txintxo

1 adj. Adkor. Zintzoa. Txintxo aurpegia jarri zuen. || Behar bezalako neska txintxo-txintxoak. 2 (Adizlagun gisa). Txintxo ibili. || Irakurgelatik irtetean, argia itzali zuen txintxo-txintxo. (Hiztegi Batua)

Orotariko Euskal Hiztegian

Variante palatizada más extendida de la palabra zintzo; hay xintxo en Soroa, Orixe, Lekuona, Berrondo y Xalbador, y xintxu en un artículo de Agur. En DFrec hay 116 ejs. de zintzo, 4 de ellos septentrionales, y 7 ejs. de txintxo.

TXINTXO ( (G-azp-bet-nav, AN-gip, B)), XINTXO ( (L-sar, B)). Ref.: A (xintxo); Iz Als (txintxuba); Gte Erd 71 y 311. (Formas con palat. expr.).

A) (Adj.). a) Fiel; sincero; formal, de buen comportamiento. “Txintxoa dela segur nago (B), txintxoa zela bazakiten (B)” Gte Erd 311. Artu emakume xintxo bat. Sor Gabon 42. Txintxuegi da aztutzeko, bañan esango diyot, bai. Sor Bar 66. Izan arren txintxua / edo nabarmena, / errukitasuna du / pobriaguarena. MendaroTx 445. Adiskide “txintxo”: itzari eutsi diozu orratik, nekez bederen, gizaxo orrek. Or BM 10. Amona xintxôk Mikeli dio / ontaz eta artaz galdea. “La fiel abuela” . Or Eus 266. Oi, nolaz hain txintxoa, nitzaz maitatu hori. Mde Pr 143. Nai dutena esango ditek oni buruz txintxoak eta ortodosoak; baña beti izango duk au milla okerren iturburua. Txill Let 83. Maritornes txintxoa noiz baiño noiz etorriko zai jarri zan. Berron Kijote 176. Andereiño politta, ederra ta fededun xintxoa. Ib. 196. Nola izan ziñan bizi izan arte / beraren lagun txintxoa. Insausti 345. (Con reduplicación intensiva). Bien gurasoak ezteieratu ziren; neskarenak kanpokoak ziren, txintxo-txintxoak. Mde Pr 147. (Ref. a cosas). “(G-goi), fiel, exacto” A. Diógun adimentu ongau eztagóla solamente beárriak txintxo izátean klaro dá. LE Urt ms. 33r (ed. 1846, 93s zintzo). Ederrari egoki datorkio ba neurri xintxoa. “Bien parece la mesura en las fermosas”. Berron Kijote 46. Arratseroko erretiro txintxo ori egiteko oitura aspalditík galdua zeukaken. Ataño TxanKan 131. b) XINTXO (L-sar, B ap. A). “Juicioso […], económico, prudente” A. Zaietan txintxo, iriñetan zoro, oker egiña ikusiko gero. EZBB II 136.

B) (Adv.). a) Fielmente, formalmente, correctamente, juiciosamente.
Ezagutu gabeak dauden bitartean umill ta txintxo bizi diranak. Ag Serm 268. Aren esanak txintxo egiñaz / gaizki biziko etzera. Tx B 213. Errenta txintxo pagatu dezu / zere kapoi eta guzi. Tx B II 59. Ez dezute esango, beinik bein, txintxo etorri ez gerala. Lab EEguna 70. Olakorikan etzan pasako / txintxo portatu baziña. Auspoa 97, 140. Jaiki, ta Aitaren eginda txintxo / ondo illundu artian. MendaroTx 163. Urrengo Santomasetan ere “errentak” txintxo asko ekarriko zituztela. Anab Don 36. Ezarriko zaizkion aldizko edo aldiz-ateko orduetan idazkolara txintxo joatea. “Puntualmente”. EAEg 4-4-1937, 1431. Amaren bular-bularretik txintxo edan baitzun nere biotz samurrak. Or Aitork 59. Orain ez bezela orduan, arrantzale ondarroarrak, txintxo asko biltzen bait-ziran danok etxera egun ortarako. Lek SClar 103. Beren izena ta ospea zaitzen dute, beren obariak eta mozkiñak txintxo asko begiratzen dituzte. Vill Jaink 137. Txintxo dijoa etxera dantza-saioa bukatu ondoren. MAtx Gazt 72. Beha zure umeak zoin xintxo dabiltzan. Xa Odol 153. Beti agertu zan adizkidetsu, otoitz bideetan xintxu. Agur 4-11-1972 (ap. DRA). Txintxo asko jetxiko itun elizara. Ataño TxanKan 86. Ez det nik parranda aundirik egin izan […]. Etxean txintxo, ta ala obe neretzat. BAyerbe 110. v. tbn. BBarand 74. Insausti 255. (Con reduplicación intensiva). Torizute intxaur bana. Eta joan xabartu gabe, xintxo, xintxo. Lek EunD 30. Xintxo-xintxo beteko zuala aolkuz esan zitzaion guzia. Berron Kijote 53. Artzai arek, agindua txintxo-txintxo egin zuan. Alkain 106. Eta entzuten ego ten giñan / exerita txintxo-txintxo. Insausti 246. b) Económicamente, con prudencia. Orduan ere txintxo ibilli bear pentsua. BAyerbe 66.

Sinonimoak: izond.

[zintzoa]: fin, prestu, sotil, zintzo, zuzen, ben Heg., serio Heg., zindo Bizk., justu beh., benatsu neol., men neol., formal Heg. beh., serios Ipar. g.e. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

es izond. (lgart.) bueno, -a, formal
fr  izond. (lgart.) sage, bon, bonne, formel, -elle
en izond. (lgart.) well-behaved, good
port izond. (lgart.) formal

Testuinguruan

Txintxo aurpegia jarri zuen. (Hiztegi batua)