” A. Nola gure lehenbiziko aita hark gure naturaleza haur bere bekhatuz narriatu, arrazatu eta eritokitu baitzuen. Ax 250 (V 168). Alde guztiz galdua, narriatua, arrazatua eta erroak eginik, bekhatuz eta aztura gaixtoz bethea baitago. Ib. 109 (V 72). Narria osasuna, ian-edanez, hordituz. Harb (ed. 1690) ap. H. Adamek, erorrarazi zuelakotz eta bekhatuak narriatu edo geixtatatu (naturaleza), narriadura hortarikako dainua gizon guzien gainera jautsi da. Dv Imit III 55, 2 (ap. DRA; Ol narriatu; SP lizundu, Ch gaixtatu, Mst gastatü). “À l’intrans., se rendre infirme, sujet à atteinte de quelque mal. Bere ogenez da horrela narriatua, […]” H. “Ponerse delicado de salud” A.

    2. narraiotu (Ht VocGr 374, Lar, Lecl). “Incomodar” Lar. Cf. O-SP 223: “Narriatzea, se dégoûter de quelque chose”, interpretación corregida en una carta posterior (v. supra).

    3. narraiotu (Urt), narraiatu (Urt). “Cicatricare facere, […] narraiotu, narraiatu” Urt V 20.

    4. (Lar→H). “Afear, narriatu ” Lar.

    5. narriotu (A, que cita Dv Ex). “Profanar” A. Hura narriotuko duena heriotzez hilen da. “Qui polluerit illud” . Dv Ex 31, 14 (Ur gaizki iragotzen duena, Ol autsiko lukena, Ker ausi dagiana, Bibl, BiblE profanatu). Narriotua-edo, aldendu nairik, auts xe-apurraz iraizean estali zun. ‘Como obra de alguien que quisiera evitar la impureza’. Zait Sof 168.

    Sinonimoak:

    ad. zah. [hondatu]: alferrik galdu, apurtu, arraskatu, birrin-birrin egin, desegin, desolatu, errautsi, hauts bihurtu, hauts egin, hondatu, porrokatu, suntsitu, trimin-trimin egin, triskatu, triskilatu, zatitu, zehatu, zirpildu, andeatu Ipar., arrabaskatu Ipar., aurritu Ipar., barreiatu Ipar., deboilatu Ipar., funditu Ipar., gaizkitu Ipar., mamikatu Ipar., partekatu Ipar., porroskatu Ipar., sakailatu Ipar., xehakatu Ipar., xehatu Ipar., zatikatu Ipar., zirtzikatu Ipar., banatu Bizk., birrindu Bizk., laskitu Bizk., lorrindu Bizk., trimindu Bizk., zuzitu Bizk., abarrikatu Naf., izorratu beh., galetsi jas., abarrakitu g.e., atarratu g.e., triska egin g.e., arrasatu zah., arrazatu zah., destruitu zah., puskakatu Ipar. g.e., bilakatu Ipar. zah., partaiatu Ipar. zah. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) da/du ad. (zah.) (Ipar.) deteriorar(se), estropear(se) (2) da/du ad. [ingurugiroa, lurzorua] degradar(se), deteriorar(se)
    fr (1) da/du ad. se détériorer, s’abîmer (2) da/du ad. [ingurugiroa, lurzorua] se détériorer, se dégrader
    en (1) da ad. to deteriorate (2) du ad. to damage
    port (1) deteriorar-se, estragar-se (2) degradar-se

    Testuinguruan

    Batzuetan gure irudia oso narriatua geratu da barne polemiken ondorioz. [Argia, 2000-01-16, 1745. zbk. | «Su-eten denbora erreferente galduezin eta ahaztezina da», Mikel Asurmendi]

     

  • Maite 10:55 pm on 2020/08/07 Permalink | Reply
    Tags:   

    naretsu 

    izond. Ezergatik larritzen ez den, ezertaz arduratzen ez den pertsona. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    naretsu. (Uso pred.). (Estar, etc.) tranquilo. Gogaldi txarrak naukala gaur esango duzu. Ez, ez, naretsu nago. Or, carta a Ldi 19-2-1930 (ap. DRA). Ez izutu, Engrazi, esan zion Piarresek naretsu, pakearekin natorkizu. Etxde JJ 224.

    Sinonimoak: izond.

    [baretsua]: bare, ezti, eztitsu, geldi, gozo, lasai, malats, trankil, eme Ipar., jabal Ipar., largo Ipar., laxo Ipar., ole Ipar., astitsu Bizk., nasai Bizk., basi Naf., anple Zub., goxo adkor., baretsu jas., nare jas., dultze zah.

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es (1) izond. tranquilo, -a; sereno, -a; calmoso, -a (2) adb. en calma, con tranquilidad, tranquilamente
    fr
    en
    port

    Testuinguruan

    Naretsu nago. Eta zu? #gaurkohitza

     

  • Maite 11:15 pm on 2020/08/06 Permalink | Reply
    Tags:   

    lehenbailehen 

    adb. Ahalik lasterrena. Ik. lehen baino lehen. Zatoz lehenbailehen. Urrun hadi lehenbailehen. Joan daitezela lehenbailehen. Liburua lehenbailehen kaleratzea erabaki zuten. Esan dezadan lehenbailehen. (Hiztegi Batua)

    Orotariko Euskal Hiztegian

    lehenbailehen. (L, BN, S; SP, Urt Gram 412, Ht VocGr 330, VocBN , Dv), len-bai-len (V, G, AN-ulz, B; Lar, Añ), lehen bait lehen (leen Izt), len bait len (V-gip; Lar, Añ, Dv (G)), lenballen. Ref.: A (lehen, len-bai-len); Iz Als (lenbailen); Etxba Eib (lenbaitlen); Iz Ulz (torri); Gte Erd 7. Cuanto antes. “Antes con antes” , “quanto antes” Lar y Añ. Tr. Aunque poco documentado hasta el s. XVIII, a partir de dicho siglo empieza a hacerse más frecuente y se encuentra en todos los dialectos literarios, en mayor o menor medida (en vizcaíno es relativamente escaso). Al Norte, todos los autores emplean formas con bai, a excepción de M. Dassança (lehen bait lehen ); en textos meridionales hay formas con bait y con bai (incluso ambas en un mismo autor). En DFrec hay 27 ejs. de lehenbailehen , 5 de lenbailen, 4 de lehenbailen, 3 de lehenbaillehen, 2 de lehenbaitlehen y sendos de lenbaillen y lenbaitlen .

    Sinonimoak: adond.

    [ahalik lasterrena]: lehen baino lehen (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

    Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

    es  adb. cuanto antes, lo más rápidamente posible
    fr  adb. le plus tôt possible
    en  adb. as soon as possible
    port adb. quanto antes

    Testuinguruan

    Zatoz lehenbailehen! #gaurkohitza

     

← Older posts

Newer posts →

c
Compose new post
j
Next post/Next comment
k
Previous post/Previous comment
r
Reply
e
Edit
o
Show/Hide comments
t
Go to top
l
Go to login
h
Show/Hide help
shift + esc
Cancel