Gaurko hitza

Updates from iraila, 2019 Toggle Comment Threads | Keyboard Shortcuts

• 

  Maite 10:39 pm on 2019/09/25 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gabirai 

  iz. Hegazti harraparia, gainaldea gris-urdina eta gainerakoa zerrendaduna duena (Accipiter nisus). Usotzat gabiraia sartu. Horrela hitz egingo lukete gabiraiek, hizketan balekite, atzaparretatik usoak ihes egitean. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gabirai. (V-ger, AN-gip; Lcc [corregido sobre gabilai], Izt C 198), gabiroi (G; H (V, G)), gabilai, gabilan, gabilloi, gabillara (V-gip), gabilare, gabinare, gabirau, txabirai, gabirari, gabillau (V-m), kabirai, kabelai, kabidoi (G-azp, AN-larr), kabillara (V-m), kabilddara (V-gip), karibei (V-gip), kabrina (-e B). Ref.: A (gabirai, karibei), Apend (gabilau); Arzdi Aves 161; Dass-Eliss GH 1923, 377; Iz ArOñ (kabílddara); Etxba Eib (gabillaria); SM EiPáj (gabillara); Asp Leiz (kabidoi); Zubk Ond (kabillara); Izeta BHizt2 (kabrine). Cf. gabirón en el cast. de Orio (Echaide Orio 118).  Gavilán. Se emplea tbn., sg. algunos testimonios, para designar a otras rapaces similares como el milano (Asp Leiz) o el cernícalo (“buse vulgaire” en Dass-Eliss), o indistintamente para dos o más de ellas (gavilán y cernícalo sg. Arzdi en Larrinoa; gavilán, azor y cernícalo en Iz ArOñ). v. mirotz.

  Ai, joat gabiraia / aztor usua. (Cantar de Perucho, 1536). TAV 3.1.15. Enbidiosoak dira txabiraiaren begiak. (Tolosa, 1619). Ib. 3.1.25,27. Zegaiti esaten jakee. mirubak ta gabillaiak egazti arrapatzalle edo txori lapur oneei? Mg PAb 180. Gabirabaren antzeko txori bat da au [mirotza] . Echve Dev 162 nota. Kabirai aien atzaparretan preso zegoen usoa. Arr Bearg 153 (ap. DRA). Gaztelako kabelai ixill / txori arrapalaria. AB Ama Euskeriaren liburu kantaria (~1885). “>AmaE 79 (v. tbn. 266). Eskuti saltatu da gabilarea, / egotxo nabarrean zeraman kartea. (G-nav). Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A Cancionero Popular Vasco (1919).”>CPV 1045 (cf. tbn. 1053 (G-nav): Eskutik bolatu zait gabinarea, si bien Azkue (pero no Balad 205) traduce “murciélago”, por semejanza formal con variantes de gau-enara (q.v.)). Gabiroiak oillarrak jan. Noeren ontzia. A. Zavala (arg.).”>Noe 121. Txituak zaitutzen kolka / gabirauakin burruka. Mendaro Txirristaka bertsolaria. “>MendaroTx 97. Gabirabaen gisa / gizon asko dira, / litxarreriyan iñoiz / aspertzen ez dira. PArt Ustez laguna detan ta beste bertso asko (~1890). “>Ustez 132. Aztorea ta bai gabiraia, naiz ta au txikia izan, arraparietan azkarrenak eta, almen bereziak zetie eizarako. MItziar Gure txoriak (1966). “>Txoriak 28.
  v. tbn. Ag G 337. Gabiroi: It Fab 89. Gabilai: Mg PAb 182. VMg XIV. Gabilan: MendaroTx 359. Gabilloi: Enb 192. Erkiag BatB 38. Gabirau: Iraola EEs 1914, 75. Gabirari: BasoM 83.

  GABIRAI URDIN. “Gabillara urdiña, aguilucho cenizo (Circus pygargus)” SM EiPáj.

  Sinonimoak: iz.

      [belatza]: belatz, mirotz, esparbera Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. (Zool.) gavilán (Accipiter nisus)
  fr iz. épervier (d’Europe)
  en iz. épervier (d’Europe)
  port iz. (Zool.) (ave) gavião

  Haiek ez zekiten gabirai bat zegoela auzoan, harrapakinen zain, eta beti bezain mamitsu agertzen ziren hegan. [Berria, 2015-04-12, «Argaldu ala hil», ANA GALARRAGA [Euskal Herria]] (Egungo Testuen Corpusa)

  

  gabirai (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   

  Reply

  Required fields are marked *

  Izena *

  E-posta *

  Webgunea

  Gorde nire izena, emaila eta webgunea bilatzaile honetan komentatzen dudan hurrengorako.

  Δ

• 

  Maite 11:30 pm on 2019/09/07 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gosekil 

  adj. Bizk. Goseak egon eta zer jan ez duena, goseak hila; guztiz behartsu edo arlotea. Txakur gosekila. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gosekil (V-m ap. Zubk Ond; A Apend), gosakil, goseak-hil (Lar, Añ, H).

  Hambriento, famélico (litm. ‘muerto de hambre’). “Hambriento, gosetia, goseak illa” Lar y Añ. “Gosez bizi dana, hambriento” Zubk Ond. Cf. GOSEAK HIL. Osatuten nire gaisotasunak; janarituten goseak-illau. Añ EL1 160 (EL2 173 goseak-il au). Uutik, mielga ustel gosekilla! Zuaz nire aurretik! Ag Kr 69. Bilbaoko txiro ta gosakillen artian. Kk Ab I 119. Ta arrano gosakil orreik loa kendu Amari? In Onaind MEOE 745. Egun orretan gosekil batzuek sekulako buzkantzaldia egin eben. Erkiag BatB 104. Txakur gosekilla. Ib. 203 (v. tbn. 176).

  Sinonimoak: adj.

  [goseti]: goseti, gose, gosebera. Ant. jangartzu, ligain (Adorez Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. (B) hambriento, -a, que está muerto de hambre; pobre, indigente
  fr izond. affamé
  en izond. starving
  port izond. faminto(a), esfomeado(a)

  Ez dira etorkin pobre gosekilak, kontinentetik igerian etorriak, ez horixe! Dotore jantzita daude. [Voltaire eta Hondarribia, Jose Mari Pastor (Berria.eus, 2019-09-07)]

  

  gosekil (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 11:47 pm on 2019/08/18 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gizabete 

  iz. Gizakiaren tamaina, garaiera edo neurria. Gizabetera heldu. Lau edo bost gizabete gora altxatzen dira. Gizabeteko elurra bazen. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gizabete (-th- L-ain ap. A; Dv).

  1. Medida equivalente a la altura de un hombre. “Gizon baten betea; giza-bete baten, gizon baten luzearen negurria adiarazteko” FIr 160. v. gizonbete. Badira lama batzu, lau edo bortz gizabethe gora altxatzen direnak. Prop 1880b, 174. v. tbn. HU Zez 117. Hogoi urthe eta zenbeit hilabethe ditu iragan gizabethera heltzen. Eskual 3-1-1908 (ap. DRA). Kurpitu au lurrera bedi, ta ondatu bedi nigaz zazpi giza-bete. “Siete estados debajo de tierra”. Or Tormes 111. Bazegoen gizon bat harkaitz erpinean. […]. Gizabetea ez zuen ondo nabari, aurpegia ordea jainko batena zeukan. Mde Pr 119.

  (Con -ko, adnom.). “Lau-sei gizabetheko zuloa da (BN-ciz), gizabeteko otea badago (G-azp), […] gizabeteko elurra bazan (G-azp)” Gte Erd 13.

  2. Humanidad, plenitud humana. Auetan erdiets al izaten duelako norberak bere gizabetearen neurri doia. Gazt MusIx 59. Espaiñiako Pizkundearoan gizabetezko eredurik garaiena bezela. Ib. 63. Ele-jakitun arauz ez-baña gizabete arauz alboratzen da Bibliara. Ib. 62. Gizona, berriz, gizabetekoa da. MIH 266. Ezagutu nahi genuke, bere gizabete osoan. MEIG VII 69.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. estatura humana, tamaño/talla/altura de la persona
  fr
  en
  port

  Lau edo bost gizabete gora altxatzen dira. (Hiztegi Batua)

  

  gizabete (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 6:55 pm on 2019/08/08 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  goha 

  iz. Ipar. Sargoria, sapa. Goha da. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  goha (BN-arb-baig; SP, Dv, H), gohan (S), gohain (Lh). Ref.: A; Lrq (gohan); Gte Erd 133.

  “Goha da […], il fait temps étouffant” H. “Sofocante, calor pesado” A. “Gohain, temps sans soleil et étouffant” Lh. “Egun goha da (BN-arb), sargori da” Gte Erd 133. Eta badakik, Peltan, aiziak eta bereziki hegoak edo gohak kurliak gure kartierrean nahasten dituela. Eskual 15-5-1908 (ap. DRA). Arratsalde bero bat zen eta konpartimenduan araura goha (bero, pisu) zen. Mde Pr 83. Nun nahi gohak edo sapak jendea trenpa-txar aurdikitzen. Herr 8-8-1963, 1.

  Sinonimoak: iz. Ipar.

      [sargoria]: sargori, sapa Ipar. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es (1) iz. (Ipar.) bochorno (2) izond. (Ipar.) bochornoso, -a, sofocante
  fr (1) iz. (Ipar.) chaleur étouffante  (2) izond. (Ipar.) suffocant(e), étouffant(e), lourd
  en (1) iz. (Ipar.) sweltering , blistering, scorching; sultry air, stifling air (2) izond. (Ipar.) suffocating, stifling; muggy, close, sticky, stuffy
  port (1) iz. (Ipar.) bochorno (2) izond. (Ipar.) abafadiço(a), mormacento (a), sufocante

  Goha da. (Hiztegi Batua)

  

  goha (Irudia: proyectopuente.com.mx)

   
• 

  Maite 11:54 pm on 2019/08/06 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  ganbiltasun 

  iz. Ganbila denaren nolakotasuna. (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa)

  Sinonimoak: iz.
  

  [ganbiltasun]: konbexutasun (Euskalterm)
  

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es iz. convexidad
  fr iz. convexité
  en iz. convexity
  port iz. convexidade

  Ispiluaren ganbiltasunak emakumearen irudia desitxuratu du.#gaurkohitza

  

  ganbiltasun (Ildar Sagdejev (Specious) [CC BY-SA 4.0, Wikipedia]

   
• 

  Maite 8:46 pm on 2019/07/26 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gozatu 

  iz. gozatu, goza, gozatzen 1 da/du ad. Zerbaitek eskaintzen duen atseginaz edo onuraz jabetu. Nahi dugu egiazko argiaz gozatu. Munduko atsegin guztiez gozatzen ziren. Guk gozatu beharko genukeen aberastasuna hark gozatzen du. Maitasun horren berotasunaz luzaz dezatela goza. Haren emazteaz gozatzeagatik. Bere zorion berria eragozpenik gabe gozatu ahal izateko. || Horiek ikusi eta txit gozatu zen. Goza gaitezen lurreko atseginetan. 2 da/du ad. Gozoago, eztiago bihurtu, gozotasuna hartu edo eman. Ura azukrez gozatu. 3 da/du ad. Eztitu, ematu, leundu. Haserrea gozatzeko. Jauna, goza itzazu ene atsekabeak. Jende asaldatu hura gozatzeko eta baketzeko. Loak gozatu du nire buruko mina. 4 du ad. Janariez mintzatuz, zapore atseginagoa izateko behar dituzten gozagarriak gehitu. Ik. ondu. Aza-lapikoa, urdai eta okela gazituaz gozatua. 5 du ad. Lurrez mintzatuz, ongarritu; harrotu edo xehatu. 6 du ad. Burdinaz edo burdinazko lanabes edo armez mintzatuz, beharrezko gogortasuna eta malgutasuna eman. Ezpata gozatu. 7 du ad. Musika-tresnez mintzatuz, tonu egokian jarri. Gozatu zuen bere gitarra. (Hiztegi Batua)

  Sinonimoak: ad. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  [zerbaitek eskaintzen duen atseginaz jabetu]: gozo hartu Ipar., goxatu adkor., gozartu g.e.
  [eztiago bihurtu]: apazegatu, ematu, eztitu, goxatu adkor., amoratu zah.
  [ondu]: maneatu, ondu, goxatu adkor.
  [burdinazko tresnei beharrezko gogortasuna eta malgutasuna eman]: goxatu adkor.
  [musika-tresna bat bere doinuan jarri]: tonuan jarri, afinatu Heg., goxatu adkor., aurrindu
  [gozarazi]: goxatu adkor.

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es 1 da ad. (objektua -z kasu-atzizkiaz) gozar, disfrutar; sacar provecho, usufructuar 2 da/du ad. endulzar(se), azucarar 3 da/du ad. consolar(se), aliviar(se), calmar(se), dulcificar(se); suavizar(se); acariciar 4 du ad. deleitar, hacer disfrutar, hacer gozar 5 du ad. gozar/poseer sexualmente 6 du ad. gozar, disfrutar; sacar provecho, usufructuar 7 du ad. [janariak] sazonar, condimentar, aliñar 8 du ad. [lurrak] abonar, estercolar 9 du ad. (Teknol.) templar, dar buen temple 10 du ad. (Kir.) [pilota] gozar 11 du ad. (Mus.) [musika-tresna] templar, afinar

  fr 1 da/du ad. (-z) jouir, profiter ; tirer profit, avoir l’usufruit de 2 da/du ad. (s’)adoucir, (s’)agrémenter 3 da/du ad. (se) consoler, (se) soulager, (se) calmer, (se) tranquilliser 4 du ad. (se) délecter, faire profiter, faire jouir 5 du ad. [janariak] assaisonner, condimenter 6 du ad. (Nekaz.) engraisser, amender 7 du ad. (Teknol.) tremper 8 du ad. (Kir.) brosser 9 du ad. (Mus.) accorder
  

  en 1 da ad. to enjoy 2 da ad. to subside, to become calmer/quieter 3 da ad. to become/get sweet 4 du ad. to sweeten, to sugar, to add sugar 5 du ad. to relieve, to alleviate; to mitigate 6 du ad. [janaria] to flavour, to taste 7 du ad. [pilota] to hit the pelota well with one’s hand 8 du ad. (Mus.) to tune
  

  port 1 da ad. (objektua -z kasu-atzizkiaz) gozar, desfrutar 2 da/du ad. adoçar 3 da/du ad. consolar-se, aliviar-se, acalmar-se 4 du ad. deleitar 5 du ad. gozar 

  Gozatu etapa berriaz! #gaurkohitza 

  

  gozatu (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)

   
• 

  Maite 10:01 pm on 2019/07/03 Permalink | Reply
  Tags: G ( 266 )   

  gogaikarri 

  adj. Gogaitzen duena. Ik. aspergarri. Betiko lelo gogaikarria. Egitekorik gogaikarriena. Eltxo gogaikarriak. Lehengora nator berriz, predikari gogaikarrien antzera. Gure idazle zaharrak arloteak, eskasak, gogaikarri samarrak ere bai, agertzen zitzaizkigun. Beti-bateko polemika-gai gogaikarriak. (Hiztegi Batua)

  Orotariko Euskal Hiztegian

  gogaikarri (V, G, AN; Lar, Añ), goaikarri, gogaigarri, gogaikagarri, gobaitgarri, gogaitgarri (H), gogaitkarri. Ref.: A; Iz ArOñ; Gte Erd 257; Elexp Berg.

  Aburrido, fastidioso; repugnante. “Cansado” Lar, Añ. “Gizon gogaikarrixa! (V-arr-gip)” Gte Erd 257. Tr. Documentado únicamente en textos meridionales. En DFrec hay 3 ejs. de gogaikarri. Gogaikarriena da txarlari oiek ikustea ta aditzea nola dauden isekaz ta musinka euskeraz ederki dakienen jolasari. Lar, carta a Mb 279. Gatzamalle gaixuak darua nekerik gogor ta gogaitgarrijena. Mg PAb 125 (183 gogaikarri; Mg CO 275 gogaitkarri). O, piztia zital, kiratstu ta gogaitgarria. VMg 33 (80 gogaitkarri). Oiek luzaro Israeltarren etsairik gogaikagarrienak eta nekagarrienak izan ziran. Lard 138 (451 gogaikarri). Euli gogaikarri eta kaltegille talde andiak etorri ziran. Ur Ex 8, 24. Esperanzako birtute onen kontrako tentazio edo pensamentu guztiz gogaikarriak edo penagarriak izanten dituanak (Lakuntza, 1865). ETZ 321. Baña langabe bizitze au tristea da eta guziz gogaitkarria. Arr GB 49 (139 gogaikarri). Ori aurrei gogaikarri egin oi zaizue. ArgiDL 3. Gogaikarri zitzaion, ordea, ainbesteko itz-jario txoliña. TAg Uzt 41. Gure ezaugarri bereziei etzaio gogaigarri gañera [Oroagindu au]. “Es […] adaptable”. EAEg 27-11-1936, 399. Ain gogaitgarriak diran gertakizunekikoa egin nai genuke. Ib. 2-12-1936, 439. Gogaikarria ez al da egokera au? Txill Let 98. Illunabarra neretzat oso gogaikarria izan zan. Alkain 159. Eta lehengora nator berriz, predikari gogaikarriaren antzera. MIH 288.

  v. tbn. Añ LoraS 56. AA II 31. JBDei 1919, 260. Eguzk RIEV 1927, 423. Kk Ab II 18. Otx 6. Zait Sof 26. Mde Pr 178. Or Aitork 236. Akes Ipiñ 25. Erkiag BatB 151. Ibiñ Virgil 52. Goaikarri: Ayerb EEs 1916, 33. Gogaitgarri: Gco I 447. Astar II VI. Gobaitgarri: fB Ic I app. 7. Etxba Ibilt 484.

  Sinonimoak: izond.

  [gogaitzen duena]: aspergarri, astun, hasgarri, eneagarri Ipar., antojagarri Heg., kakazu Ipar./Naf., lekeda Naf., kakatsu adkor., asegarri g.e., pastikagarri Ipar. g.e., debeiagarri Zub. g.e., erdeinagarri Ipar. zah.(UZEIren Sinonimoen Hiztegia)

  Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):

  es izond. molesto, -a, fastidioso, -a, aburrido, -a, despreciable, que causa pesar/aburrimiento; repugnante, nauseabundo, -a
  fr izond. ennuyeux, -euse ; fastidieux, -euse ; répugnant, -e ; dégoûtant, -e
  en izond. annoying, irritating, troublesome; boring, dull
  port izond. incômodo(a), chato(a)

  Eta ordu arte, kontrolatuta eduki behar den euli gogaikarri bat baizik ez nintzen. [Zorion perfektua, Anjel Lertxundi (Alberdania, 2002)] (Ereduzko Prosa Gaur)

  

  gogaikarri (Gaurko hitza, Domeinu Publikoa)