gabirai
iz. Hegazti harraparia, gainaldea gris-urdina eta gainerakoa zerrendaduna duena (Accipiter nisus). Usotzat gabiraia sartu. Horrela hitz egingo lukete gabiraiek, hizketan balekite, atzaparretatik usoak ihes egitean. (Hiztegi Batua)
Orotariko Euskal Hiztegian
gabirai. (V-ger, AN-gip; Lcc [corregido sobre gabilai], Izt C 198), gabiroi (G; H (V, G)), gabilai, gabilan, gabilloi, gabillara (V-gip), gabilare, gabinare, gabirau, txabirai, gabirari, gabillau (V-m), kabirai, kabelai, kabidoi (G-azp, AN-larr), kabillara (V-m), kabilddara (V-gip), karibei (V-gip), kabrina (-e B). Ref.: A (gabirai, karibei), Apend (gabilau); Arzdi Aves 161; Dass-Eliss GH 1923, 377; Iz ArOñ (kabÃlddara); Etxba Eib (gabillaria); SM EiPáj (gabillara); Asp Leiz (kabidoi); Zubk Ond (kabillara); Izeta BHizt2 (kabrine). Cf. gabirón en el cast. de Orio (Echaide Orio 118). Gavilán. Se emplea tbn., sg. algunos testimonios, para designar a otras rapaces similares como el milano (Asp Leiz) o el cernÃcalo (“buse vulgaire” en Dass-Eliss), o indistintamente para dos o más de ellas (gavilán y cernÃcalo sg. Arzdi en Larrinoa; gavilán, azor y cernÃcalo en Iz ArOñ). v. mirotz.
Ai, joat gabiraia / aztor usua. (Cantar de Perucho, 1536). TAV 3.1.15. Enbidiosoak dira txabiraiaren begiak. (Tolosa, 1619). Ib. 3.1.25,27. Zegaiti esaten jakee. mirubak ta gabillaiak egazti arrapatzalle edo txori lapur oneei? Mg PAb 180. Gabirabaren antzeko txori bat da au [mirotza] . Echve Dev 162 nota. Kabirai aien atzaparretan preso zegoen usoa. Arr Bearg 153 (ap. DRA). Gaztelako kabelai ixill / txori arrapalaria. AB Ama Euskeriaren liburu kantaria (~1885). “>AmaE 79 (v. tbn. 266). Eskuti saltatu da gabilarea, / egotxo nabarrean zeraman kartea. (G-nav). Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegiari (1905-1906) dagokio.”>A Cancionero Popular Vasco (1919).”>CPV 1045 (cf. tbn. 1053 (G-nav): Eskutik bolatu zait gabinarea, si bien Azkue (pero no Balad 205) traduce “murciélago”, por semejanza formal con variantes de gau-enara (q.v.)). Gabiroiak oillarrak jan. Noeren ontzia. A. Zavala (arg.).”>Noe 121. Txituak zaitutzen kolka / gabirauakin burruka. Mendaro Txirristaka bertsolaria. “>MendaroTx 97. Gabirabaen gisa / gizon asko dira, / litxarreriyan iñoiz / aspertzen ez dira. PArt Ustez laguna detan ta beste bertso asko (~1890). “>Ustez 132. Aztorea ta bai gabiraia, naiz ta au txikia izan, arraparietan azkarrenak eta, almen bereziak zetie eizarako. MItziar Gure txoriak (1966). “>Txoriak 28.
v. tbn. Ag G 337. Gabiroi: It Fab 89. Gabilai: Mg PAb 182. VMg XIV. Gabilan: MendaroTx 359. Gabilloi: Enb 192. Erkiag BatB 38. Gabirau: Iraola EEs 1914, 75. Gabirari: BasoM 83.
v. tbn. Ag G 337. Gabiroi: It Fab 89. Gabilai: Mg PAb 182. VMg XIV. Gabilan: MendaroTx 359. Gabilloi: Enb 192. Erkiag BatB 38. Gabirau: Iraola EEs 1914, 75. Gabirari: BasoM 83.
GABIRAI URDIN. “Gabillara urdiña, aguilucho cenizo (Circus pygargus)” SM EiPáj.
Sinonimoak:Â iz.
    [belatza]: belatz, mirotz, esparbera Zub. (UZEIren Sinonimoen Hiztegia)
Beste hizkuntza batzuetan (Elhuyar eta Word Reference hiztegiak):
es iz. (Zool.) gavilán (Accipiter nisus)
fr iz. épervier (d’Europe)
en iz. épervier (d’Europe)
port iz. (Zool.) (ave) gavião
Haiek ez zekiten gabirai bat zegoela auzoan, harrapakinen zain, eta beti bezain mamitsu agertzen ziren hegan. [Berria, 2015-04-12, «Argaldu ala hil», ANA GALARRAGA [Euskal Herria]] (Egungo Testuen Corpusa)
gabirai (Gaurko hitza, CC0 Domeinu Publikoa)
Reply